Aantekeningen Rechtsfilosofie II Werkgroep
Kant – Over de gemeenplaats
Week 4
Over de gemeenplaats, Voorwoord en Hoofdstuk 1, pp. 13 t/m 63 & 67 t/m 84
https://www.getabstract.com/de/zusammenfassung/ueber-den-gemeinspruch-das-mag-in-der-
theorie-richtig-sein-taugt-aber-nicht-fuer-die-praxis/8394
In het voorwoord gaat Mertens in op de inhoud van het boek. Kant geeft in Over de
gemeenplaats een weerwoord op drie grote critici van zijn theorie, in het specifiek van de
theorieën uit zijn boek Fundering voor de metafysica van de zeden. Daarbij wordt een
splitsing gemaakt tussen enerzijds de populairfilosofen die zich voornamelijk vinden in de
utilitaristische stroming waarbij ‘geluk’ wordt gezien als het hoogste doel en waarbij de
filosofie dus voornamelijk gericht is op het te bereiken doel en de maximalisering van dat
doel. Aan de andere kant staat Kant die zich laat leiden door zijn plichtenethiek welke niet
zozeer kijkt naar het te behalen doel, maar juist naar het handelen zelf, zoals we in de
voorgaande pagina’s behandeld hebben. Kant gaat dan ook in op de kritiek die hij vanuit de
utilitaristische hoek vaak verwijdt krijgt.
In het eerste hoofdstuk gaat Kant in op de kritiek van Garver, in het tweede ‘in
gesprek’ met Hobbes en in het derde
In het voorstuk van hoofdstuk 1 gaat Kant nog kort in op de koppeling van theorie en
praktijk. Hij stelt da theorie enkel nut heeft wanneer deze in de praktijk ook werking vindt.
Dikwijls speelt het zo dat een theorie niet in de praktijk klopt omdat deze theorie niet
zelfstandig kan staan, maar in de voorgestelde wereld (zoals wiskunde en filosofie) lijkt dit
anders, juist omdat dit begrippen van het denken zijn en dus niet aan de praktijk kunnen
worden getoetst. Kant kijkt om die reden naar zijn theorie van de moraliteit en past deze toe
in drievoud: op de mens, op de staat en op de wereldburger.
Dan beginnen we nu met het eerste hoofdstuk van Over de gemeenplaats. Allereerst
begint Kant met een aanname omtrent zijn plichtenethiek teneinde daar duidelijkheid over te
verschaffen. Kant stelt namelijk dat binnen de plichtsethiek geluk slechts een bijkomend
resultaat kan zijn van het volgen van de plicht, maar dat in geen geval geluk dient te worden
gesteld als voorwaarde voor de gedraging. Kant stelt zelfs dat geluk het gehoorzamen van de
plichten vertroebelt (pp. 71-72). Volgens Kant hoeft er aan het begrip van de plicht verder
geen bijzonder doel vastgemaakt te worden, maar dat er wel een ander doel uit voortvloeit
voor de wil van de mens: namelijk zo ten alle tijden toe te werken tot het hoogst mogelijke
goede in de wereld. Juist omdat men eenzijdig handelt en dus dient te denken aan een morele
wereldheerser en een toekomstig leven, waar het handelen op de plicht naartoe werkt. Dit
staat er echter los van en kan eerder gezien worden als gevolg van het op de plicht handelen
(pp. 72-74).
, Vervolgens stelt kant dat waar binnen de geluksethiek wordt gekeken naar het doel
opzich het handelen an sich nooit onvoorwaardelijk goed kan zijn. Er wordt immers enkel
gekeken naar twee soorten handelen die niet naar aard, maar slechts naar graad als ‘goed’
kunnen worden bestempeld. Zij zijn dus voorwaardelijk goed waarbij de ene slechts beter is
dan de andere, dit is dus geen goede daad maar slechts een daad van vrijheid (pp. 75-76). Het
kunnen verkeren in een toestand die je verkiest boven een andere toestand levert dan wel een
betere toestand op, op het gebied van ‘geluk’, maar niet op dat van goed handelen. Ik dien
dus eerst te kijken naar welk handelen moreel in overeenstemming is, voordat ik dien te
denken aan in welke toestand mij dat brengt qua geluk (p. 77).
