College Inleiding GW
Aantekeningen bij de structuralistische mythenanalyse van Claude Lévi-Strauss
Lévi-Strauss (LS) maakt gebruik van een uiterst abstract structuurbegrip om de relaties tussen mensen, dingen en
ideeën (en ook nog de relaties die deze relaties onderling weer vertonen) aan te geven. Hij laat zich daarbij
inspireren door de structuralistische taalwetenschap, en deze analogie heeft tot doel om te laten zien dat een
sociaal systeem méér is (en daardoor ook iets anders is) dan alleen een samenstel van personen.
Als het structuralisme omschreven wordt als een theorie over systemen en hun interne samenhangen,
dan is een structuur een model van een systeem. Structuur is dan niet een gereduceerde versie van het systeem,
maar juist een conceptuele weergave van de relaties tussen de elementen waaruit het systeem bestaat.
Ook voor traditionele mythen, als één van de vele systemen, geldt dat daaraan een onbewust logische
structuur ten grondslag ligt, net zoals dat eerder door taalkundigen aangetoond was voor de menselijke talen.
Zodra wij weten, aldus L-S, hoe we mythen als systeem van tekens moeten decoderen, zullen we die logische
samenhang vinden. We hebben dus kennis nodig van de code die in het betrokken communicatiesysteem wordt
gebruikt. In die mythen worden vaak grote existentiële vragen behandeld, maar ook de relaties tussen
mensen/samenlevingen enerzijds en de bovenmenselijke krachten anderzijds. Voor hen die in de mythen geloven
betekenen ze heel veel op het niveau van zingeving. L-S stelt nu dat de bestudering van mythen rekening moet
houden met een specifieke logica die aan deze mythen ten grondslag ligt.
L-S heeft aangetoond dat een van de belangrijkste factoren in de logische opbouw van die verschillende
mythen is: de transformatie van natuur in cultuur. Veel figuren en gebeurtenissen in mythen ontlenen hun
betekenis aan die relatie tussen natuur en cultuur. Om achter die betekenis te komen analyseert L-S de mythen op
een zeer minutieuze manier. In veel gevallen blijkt dat allerlei details in de verhalen slaan op de samenleving
(cultuur) en haar directe omgeving (natuur), in die zin dat ze als tekens verwijzen naar fundamentele grondslagen
van de mythe. Net zoals er een bewust gebruik van taal is èn een taalgebruik waarbij men zich niet bewust is van
alle fonologische en grammaticale regels, zo is er ook een bewust hanteren van elementen van de mythe naast
een onbewuste structuur van de mythe.
Er is volgens L-S een in iedere mythe een opeenvolging in het verhaal van het gebeuren. Dit kan men
van links naar rechts, dus horizontaal, neerschrijven. Bij analyse blijkt dat er uit de mythe en uit de diverse
lezingen van de mythe, ook een systeem van tegenstellingen, transformaties en omkeringen van relaties en
verhoudingen in de mythe aanwezig is, dat men verticaal in kolommen kan noteren. Zo kunnen begin en eind
van de mythe het resultaat tonen van verschuivende tegenstellingen volgens deze verticale notering, waardoor er
twee reeksen te zien zijn, die in sterke tegenstelling tot elkaar staan (de zg. binaire opposities). L-S vergelijkt dit
met de partituur in de muziek, die men moet interpreteren in een opeenvolging van links naar rechts, maar tevens
van boven naar beneden.
Volgens L-S is de mythologie een vorm van ‘wild denken’. Dat is dus niet het denken van ‘wilden’,
maar hij doelt hiermee op een symbolische classificatie van de werkelijkheid die gebruik maakt van de
aangetroffen natuurlijke differentiaties en onderscheidingen in de natuur zelf. Het is “een speculatieve
organisatie en exploitatie van de zintuiglijke wereld in zintuiglijke termen”. Daarom is het een concrete
wetenschap die logisch te werk gaat. L-S heeft voortdurend de rationaliteit, zelfs het wetenschappelijke karakter,
benadrukt van dit ‘wilde denken’. Net als Malinowski wijst hij op de uitgebreide empirische kennis van talloze
schriftloze culturen en op hun beschikking over verfijnde classificaties van het dieren- en plantenrijk. Zij hebben
over de natuur nagedacht en haar geordend. Maar L-S gaat verder. Voor hem zijn de mythen in een cultuur een
intellectuele poging om in termen van zintuiglijk waarneembare onderscheidingen allerlei tegenstellingen in het
menselijk bestaan op te lossen, of minstens te verzoenen, zoals onder andere leven en dood, man en vrouw,
natuur en cultuur. Zijn analyse laat zien dat alle mythen transformaties zijn van een beperkt aantal grondpatronen
en –tegenstellingen die het ‘wilde denken’ in termen van natuurlijke onderscheidingen tracht te bemiddelen.
L-S legt voortdurend de nadruk op de wetmatigheid van de mythen: het zijn geen verhalen waarin we
een opeenstapeling zien van willekeurige vondsten van de verbeelding, maar veel meer blijkt er sprake te zijn
van een wereld die beheerst wordt door strenge structuren. Die structuren zijn het product van de menselijke
geest, van het menselijk denken. Nu is die menselijke geest, dat denken, zelf een onderdeel van de natuur en dus
natuur en cultuur tegelijk. In onze cultuur is het moeilijk om cultuur als deel van de natuur te begrijpen, omdat
onze cultuur er steeds op uit is om haar verwantschap met de natuur te ontkennen. Volgens L-S kun je alleen een
cultuur begrijpen als je de cultuur weer terugplaatst in haar samenhang met de natuur, en de discontinuïteit
tussen cultuur en natuur ziet als een ideologie.
