begrip omschrijving hoofdstuk
accent / klemtoon nadruk op syllabe (= lettergreep) Metrum en ritme
acconsonantie / medeklinkerrijm een medeklinker herhaalt zich steeds / halfrijm (gelaten, gerucht, zegt) Poetische functie
acroniem een letterwoord (ter vervanging van bepaalde woordcombinaties (NAVA, NMB etc.) Poetische functie
adjectief bijvoeglijknaamwoord Stijlfiguren
alexandijn 6-voetig jambe, 12 syllaben mann. rijm en 13 syllaben vrouw. rijm (vanaf 17de- tot ver 19de-eeuw) Metrum en ritme
alexandrijn 12 of 13 syllaben (afhankelijk of mann./vrouw.rijm); 6 versvoeten per versregel, patroon v- jambe Metrum en ritme
alliteratie / stafrijm gelijkheid beginmedeklinkers van 2 of meer beklemtoonde lettergrepen of woorden Poetische functie
allusie toespeling op andere tekst(en) (allen te zien bij contextuele/intertekstuele kennis) Poetische functie
ambiguïteit dubbelzinnigheid, aan een woord verschillende betekenissen toekennen Poetische functie
amfibrachus type metrum v-v (spinazie, andijvie, asperge) Metrum en ritme
anafoor stijlfiguur dat bestaat uit herhalen van zelfde woord(en)groep aan begin van opeenvolgende zinnen Stijlfiguren syntactisch niveau
anakoloet grammaticaal ontspoorde zin / zin eindigt anders dan waar hij begon (wanorde) Stijlfiguren syntactisch niveau
analogie gelijkheid op één of meerdere punten, ground = een analogie Beeldspraak
anapest type metrum vv- (mandarijn, boerenkool, aubergine) Metrum en ritme
anastrofe / inversie afwijking van gewone woordvolgorde (het heden hun wijzen den weg i.pv. het heden zou hun den weg wijzen) Stijlfiguren syntactisch niveau
animalisering een beeld kan een tenor levendig maken (de rekening lag grijnzend op het scholteltje) Beeldspraak
anthithese tegenstelling Poetische functie
anthithese chiasme zonder woordherhaling: God zo groot, helpt deze kleine sterveling Stijlfiguren syntactisch niveau
antimetri 1 klemtoon daar waar we het niet verwachten (tegen het metrisch systeem in) als we het metrum hebben Metrum en ritme
antimetri 2 heeft een verlevendigende functie, de monotomie wordt doorbroken Metrum en ritme
apocope (type elisie) uitstoot klinker aan het woordeinde Metrum en ritme
apokoinou twee zinnen in elkaar geschoven (syntactische momonymie) zinsdeel heeft meerdere syntactische functies Stijlfiguren syntactisch niveau
appelatieve / directieve functie taaluiting die apppel doet op ontvanger Poetische functie
arsis lange lettergreep, weergegeven met een streepje - Metrum en ritme
assonantie / klinkerrijm en klank (klinker) herhaalt zich steeds / halfrijm (liefde die niet) Poetische functie
asyndetische vergelijking vergelijking in metafoor zonder verbindingswoord, maar met bijvoorbeeld een komma Beeldspraak
asyndeton geen enkel verbindingswoord, maar alleen komma's Stijlfiguren syntactisch niveau
ballade vaak oude poëzie, volksachtige strofische teksten, verhaal met sprekende personages, geen vaste vorm Klankherhaling
ballade met envoi Lyrisch ik tot persoon, vaak aanroep prince/princesse, laatste regel = stokregel Klankherhaling
beeldspraak figuurlijke taal (stijlfiguur) Poetische functie
beeldspraak deviaties op semantisch niveau (stijlfiguren of schemata is op alle niveaus, vandaar apart benoemd) Stijlfiguren
beeldspraak figuurlijk taalgebruik, woord wat in de tekst staat betekent geheel of gedeeltelijk iets anders dan letterlijk Beeldspraak
betekenis niveau met semantische regels Poetische functie
binnenrijm rijm binnen één versregel Klankherhaling
blanke verzen Engelse term voor rijmloze verzen (blanke verse), strak metrum, vaak 5-voetig jambe Klankherhaling
boodschap vorm en betekenis Poetische functie
canto een deel van een groot verhalend gedicht, afgeleid van gezang (Dantes La Divina Commedia) Klankherhaling
cesuur kleine pauze Klankherhaling
cesuur pauze aan woordeind //, maar binnen een versvoet (vaak binnen lange alexandrijn en vijfvoetige jambe) Metrum en ritme
chiasme kruisstelling (uit moederborst groeit de zoon/uit vaderhoofd bloeit de dochter) Poetische functie
chiasme / kruisstelling herhaling met een omkering: dames en heren / jongens en meisjes Stijlfiguren syntactisch niveau
chiffre duister gebruik van symbool (schijver eigen symbool, geen basiskennis publiek) Beeldspraak
chute, volta, wending een inhoudelijke wending in sonnet na octaaf (soms elders) en zorgt voor antithese of tweedeling Klankherhaling