Toch moet de wil wel motieven hebben volgens Kant, maar niet gericht op objecten,
slechts de wet zelf. Het zichzelf plaatsen onder deze wet is het morele gevoel. Dit is niet de
oorzaak maar het gevolg van de wilsbepaling (p. 78). Garve stelt dan dat hij wel een
dergelijke splitsing (leer hoe wij gelukkig moet worden v. leer hoe wij het geluk waardig
moeten worden) wel kent, maar dat hij deze niet in de praktijk werkzaam acht omdat niemand
volstrekt onbaatzuchtig handelt. Kant antwoord daarop door te stellen dat het erkent dat geen
mens volledig onbaatzuchtig zijn plicht uitgeoefend kan hebben (vanwege de vertroebeling
door inbeeldingskracht, gewoonte en neiging). Maar dat de mens wel bewust moet zijn zijn
plicht volstrekt onbaatzuchtig moet uitoefenen en zijn verlangen naar geluk volledig moet
splitsen van het plichtsbegrip om dit begrip helder te houden (pp. 78-79).
Dan stelt Garver dat het principe van het handelen op de plicht een moeilijk concept is
welke wordt vertroebeld door er over na te denken, Kant spreekt dit tegen en stelt dat juist het
handelen op de plicht gemakkelijk te bevatten is. Bovendien stelt Kant de het handelen op de
plicht in tegenstelling tot op het geluk veel krachtiger is. Juist door op geluk te handelen
moet je veel voors en tegens afwegen om een soort berekening te maken of de handeling
mogelijk zal leiden tot een gelukkig uitkomst. Terwijl door te handelen op de plicht, is je
handeling altijd van goede aard (pp. 81-82). Ten slotte stelt Kant dat hij niet vind dat een
geluksethiek krachtiger inwerkt op het gemoed dan de plichtsethiek. Want voorschriften (uit
de geluksethiek) om gelukkig te worden binden niemand en leiden zijn gedrag niet terwijl
geboden (uit de plichtsethiek) iemand ten alle tijden binden ongeacht het resultaat (pp. 83-
84). Daarmee is aangetoond dat wat in de theorie is, ook in de praktijk moet werken voor de
plichtenethiek.
Week 5
Over de gemeenplaats, Hoofdstuk 2 en 3, pp. 85 t/m 106 & pp. 107 t/m 115
Vraag:
- Leg uit wat (en waarom) eigenlijk de belangrijkste beginselen zijn van de staat
en;
- Of (en waarom) hij gelooft dat er moreel-praktische vooruitgang in de
wereldgeschiedenis bestaat.
Kant – Over de gemeenplaats
Week 4
Over de gemeenplaats, Voorwoord en Hoofdstuk 1, pp. 13 t/m 63 & 67 t/m 84
https://www.getabstract.com/de/zusammenfassung/ueber-den-gemeinspruch-das-mag-in-der-
theorie-richtig-sein-taugt-aber-nicht-fuer-die-praxis/8394
In het voorwoord gaat Mertens in op de inhoud van het boek. Kant geeft in Over de
gemeenplaats een weerwoord op drie grote critici van zijn theorie, in het specifiek van de
theorieën uit zijn boek Fundering voor de metafysica van de zeden. Daarbij wordt een
splitsing gemaakt tussen enerzijds de populairfilosofen die zich voornamelijk vinden in de
utilitaristische stroming waarbij ‘geluk’ wordt gezien als het hoogste doel en waarbij de
filosofie dus voornamelijk gericht is op het te bereiken doel en de maximalisering van dat
doel. Aan de andere kant staat Kant die zich laat leiden door zijn plichtenethiek welke niet
zozeer kijkt naar het te behalen doel, maar juist naar het handelen zelf, zoals we in de
voorgaande pagina’s behandeld hebben. Kant gaat dan ook in op de kritiek die hij vanuit de
utilitaristische hoek vaak verwijdt krijgt.
In het eerste hoofdstuk gaat Kant in op de kritiek van Garver, in het tweede ‘in
gesprek’ met Hobbes en in het derde
In het voorstuk van hoofdstuk 1 gaat Kant nog kort in op de koppeling van theorie en
praktijk. Hij stelt da theorie enkel nut heeft wanneer deze in de praktijk ook werking vindt.
Dikwijls speelt het zo dat een theorie niet in de praktijk klopt omdat deze theorie niet
zelfstandig kan staan, maar in de voorgestelde wereld (zoals wiskunde en filosofie) lijkt dit
anders, juist omdat dit begrippen van het denken zijn en dus niet aan de praktijk kunnen
worden getoetst. Kant kijkt om die reden naar zijn theorie van de moraliteit en past deze toe
in drievoud: op de mens, op de staat en op de wereldburger.