WH/dec.06.
Aantekeningen bij de structuralistische mythenanalyse van Claude Lévi-Strauss
Lévi-Strauss (LS) maakt gebruik van een uiterst abstract structuurbegrip om de relaties tussen mensen, dingen en
ideeën (en ook nog de relaties die deze relaties onderling weer vertonen) aan te geven. Hij laat zich daarbij
inspireren door de structuralistische taalwetenschap, en deze analogie heeft tot doel om te laten zien dat een
sociaal systeem méér is (en daardoor ook iets anders is) dan alleen een samenstel van personen.
Als het structuralisme omschreven wordt als een theorie over systemen en hun interne samenhangen,
dan is een structuur een model van een systeem. Structuur is dan niet een gereduceerde versie van het systeem,
maar juist een conceptuele weergave van de relaties tussen de elementen waaruit het systeem bestaat.
Ook voor traditionele mythen, als één van de vele systemen, geldt dat daaraan een onbewust logische
structuur ten grondslag ligt, net zoals dat eerder door taalkundigen aangetoond was voor de menselijke talen.
Zodra wij weten, aldus L-S, hoe we mythen als systeem van tekens moeten decoderen, zullen we die logische
samenhang vinden. We hebben dus kennis nodig van de code die in het betrokken communicatiesysteem wordt
gebruikt. In die mythen worden vaak grote existentiële vragen behandeld, maar ook de relaties tussen
mensen/samenlevingen enerzijds en de bovenmenselijke krachten anderzijds. Voor hen die in de mythen geloven
betekenen ze heel veel op het niveau van zingeving. L-S stelt nu dat de bestudering van mythen rekening moet
houden met een specifieke logica die aan deze mythen ten grondslag ligt.
L-S heeft aangetoond dat een van de belangrijkste factoren in de logische opbouw van die verschillende
mythen is: de transformatie van natuur in cultuur. Veel figuren en gebeurtenissen in mythen ontlenen hun
betekenis aan die relatie tussen natuur en cultuur. Om achter die betekenis te komen analyseert L-S de mythen op
een zeer minutieuze manier. In veel gevallen blijkt dat allerlei details in de verhalen slaan op de samenleving
(cultuur) en haar directe omgeving (natuur), in die zin dat ze als tekens verwijzen naar fundamentele grondslagen
van de mythe. Net zoals er een bewust gebruik van taal is èn een taalgebruik waarbij men zich niet bewust is van
alle fonologische en grammaticale regels, zo is er ook een bewust hanteren van elementen van de mythe naast
een onbewuste structuur van de mythe.
Er is volgens L-S een in iedere mythe een opeenvolging in het verhaal van het gebeuren. Dit kan men
van links naar rechts, dus horizontaal, neerschrijven. Bij analyse blijkt dat er uit de mythe en uit de diverse
lezingen van de mythe, ook een systeem van tegenstellingen, transformaties en omkeringen van relaties en
verhoudingen in de mythe aanwezig is, dat men verticaal in kolommen kan noteren. Zo kunnen begin en eind
van de mythe het resultaat tonen van verschuivende tegenstellingen volgens deze verticale notering, waardoor er
twee reeksen te zien zijn, die in sterke tegenstelling tot elkaar staan (de zg. binaire opposities). L-S vergelijkt dit
met de partituur in de muziek, die men moet interpreteren in een opeenvolging van links naar rechts, maar tevens
van boven naar beneden.
Volgens L-S is de mythologie een vorm van ‘wild denken’. Dat is dus niet het denken van ‘wilden’,
maar hij doelt hiermee op een symbolische classificatie van de werkelijkheid die gebruik maakt van de
aangetroffen natuurlijke differentiaties en onderscheidingen in de natuur zelf. Het is “een speculatieve
organisatie en exploitatie van de zintuiglijke wereld in zintuiglijke termen”. Daarom is het een concrete
wetenschap die logisch te werk gaat. L-S heeft voortdurend de rationaliteit, zelfs het wetenschappelijke karakter,
benadrukt van dit ‘wilde denken’. Net als Malinowski wijst hij op de uitgebreide empirische kennis van talloze
schriftloze culturen en op hun beschikking over verfijnde classificaties van het dieren- en plantenrijk. Zij hebben
over de natuur nagedacht en haar geordend. Maar L-S gaat verder. Voor hem zijn de mythen in een cultuur een
intellectuele poging om in termen van zintuiglijk waarneembare onderscheidingen allerlei tegenstellingen in het
menselijk bestaan op te lossen, of minstens te verzoenen, zoals onder andere leven en dood, man en vrouw,
natuur en cultuur. Zijn analyse laat zien dat alle mythen transformaties zijn van een beperkt aantal grondpatronen
en –tegenstellingen die het ‘wilde denken’ in termen van natuurlijke onderscheidingen tracht te bemiddelen.
L-S legt voortdurend de nadruk op de wetmatigheid van de mythen: het zijn geen verhalen waarin we
een opeenstapeling zien van willekeurige vondsten van de verbeelding, maar veel meer blijkt er sprake te zijn
van een wereld die beheerst wordt door strenge structuren. Die structuren zijn het product van de menselijke
geest, van het menselijk denken. Nu is die menselijke geest, dat denken, zelf een onderdeel van de natuur en dus
natuur en cultuur tegelijk. In onze cultuur is het moeilijk om cultuur als deel van de natuur te begrijpen, omdat
onze cultuur er steeds op uit is om haar verwantschap met de natuur te ontkennen. Volgens L-S kun je alleen een
cultuur begrijpen als je de cultuur weer terugplaatst in haar samenhang met de natuur, en de discontinuïteit
tussen cultuur en natuur ziet als een ideologie.
WH/dec.06.