accent / klemtoon nadruk op syllabe (= lettergreep) Metrum en ritme
acconsonantie / medeklinkerrijm een medeklinker herhaalt zich steeds / halfrijm (gelaten, gerucht, zegt) Poetische functie
acroniem een letterwoord (ter vervanging van bepaalde woordcombinaties (NAVA, NMB etc.) Poetische functie
adjectief bijvoeglijknaamwoord Stijlfiguren
alexandijn 6-voetig jambe, 12 syllaben mann. rijm en 13 syllaben vrouw. rijm (vanaf 17de- tot ver 19de-eeuw) Metrum en ritme
alexandrijn 12 of 13 syllaben (afhankelijk of mann./vrouw.rijm); 6 versvoeten per versregel, patroon v- jambe Metrum en ritme
alliteratie / stafrijm gelijkheid beginmedeklinkers van 2 of meer beklemtoonde lettergrepen of woorden Poetische functie
allusie toespeling op andere tekst(en) (allen te zien bij contextuele/intertekstuele kennis) Poetische functie
ambiguïteit dubbelzinnigheid, aan een woord verschillende betekenissen toekennen Poetische functie
amfibrachus type metrum v-v (spinazie, andijvie, asperge) Metrum en ritme
anafoor stijlfiguur dat bestaat uit herhalen van zelfde woord(en)groep aan begin van opeenvolgende zinnen Stijlfiguren syntactisch niveau
anakoloet grammaticaal ontspoorde zin / zin eindigt anders dan waar hij begon (wanorde) Stijlfiguren syntactisch niveau
analogie gelijkheid op één of meerdere punten, ground = een analogie Beeldspraak
anapest type metrum vv- (mandarijn, boerenkool, aubergine) Metrum en ritme
anastrofe / inversie afwijking van gewone woordvolgorde (het heden hun wijzen den weg i.pv. het heden zou hun den weg wijzen) Stijlfiguren syntactisch niveau
animalisering een beeld kan een tenor levendig maken (de rekening lag grijnzend op het scholteltje) Beeldspraak
anthithese tegenstelling Poetische functie
anthithese chiasme zonder woordherhaling: God zo groot, helpt deze kleine sterveling Stijlfiguren syntactisch niveau
antimetri 1 klemtoon daar waar we het niet verwachten (tegen het metrisch systeem in) als we het metrum hebben Metrum en ritme
antimetri 2 heeft een verlevendigende functie, de monotomie wordt doorbroken Metrum en ritme
apocope (type elisie) uitstoot klinker aan het woordeinde Metrum en ritme
apokoinou twee zinnen in elkaar geschoven (syntactische momonymie) zinsdeel heeft meerdere syntactische functies Stijlfiguren syntactisch niveau
appelatieve / directieve functie taaluiting die apppel doet op ontvanger Poetische functie
arsis lange lettergreep, weergegeven met een streepje - Metrum en ritme
assonantie / klinkerrijm en klank (klinker) herhaalt zich steeds / halfrijm (liefde die niet) Poetische functie
asyndetische vergelijking vergelijking in metafoor zonder verbindingswoord, maar met bijvoorbeeld een komma Beeldspraak
asyndeton geen enkel verbindingswoord, maar alleen komma's Stijlfiguren syntactisch niveau
ballade vaak oude poëzie, volksachtige strofische teksten, verhaal met sprekende personages, geen vaste vorm Klankherhaling
ballade met envoi Lyrisch ik tot persoon, vaak aanroep prince/princesse, laatste regel = stokregel Klankherhaling
beeldspraak figuurlijke taal (stijlfiguur) Poetische functie
beeldspraak deviaties op semantisch niveau (stijlfiguren of schemata is op alle niveaus, vandaar apart benoemd) Stijlfiguren
beeldspraak figuurlijk taalgebruik, woord wat in de tekst staat betekent geheel of gedeeltelijk iets anders dan letterlijk Beeldspraak
betekenis niveau met semantische regels Poetische functie
binnenrijm rijm binnen één versregel Klankherhaling
blanke verzen Engelse term voor rijmloze verzen (blanke verse), strak metrum, vaak 5-voetig jambe Klankherhaling
boodschap vorm en betekenis Poetische functie
canto een deel van een groot verhalend gedicht, afgeleid van gezang (Dantes La Divina Commedia) Klankherhaling
cesuur kleine pauze Klankherhaling
cesuur pauze aan woordeind //, maar binnen een versvoet (vaak binnen lange alexandrijn en vijfvoetige jambe) Metrum en ritme
chiasme kruisstelling (uit moederborst groeit de zoon/uit vaderhoofd bloeit de dochter) Poetische functie
chiasme / kruisstelling herhaling met een omkering: dames en heren / jongens en meisjes Stijlfiguren syntactisch niveau
chiffre duister gebruik van symbool (schijver eigen symbool, geen basiskennis publiek) Beeldspraak
chute, volta, wending een inhoudelijke wending in sonnet na octaaf (soms elders) en zorgt voor antithese of tweedeling Klankherhaling