Dan beginnen we nu met het eerste hoofdstuk van Over de gemeenplaats. Allereerst
begint Kant met een aanname omtrent zijn plichtenethiek teneinde daar duidelijkheid over te
verschaffen. Kant stelt namelijk dat binnen de plichtsethiek geluk slechts een bijkomend
resultaat kan zijn van het volgen van de plicht, maar dat in geen geval geluk dient te worden
gesteld als voorwaarde voor de gedraging. Kant stelt zelfs dat geluk het gehoorzamen van de
plichten vertroebelt (pp. 71-72). Volgens Kant hoeft er aan het begrip van de plicht verder
geen bijzonder doel vastgemaakt te worden, maar dat er wel een ander doel uit voortvloeit
voor de wil van de mens: namelijk zo ten alle tijden toe te werken tot het hoogst mogelijke
goede in de wereld. Juist omdat men eenzijdig handelt en dus dient te denken aan een morele
wereldheerser en een toekomstig leven, waar het handelen op de plicht naartoe werkt. Dit
staat er echter los van en kan eerder gezien worden als gevolg van het op de plicht handelen
(pp. 72-74).
, Vervolgens stelt kant dat waar binnen de geluksethiek wordt gekeken naar het doel
opzich het handelen an sich nooit onvoorwaardelijk goed kan zijn. Er wordt immers enkel
gekeken naar twee soorten handelen die niet naar aard, maar slechts naar graad als ‘goed’
kunnen worden bestempeld. Zij zijn dus voorwaardelijk goed waarbij de ene slechts beter is
dan de andere, dit is dus geen goede daad maar slechts een daad van vrijheid (pp. 75-76). Het
kunnen verkeren in een toestand die je verkiest boven een andere toestand levert dan wel een
betere toestand op, op het gebied van ‘geluk’, maar niet op dat van goed handelen. Ik dien
dus eerst te kijken naar welk handelen moreel in overeenstemming is, voordat ik dien te
denken aan in welke toestand mij dat brengt qua geluk (p. 77).
Toch moet de wil wel motieven hebben volgens Kant, maar niet gericht op objecten,
slechts de wet zelf. Het zichzelf plaatsen onder deze wet is het morele gevoel. Dit is niet de
oorzaak maar het gevolg van de wilsbepaling (p. 78). Garve stelt dan dat hij wel een
dergelijke splitsing (leer hoe wij gelukkig moet worden v. leer hoe wij het geluk waardig
moeten worden) wel kent, maar dat hij deze niet in de praktijk werkzaam acht omdat niemand
volstrekt onbaatzuchtig handelt. Kant antwoord daarop door te stellen dat het erkent dat geen
mens volledig onbaatzuchtig zijn plicht uitgeoefend kan hebben (vanwege de vertroebeling
door inbeeldingskracht, gewoonte en neiging). Maar dat de mens wel bewust moet zijn zijn
plicht volstrekt onbaatzuchtig moet uitoefenen en zijn verlangen naar geluk volledig moet
splitsen van het plichtsbegrip om dit begrip helder te houden (pp. 78-79).
Dan stelt Garver dat het principe van het handelen op de plicht een moeilijk concept is
welke wordt vertroebeld door er over na te denken, Kant spreekt dit tegen en stelt dat juist het
handelen op de plicht gemakkelijk te bevatten is. Bovendien stelt Kant de het handelen op de
plicht in tegenstelling tot op het geluk veel krachtiger is. Juist door op geluk te handelen
moet je veel voors en tegens afwegen om een soort berekening te maken of de handeling
mogelijk zal leiden tot een gelukkig uitkomst. Terwijl door te handelen op de plicht, is je
handeling altijd van goede aard (pp. 81-82). Ten slotte stelt Kant dat hij niet vind dat een
geluksethiek krachtiger inwerkt op het gemoed dan de plichtsethiek. Want voorschriften (uit
de geluksethiek) om gelukkig te worden binden niemand en leiden zijn gedrag niet terwijl
geboden (uit de plichtsethiek) iemand ten alle tijden binden ongeacht het resultaat (pp. 83-
84). Daarmee is aangetoond dat wat in de theorie is, ook in de praktijk moet werken voor de
plichtenethiek.
Week 5
Over de gemeenplaats, Hoofdstuk 2 en 3, pp. 85 t/m 106 & pp. 107 t/m 115
Vraag:
- Leg uit wat (en waarom) eigenlijk de belangrijkste beginselen zijn van de staat
en;
- Of (en waarom) hij gelooft dat er moreel-praktische vooruitgang in de
wereldgeschiedenis bestaat.
