Sophie Van Hove 2021-2022
Behandelmethoden
Hoorcollege 1 & 2: Onderzoeksmethoden
I. Design van onderzoeksmethoden
Psychotherapie = een (vooral) interpersoonlijke behandeling met deze kenmerken:
a. De behandeling is gericht op het verbeteren van een stoornis, probleem of klacht bij
een cliënt die daar hulp voor zoekt.
b. De behandeling wordt uitgevoerd door een therapeut die getraind is.
c. De behandeling is voldoende aangepast aan deze bepaalde cliënt en aan zijn of haar
stoornis, probleem of klacht.
d. De behandeling is gebaseerd op psychologische principes.
Bona Fide (deugdzame) psychotherapie, kenmerken:
- Beschreven in een handleiding.
- Gebaseerd op een coherente theorie over de aard van de psychopathologie en de
aard van de verandering die nodig is, incl. een beschrijving van
werkingsmechanismen en actieve ingrediënten v/d behandeling.
- Gebaseerd op modellen en principes waar onderzoek evidentie voor bestaat
(bestaande stromingen binnen vb. gedrags-, systeem- of psychodynamische therapie)
– stromingen waarbinnen al langer evidentie bestaat en verschillende
behandelprogramma’s van zijn.
- Worden al langere tijd uitgevoerd.
- Uitgevoerd door een academisch opgeleide behandelaar.
- Afgestemd op individuele hulpvraag, klachten en problemen van de cliënt.
- Gebaseerd op face-to-face meetings en dus op een therapeutische relatie.
Evidence-based behandelmethoden zijn theoretisch onderbouwd en worden ondersteund
door wetenschappelijke evidentie. Evidence-based wordt gebruikt om van de vele
behandelvormen de goede van de minder goede te onderscheiden.
Wetenschappelijke evidentie is afgeleid uit onderzoek; de kwaliteit van het design zegt iets
over de kwaliteit van de evidentie.
Niet alle evidentie is even sterk; in de richtlijnen worden aanbevelingen gebaseerd op de
kwaliteit van de evidentie die voor diverse behandelmethoden werd verzameld.
Diverse designs verschillen in de mate waarin ze doorgaans focussen op diverse aspecten
van Interne vs. Externe validiteit.
- Interne validiteit: hoe overtuigend kan het waargenomen behandeleffect inderdaad
aan de specifieke interventie zelf worden toegeschreven? (Bewaken van de kwaliteit
van het design).
- Externe validiteit: hoe representatief zijn de conclusies uit deze studie voor de
dagelijkse klinische praktijk?
Hierbij geldt: hoe strikter de interne validiteit wordt bewaakt, hoe minder goed de externe
validiteit.
Enkele types van designs:
- Case study design
1
,Sophie Van Hove 2021-2022
- Case study design met herhaalde metingen
- One group pre-post treatment design
- Pretest-posttest nonequivalent groups design
- Randomized Controlled design
Hieronder verder uitgelegd.
CASE STUDY DESIGN
Opzet
- Erg gedetailleerde beschrijving van de toepassing van een behandelmethode bij een
of een beperkt aantal gevallen.
- Klein aantal gevallen.
- Kwalitatieve benadering.
- Thick description (gedetailleerde en dichte beschrijving van de casus in al haar
facetten).
- Studie van de casus in haar natuurlijke context.
- Gericht keuze van een case op basis van de verwachting dat die veel informatie kan
opleveren (representatief voor de theorie, eerder dan voor de populatie).
Je kunt rekening houden in je beschrijving met zaken zoals dingen in de context van de cliënt
zelf die invloed hadden op de behandeling.
Voordelen
- Kleinschalig, pilot, passend bij ontwikkelfase van een nieuwe behandelmethode.
- Nauwkeurige en rijke observaties en beschrijvingen.
- Onderzoek van unieke of zeldzame gevallen.
- Vaak erg geschikt om hypotheses over de specifieke werkingsmechanismen van een
behandeling te genereren.
o Verder dan alleen kijken naar de uitkomsten, ‘wat maakt dat de interventie
werkt?’, ‘wat maakt dat die werkt in deze specifieke casus?’
- Focus kan niet alleen liggen op de interventie, maar ook op de beschrijving van de
context waarin de interventie werd uitgevoerd.
