Samenvatting Landelijke Kennistoets Nederlands

Landelijke kennistoets Nederlands
Hoofdstuk 2: Taalonderwijs en taal
Taalonderwijs
2.1.1 Belang taalonderwijs
 Het leren van een moedertaal gaat via een normale interactie met de omgeving, zonder extra inspanning
 Apart onderwijs in taal, omdat:
o Schriftelijke taalvaardigheid leren kinderen niet spontaan
o Niet alle kinderen kunnen zelfstandig tot een bepaald taalniveau komen
 (standaard)Nederlands als tweede taal
o Op school leer je een ander soort taalgebruik (Standaardnederlands)
o Bepaalde taalvormen leer je alleen met behulp van taalonderwijs
 Bijvoorbeeld: het schrijven van brieven en het maken van samenvattingen
o Aparte aandacht nodig voor het leesplezier van kinderen

2.1.2 Taalonderwijs op de basisschool
 De nadruk ligt op schriftelijk taalgebruik, waarbij de taalvorm centraal staat. Er wordt veel geschreven, het liefste in
hele zinnen.
 Traditioneel taalonderwijs= het lesgeven van taal met behulp van een methode
o Oudste en meest gangbare manier van taalonderwijs
 Kerndoelen taalonderwijs:
o Mondeling onderwijs
 De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren deze informatie
gestructureerd weer te geven.
 De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te drukken.
 De leerlingen leren informatie te beoordelen en leren met argumenten te reageren.
o Schriftelijk onderwijs
 De leerlingen leren informatie te achterhalen.
 De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven.
 De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het lezen van teksten.
 De leerlingen leren informatie en meningen te vergelijken en te beoordelen.
 De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het schrijven van een tekst.
 De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van teksten.
o Taalbeschouwing en strategieën
 De leerlingen leren bij de bovenstaande doelen strategieën te herkennen en te gebruiken.
 De leerlingen leren taalkundige principes en regels (onderwerp en werkwoordelijk gezegde).
 Spellen van werkwoorden, overige spelling en leestekens.
 De leerlingen verwerven een adequate woordenschat.
 Taalvariatie:
o Taalvariëteiten= de concrete verschijningsvormen van taalvariatie
o Soorten: dialecten, groepstalen, migrantentalen en straattaal
o Standaard Nederlands is officieel een dialect  verschil tussen standaard en dialect is status
o Officiële talen in Nederland: Fries, Nedersaksisch en Algemeen Nederlands
 Domeinen:
o Mondelinge taalvaardigheid
o Woordenschat
o Beginnende geletterdheid
 Geletterdheid= het vermogen om schriftelijke taal te begrijpen en te gebruiken
 Ontluikende geletterdheid= de ontwikkeling van de geletterdheid in de voorschoolse periode van nul
tot vier jaar
 Beginnende geletterdheid= de ontwikkeling van de geletterdheid in de groepen 1 tot en met 3 van de
basisschool
 Aanvankelijk lezen= het leren lezen
 Gevorderde geletterdheid= de ontwikkeling van de geletterdheid na groep 3
o Voortgezet technisch lezen= het kunnen ontcijferen van de letters en het hardop lezen van woorden
o Begrijpend lezen= het begrijpen van de tekst en het kunnen achterhalen van de bedoeling
o Stellen= het kunnen schrijven van teksten
o Jeugdliteratuur
o Taalbeschouwing
o Spelling

,Het taalsysteem
2.2.1 Functies van taal
 Er kunnen gelijktijdig verschillende functies van taal worden gebruikt
 Communicatieve/ sociale taalfunctie= het gebruik van taal als communicatiemiddel
o Een spreker wil een boodschap doorgeven aan de hoorder. Er is dus een interactie tussen mensen.
o Vormen van sociale taalfuncties:
 Zelfhandhaving= opkomen voor jezelf en jezelf beschermen
 Zelfsturing= het ordenen van je handelen, aankondigen van plannen
 Sturing van anderen= het gedrag van anderen beïnvloeden
 Structurering van het gesprek= het gespreksverloop beïnvloeden
o Communicatieve competentie= het vermogen om communicatieve taalfunctie te gebruiken in de praktijk
 Grammaticale competentie (/ linguïstische competentie)= alle kennis van taal en taalregels om
adequaat te kunnen communiceren
 Tekstuele competentie= kennis van gesproken en geschreven teksten
 Strategische competentie= het vermogen om strategieën te hanteren om zo bepaalde doelen te
bereiken
 Functionele competentie= het vermogen om je taalgebruik aan te kunnen passen aan een specifieke
situatie
 Strategische en functionele competentie worden samen de pragmatische competenties genoemd. Ze
hebben betrekking op de praktijk en het concrete gebruik van taal.
 Conceptualiserende/ cognitieve functie= het gebruik van taal om je gedachten te ordenen en een greep te krijgen op de
werkelijkheid.
o Vormen van cognitieve functies (geordend op mate van complexiteit):
 Rapporteren= het vertellen van iets wat je hebt gezien of meegemaakt
 Redeneren= het beschrijven van een gebeurtenis, waarbij je ook een cognitieve denkstap toevoegt.
 Voorbeelden: chronologische volgorde, conclusies en oorzaak-gevolgrelaties
 Projecteren= het verplaatsen in gedachten en gevoelens van iemand anders
 Expressieve taalfunctie= het gebruik van taal om ons te onderscheiden van anderen of om uitdrukking te geven aan
persoonlijke emoties.

