Maatschappijleer | Hoofdstuk 2 rechtsstaat | Thema’s maatschappijleer havo
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - PARAGRAAF 2.1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Rechtsnormen: gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd. Het totaal van
alle wettelijk vastgelegde regels heet het recht.
Nut van rechtsnormen:
- Regels laten het maatschappelijk leven goed verlopen (bijv. verkeersregels)
- Regels sluiten aan bij waarden en normen die we met elkaar delen (bijv. schoolplicht)
Rechtsgebieden:
- Publiekrecht → regels over de relatie tussen overheid en burger
- Privaatrecht → regels over de relatie tussen burgers onderling
Burgers worden ook wel rechtspersonen genoemd.
Het recht is altijd in beweging; wetten veranderen mee ten opzichte van onze opvattingen
Rechtsstaat: een rechtssysteem waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen
machtsmisbruik en willekeur.
Kerntaken van de overheid in een rechtsstaat:
- Rechtshandhaving → de staat zorgt ervoor dat we ons aan de wet houden
- Rechtsbescherming → wetten beschermen ons tegen machtsmisbruik
Doel van een rechtsstaat:
- Veiligheid
- Gelijkheid
- Vrijheid
Autoritaire staat of dictatuur: 1 machthebber die de regels bepaalt
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - PARAGRAAF 2.2 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Voorwaarden voor een rechtsstaat:
- Grondrechten zijn vastgesteld in de grondwet
- Er is een verdeling van de macht
- Er is een legaliteitsbeginsel: alles wat de overheid doet, moet volgens de wet. Een
legaliteitsbeginsel zorgt voor rechtszekerheid.
Grondwet: bevat grondrechten / basisrechten en mensenrechten.
- Klassieke grondrechten → overheid moet je deze rechten garanderen (recht op gelijke
behandeling, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst).
- Sociale grondrechten → overheid kan deze rechten niet garanderen, maar moet zich
er wel voor inspannen (recht op werk, gezondheidszorg, woonruimte).
Trias politica: verdeling van de macht, voorkomt machtsmisbruik en onrecht.
- Wetgevende macht → parlement → maakt wetten
, - Uitvoerende macht → regering → zorgt dat wetten uitgevoerd worden
- Rechterlijke macht → rechters → beoordeelt of iemand de wet heeft overtreden
Doel: elkaar controleren, elkaar scherp houden (systeem van checks and balances)
Rechterlijke macht is een onafhankelijke rechtspraak (onafhankelijk van overheid).
Dit zorgt voor:
- Een eerlijk proces
- Bescherming tegen overheid
- Voorkomt dat mensen zelf rechter spelen
Benoeming voor het leven: rechters kunnen niet ontslagen worden als de overheid het niet
eens is met de uitspraak.
Wraking: rechter maakt partijdige indruk, andere rechter behandelt de zaak.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - PARAGRAAF 2.3 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Misdrijven: ernstige strafbare feiten (moord, diefstal, mishandeling), max staf: levenslang.
Overtredingen: minder ernstige strafbare feiten (door rood rijden, wildplassen), max straf: 1
jaar celstraf.
Criminaliteit: alle misdrijven die in de wet staan
Procedure misdrijven opsporen:
1. Politie verzamelt informatie, het opsporingsonderzoek + proces verbaal. De OvJ heeft
leiding van het onderzoek.
2. OvJ heeft 3 mogelijkheden:
- Seponeren → de zaak afdoen
- Transactie / strafbeschikking → OvJ regelt zaak zelf zonder rechter (schuldige
krijgt vaak boete / taakstraf)
- Vervolging → OvJ stapt naar rechter
Politie mag (zonder toestemming OvJ):
- Iemand staande houden (verdachte laat ID zien / krijgt boete)
- Iemand aanhouden (verdachte moet naar politiebureau voor verhoring)
- Fouilleren (mag alleen in een veiligheidsrisicogebied)
Deze dwangmiddelen mag de politie pas na redelijke vermoeding gebruiken.
Politie mag (met toestemming OvJ):
- Een woning binnengaan (huiszoekingsbevel nodig)
- Telefoongesprekken afluisteren / aftappen van internetverkeer
- Preventief fouilleren (zonder verdenking fouilleren)
- Iemand langer dan 9 uur vasthouden
- Infiltratie van misdaadorganisaties (undercover gaan)
Onschuldvermoede: je bent schuldig tot de rechter het tegendeel bewijst.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - PARAGRAAF 2.1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Rechtsnormen: gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd. Het totaal van
alle wettelijk vastgelegde regels heet het recht.