Bijvoorbeeld het onderzoeken van een nieuwe behandelmethode, hoe die werkt bij een
aantal gevallen, of bij een unieke steekproef.
Nadelen
- Generaliseerbaarheid is beperkt: weinig representatief voor de populatie; vaak
worden cases geselecteerd omdat ze werkzaamheid aantonen en zijn ze dus weinig
representatief voor de werkzaamheid in een bredere groep.
- Weinig informatie over de grootte van het effect omdat slechts één of enkele cases
worden onderzocht.
- Interne validiteit is volgens critici laag: geen controlegroep en dus weinig controle of
de effecten niet vb. aan placebo zijn toe te schrijven
Historische voorbeelden: Little Albert (Watson), Kleine Hans (Freud)
2
,Sophie Van Hove 2021-2022
CASE STUDY DESIGN MET HERHAALDE METINGEN (SINGLE CASE EXPERIMENTAL
DESIGN)
Opzet
- Kwantitatieve case study, waarbij je herhaalde metingen uitvoert volgens een
bepaald schema dat samenhangt met het toedienen en onthouden van de
interventie (AB, ABA, ABAB etc.)
- Het principe is dat de n klein is, maar het aantal meetmomenten hoog, waarbij
bovendien de meetmomenten toevallig verdeeld kunnen worden over de condities
(toediening/onthouding)
- Interne validiteit neemt toe door de verwachting dat de veranderingen in de
uitkomstvariabelen samenhangen met het al dan niet toedienen van de interventie.
Het is dus een variant van een case study design, maar i.p.v. kwalitatief ga je kwantitatief te
werk binnen een case.
Je doet bijvoorbeeld een baseline meting, vervolgens een meting tijdens de interventie en
mogelijk ook een meting bij onthouding van de interventie. Je gaat dan kijken of het effect
zal samenhangen bij de toediening van interventie.
Voordelen
- Meer interne validiteit: causaliteit kan beter worden getoetst door bijvoorbeeld de
metingen tijdens de baseline (onthouden van interventie) te vergelijken met de
metingen tijdens de toediening van de interventie (waarbij je een toenemend effect
verwacht bij hogere dosis).
Nadelen
- Arbeidsintensief voor deelnemers (veel metingen).
- Minder sterke generalisering naar populatie (minder representativiteit).
ONE-GROUP PRE-POST TREATMENT DESIGN
Opzet
- Quasi-experimenteel waarbij een specifieke uitkomst waarvan wordt verwacht dat ze
zal worden gerealiseerd door de interventie (vb. vermindering van depressiviteit)
gemeten wordt bij een groep patiënten voor én na de toepassing van de interventie.
- De groep van deelnemers wordt niet-toevallig geselecteerd.
- Geen controlegroep.
- Het effect van de interventie wordt geëvalueerd door de meting voor en na de
interventie met elkaar te vergelijken, waarbij de nulhypothese is dat er geen verschil
is.
Je hebt een steekproef van cliënten, je hebt een behandelinterventie. Meting voorafgaand
en na afloop van de interventie.
Steekproef niet random en er is geen controlegroep.
Kijken of je kunt concluderen dat de behandelinterventie effect had.
3
, Sophie Van Hove 2021-2022
Voordelen
- Dit design kan worden toegepast wanneer het niet ethisch is om te randomiseren
(vb. omdat je haast zeker weet dat de onderzochte behandeling beter is dan iets
anders).
- Dit design kan worden toegepast wanneer er geen randomisering mogelijk is of
wanneer er geen controlegroep haalbaar is.
- Dit design is makkelijker uit te voeren en vraagt minder middelen.
Nadelen
- Interne validiteit: de aanname is dat het verschil in score voor en na de interventie
het effect van de interventie weergeeft, maar er kunnen diverse andere redenen zijn
waarom de verandering optreedt, zoals het natuurlijke beloop.
PRETEST-POSTTEST NONEQUIVALENT GROUPS DESIGN
Opzet
- Je vergelijkt het verschil tussen voor- en nameting van twee groepen (behandelgroep
en controlegroep)
- Deelnemers worden niet random verdeeld over beide groepen.
Vrij eenvoudige opzet. Deelnemers verdelen over 2 groepen, waarbij verdeling niet toevallig
is.
Voordelen
- Praktischer en makkelijker toepasbaar dan een RCT (geen random toewijzing).