2.2.2 De verschillende niveaus van taal
 Niveaus:
Niveau Regels voor
Fonologisch niveau Uitspraak
Morfologisch niveau Opbouw van woorden
Syntactisch niveau Volgorde van woorden
Semantisch niveau Betekenis
Pragmatisch niveau Gebruik
Orthografisch niveau Spelling
 Recursief systeem= een element van de taal kan weer eenzelfde element van de taal bevatten (voorbeeld:
samengestelde zinnen).
 Taalgebruik:
o Cognitief academisch taalgebruik (CAT)= abstract taalgebruik
 Moeilijker voor tweedetaalverwervers
 Strategieën: parafraseren en modeling
o Dagelijks taalvaardigheid (DAT)= concreet taalgebruik

Mondelinge taalvaardigheid
Taalverwerving
3.1.1. Theorieën over taalverwerving
 Behaviorisme kinderen leren een taal door imitatie
o De meest frequente woorden worden het eerst geleerd
o Kinderen zeggen vaker woorden na goedkeuring van ouders
o MAAR:
 Kinderen produceren zinnen die ze nog nooit eerder hebben gehoord
 De meest frequente woorden worden niet als eerste geleerd (wel de concrete zelfstandig
naamwoorden en werkwoorden uit de directe omgeving)
o Voorbeeld van ouders is noodzakelijk om een taal aan te leren

,  Creatieve constructietheorie/ mentalisme kinderen beschikken over een aangeboren taalvermogen
o Kinderen kunnen elke willekeurige taal leren
o Kind is in staat om structuur van een taal te ontdekken en zelf zinnen te maken
o Volgorde afhankelijk van biologische rijping (vanuit centrale zenuwstelsel) van een kind
o MAAR: minder aandacht van invloed van het taalaanbod
 Interactionele benadering  samenwerking van aangeboren taalvermogen, taalaanbod omgeving en interactie tussen
kind en opvoeder
o Aanpassen aanbod aan mogelijkheden van het kind
o Taalinput zorgt voor prikkeling van hersencellen  taal legt zich vast in de hersenschors
 Vermogen tot geluidswaarneming, klankvorming, woordbegrip, zinsbegrip en zinsproductie

3.1.2. Eerste taalverwerving
 Taalniveaus:
o Fonologisch: spraakklanken van baby’s
o Morfologisch: regels van de opbouw van woorden (spellingsvervoegingen)
o Semantisch: betekenis van woorden
o Syntactisch: grammaticale regels
 Prelinguale (voortalige) periode (0 tot 1 jaar): periode voor de eerste woordjes
o Klankontwikkeling verloopt vervolgens via een vast patroon.
 Eerste 6 weken is er communicatie door te huilen
 6 weken tot 20 weken actief met taal bezig  herkennen stemgeluiden en vocaliseren (= het
produceren van klinkers of vocalen)
 4 maanden tot 6 maanden vocaal spel (= oefenen met vocalen voor zichzelf)  De klanken variëren in
toonhoogte, luidheid en duur. Ouders spelen hier vaak op in waardoor er een soort interactie
ontstaat. Kinderen leren hierdoor basisprincipes van taal (bijvoorbeeld: beurtname)
 Na 7 maanden start brabbelen (= het herhalen van klankgroepen die lijken op taal, maar die nog geen
betekenis hebben)  Brabbelen begint te lijken op de moedertaal en er is zinsmelodie te herkennen.
 Linguale/ talige periode: periode waarin woorden en zinnen als communicatiemiddel worden gebruikt
o Vroeglinguale periode (1 tot 2.5 jaar): periode waarin kinderen van brabbelen naar betekenisvol taalgebruik
gaan
 Woorden worden nog niet volledig correct uitgesproken, omdat spreekmechanisme nog onvoldoende
ontwikkeld is.
 Eenwoordzin= losse woorden, maar wel met het karakter van een zin
 Eerste woorden verwijzen vooral naar personen, dieren, voorwerpen en acties uit het
dagelijks leven
 Duurt ongeveer een halfjaar
 Tweewoordzin/ telegramstijlfase (1.5 jaar)= zinnen van twee woorden
 Zinnen hebben een vergelijkbare opbouw als in de volwassenentaal
 Meerwoordzin= zinnen van twee of meer woorden
 Grote groei in de woordenschat (al vanaf tweewoordzinsfase)
 Vooral inhoudswoorden (= woorden met een duidelijk omschreven betekenis)
 2 jaar: actieve woordenschat van 500

o Differentiatiefase (2.5 tot 5 jaar): de taalontwikkeling wordt gedifferentieerder, op alle taalniveaus
 Kleuters maken ook een ontwikkeling mee op gebied van ruimtelijk inzicht en tijdsbesef. Dit is ook
terug te zien in de taalontwikkeling.
 Taalaanbod wordt sterk uitgebreid
 3 jaar: actieve woordenschat van 1000
 Actief bezig met morfologische principes:
 Overgeneralisatie= taalregels ten onrechte toepassen
 Neoligsmen= nieuwe niet bestaande woorden, die zelf bedacht zijn
o Voltooiingsfase (5 tot 9 jaar): ontwikkeling tot volwassentaal, er komen geen nieuwe aspecten meer bij
 Gestructureerd aangeleerd door taal op school
Actief Passief
5/6 jaar. 3000/4000 6000/8000
Volwassenen 50.000 100.000