Nut van rechtsnormen:
- Regels laten het maatschappelijk leven goed verlopen (bijv. verkeersregels)
- Regels sluiten aan bij waarden en normen die we met elkaar delen (bijv. schoolplicht)
Rechtsgebieden:
- Publiekrecht → regels over de relatie tussen overheid en burger
- Privaatrecht → regels over de relatie tussen burgers onderling
Burgers worden ook wel rechtspersonen genoemd.
Het recht is altijd in beweging; wetten veranderen mee ten opzichte van onze opvattingen
Rechtsstaat: een rechtssysteem waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen
machtsmisbruik en willekeur.
Kerntaken van de overheid in een rechtsstaat:
- Rechtshandhaving → de staat zorgt ervoor dat we ons aan de wet houden
- Rechtsbescherming → wetten beschermen ons tegen machtsmisbruik
Doel van een rechtsstaat:
- Veiligheid
- Gelijkheid
- Vrijheid
Autoritaire staat of dictatuur: 1 machthebber die de regels bepaalt
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - PARAGRAAF 2.2 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Voorwaarden voor een rechtsstaat:
- Grondrechten zijn vastgesteld in de grondwet
- Er is een verdeling van de macht
- Er is een legaliteitsbeginsel: alles wat de overheid doet, moet volgens de wet. Een
legaliteitsbeginsel zorgt voor rechtszekerheid.
Grondwet: bevat grondrechten / basisrechten en mensenrechten.
- Klassieke grondrechten → overheid moet je deze rechten garanderen (recht op gelijke
behandeling, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst).
- Sociale grondrechten → overheid kan deze rechten niet garanderen, maar moet zich
er wel voor inspannen (recht op werk, gezondheidszorg, woonruimte).
Trias politica: verdeling van de macht, voorkomt machtsmisbruik en onrecht.
- Wetgevende macht → parlement → maakt wetten
, - Uitvoerende macht → regering → zorgt dat wetten uitgevoerd worden
- Rechterlijke macht → rechters → beoordeelt of iemand de wet heeft overtreden
Doel: elkaar controleren, elkaar scherp houden (systeem van checks and balances)
Rechterlijke macht is een onafhankelijke rechtspraak (onafhankelijk van overheid).
Dit zorgt voor:
- Een eerlijk proces
- Bescherming tegen overheid
- Voorkomt dat mensen zelf rechter spelen
Benoeming voor het leven: rechters kunnen niet ontslagen worden als de overheid het niet
eens is met de uitspraak.
Wraking: rechter maakt partijdige indruk, andere rechter behandelt de zaak.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - PARAGRAAF 2.3 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Misdrijven: ernstige strafbare feiten (moord, diefstal, mishandeling), max staf: levenslang.
Overtredingen: minder ernstige strafbare feiten (door rood rijden, wildplassen), max straf: 1
jaar celstraf.
Criminaliteit: alle misdrijven die in de wet staan
Procedure misdrijven opsporen:
1. Politie verzamelt informatie, het opsporingsonderzoek + proces verbaal. De OvJ heeft
leiding van het onderzoek.
2. OvJ heeft 3 mogelijkheden:
- Seponeren → de zaak afdoen
- Transactie / strafbeschikking → OvJ regelt zaak zelf zonder rechter (schuldige
krijgt vaak boete / taakstraf)
- Vervolging → OvJ stapt naar rechter
Politie mag (zonder toestemming OvJ):
- Iemand staande houden (verdachte laat ID zien / krijgt boete)
- Iemand aanhouden (verdachte moet naar politiebureau voor verhoring)
- Fouilleren (mag alleen in een veiligheidsrisicogebied)
Deze dwangmiddelen mag de politie pas na redelijke vermoeding gebruiken.
Politie mag (met toestemming OvJ):
- Een woning binnengaan (huiszoekingsbevel nodig)
- Telefoongesprekken afluisteren / aftappen van internetverkeer
- Preventief fouilleren (zonder verdenking fouilleren)
- Iemand langer dan 9 uur vasthouden
- Infiltratie van misdaadorganisaties (undercover gaan)
Onschuldvermoede: je bent schuldig tot de rechter het tegendeel bewijst.