4
Behandelmethoden
Hoorcollege 1 & 2: Onderzoeksmethoden
I. Design van onderzoeksmethoden
Psychotherapie = een (vooral) interpersoonlijke behandeling met deze kenmerken:
a. De behandeling is gericht op het verbeteren van een stoornis, probleem of klacht bij
een cliënt die daar hulp voor zoekt.
b. De behandeling wordt uitgevoerd door een therapeut die getraind is.
c. De behandeling is voldoende aangepast aan deze bepaalde cliënt en aan zijn of haar
stoornis, probleem of klacht.
d. De behandeling is gebaseerd op psychologische principes.
Bona Fide (deugdzame) psychotherapie, kenmerken:
- Beschreven in een handleiding.
- Gebaseerd op een coherente theorie over de aard van de psychopathologie en de
aard van de verandering die nodig is, incl. een beschrijving van
werkingsmechanismen en actieve ingrediënten v/d behandeling.
- Gebaseerd op modellen en principes waar onderzoek evidentie voor bestaat
(bestaande stromingen binnen vb. gedrags-, systeem- of psychodynamische therapie)
– stromingen waarbinnen al langer evidentie bestaat en verschillende
behandelprogramma’s van zijn.
- Worden al langere tijd uitgevoerd.
- Uitgevoerd door een academisch opgeleide behandelaar.
- Afgestemd op individuele hulpvraag, klachten en problemen van de cliënt.
- Gebaseerd op face-to-face meetings en dus op een therapeutische relatie.
Evidence-based behandelmethoden zijn theoretisch onderbouwd en worden ondersteund
door wetenschappelijke evidentie. Evidence-based wordt gebruikt om van de vele
behandelvormen de goede van de minder goede te onderscheiden.
Wetenschappelijke evidentie is afgeleid uit onderzoek; de kwaliteit van het design zegt iets
over de kwaliteit van de evidentie.
Niet alle evidentie is even sterk; in de richtlijnen worden aanbevelingen gebaseerd op de
kwaliteit van de evidentie die voor diverse behandelmethoden werd verzameld.
Diverse designs verschillen in de mate waarin ze doorgaans focussen op diverse aspecten
van Interne vs. Externe validiteit.
- Interne validiteit: hoe overtuigend kan het waargenomen behandeleffect inderdaad
aan de specifieke interventie zelf worden toegeschreven? (Bewaken van de kwaliteit
van het design).
- Externe validiteit: hoe representatief zijn de conclusies uit deze studie voor de
dagelijkse klinische praktijk?
Hierbij geldt: hoe strikter de interne validiteit wordt bewaakt, hoe minder goed de externe
validiteit.
Enkele types van designs:
- Case study design
1
,Sophie Van Hove 2021-2022
- Case study design met herhaalde metingen
- One group pre-post treatment design
- Pretest-posttest nonequivalent groups design
- Randomized Controlled design
Hieronder verder uitgelegd.
CASE STUDY DESIGN
Opzet
- Erg gedetailleerde beschrijving van de toepassing van een behandelmethode bij een
of een beperkt aantal gevallen.
- Klein aantal gevallen.
- Kwalitatieve benadering.
- Thick description (gedetailleerde en dichte beschrijving van de casus in al haar
facetten).
- Studie van de casus in haar natuurlijke context.
- Gericht keuze van een case op basis van de verwachting dat die veel informatie kan
opleveren (representatief voor de theorie, eerder dan voor de populatie).
Je kunt rekening houden in je beschrijving met zaken zoals dingen in de context van de cliënt
zelf die invloed hadden op de behandeling.
Voordelen
- Kleinschalig, pilot, passend bij ontwikkelfase van een nieuwe behandelmethode.
- Nauwkeurige en rijke observaties en beschrijvingen.
- Onderzoek van unieke of zeldzame gevallen.
- Vaak erg geschikt om hypotheses over de specifieke werkingsmechanismen van een
behandeling te genereren.
o Verder dan alleen kijken naar de uitkomsten, ‘wat maakt dat de interventie
werkt?’, ‘wat maakt dat die werkt in deze specifieke casus?’
- Focus kan niet alleen liggen op de interventie, maar ook op de beschrijving van de
context waarin de interventie werd uitgevoerd.
Bijvoorbeeld het onderzoeken van een nieuwe behandelmethode, hoe die werkt bij een
aantal gevallen, of bij een unieke steekproef.
Nadelen
- Generaliseerbaarheid is beperkt: weinig representatief voor de populatie; vaak
worden cases geselecteerd omdat ze werkzaamheid aantonen en zijn ze dus weinig
representatief voor de werkzaamheid in een bredere groep.
- Weinig informatie over de grootte van het effect omdat slechts één of enkele cases
worden onderzocht.
- Interne validiteit is volgens critici laag: geen controlegroep en dus weinig controle of
de effecten niet vb. aan placebo zijn toe te schrijven
Historische voorbeelden: Little Albert (Watson), Kleine Hans (Freud)
2
,Sophie Van Hove 2021-2022
CASE STUDY DESIGN MET HERHAALDE METINGEN (SINGLE CASE EXPERIMENTAL
DESIGN)
Opzet
- Kwantitatieve case study, waarbij je herhaalde metingen uitvoert volgens een
bepaald schema dat samenhangt met het toedienen en onthouden van de
interventie (AB, ABA, ABAB etc.)
- Het principe is dat de n klein is, maar het aantal meetmomenten hoog, waarbij
bovendien de meetmomenten toevallig verdeeld kunnen worden over de condities
(toediening/onthouding)
- Interne validiteit neemt toe door de verwachting dat de veranderingen in de
uitkomstvariabelen samenhangen met het al dan niet toedienen van de interventie.
Het is dus een variant van een case study design, maar i.p.v. kwalitatief ga je kwantitatief te
werk binnen een case.
Je doet bijvoorbeeld een baseline meting, vervolgens een meting tijdens de interventie en
mogelijk ook een meting bij onthouding van de interventie. Je gaat dan kijken of het effect
zal samenhangen bij de toediening van interventie.
Voordelen
- Meer interne validiteit: causaliteit kan beter worden getoetst door bijvoorbeeld de
metingen tijdens de baseline (onthouden van interventie) te vergelijken met de
metingen tijdens de toediening van de interventie (waarbij je een toenemend effect
verwacht bij hogere dosis).
Nadelen
- Arbeidsintensief voor deelnemers (veel metingen).
- Minder sterke generalisering naar populatie (minder representativiteit).
ONE-GROUP PRE-POST TREATMENT DESIGN
Opzet
- Quasi-experimenteel waarbij een specifieke uitkomst waarvan wordt verwacht dat ze
zal worden gerealiseerd door de interventie (vb. vermindering van depressiviteit)
gemeten wordt bij een groep patiënten voor én na de toepassing van de interventie.
- De groep van deelnemers wordt niet-toevallig geselecteerd.
- Geen controlegroep.
- Het effect van de interventie wordt geëvalueerd door de meting voor en na de
interventie met elkaar te vergelijken, waarbij de nulhypothese is dat er geen verschil
is.
Je hebt een steekproef van cliënten, je hebt een behandelinterventie. Meting voorafgaand
en na afloop van de interventie.
Steekproef niet random en er is geen controlegroep.
Kijken of je kunt concluderen dat de behandelinterventie effect had.
3
, Sophie Van Hove 2021-2022
Voordelen
- Dit design kan worden toegepast wanneer het niet ethisch is om te randomiseren
(vb. omdat je haast zeker weet dat de onderzochte behandeling beter is dan iets
anders).
- Dit design kan worden toegepast wanneer er geen randomisering mogelijk is of
wanneer er geen controlegroep haalbaar is.
- Dit design is makkelijker uit te voeren en vraagt minder middelen.
Nadelen
- Interne validiteit: de aanname is dat het verschil in score voor en na de interventie
het effect van de interventie weergeeft, maar er kunnen diverse andere redenen zijn
waarom de verandering optreedt, zoals het natuurlijke beloop.
PRETEST-POSTTEST NONEQUIVALENT GROUPS DESIGN
Opzet
- Je vergelijkt het verschil tussen voor- en nameting van twee groepen (behandelgroep
en controlegroep)
- Deelnemers worden niet random verdeeld over beide groepen.
Vrij eenvoudige opzet. Deelnemers verdelen over 2 groepen, waarbij verdeling niet toevallig
is.
Voordelen
- Praktischer en makkelijker toepasbaar dan een RCT (geen random toewijzing).
4
