Samenvatting Staatsrecht 2

Samenvatting Staatsrecht II
DEEL I
Hoofdstuk 4 – De functies van het staatsrecht
Inleiding
 Verdeling in functies;
o De constituerende of instellingsfunctie; aanstellen van een overheid in de vorm
van een of meer ambten
o De attribuerende of bevoegdheidsverlenende functie; bevoegdheden toekennen
aan de ambten
o De regulerende of matigende functie; uitoefening van de bevoegdheden kan
worden gebonden aan beperkingen
 Legitimatie;
o Legitimatie van de overheid en diens handelingen lijkt veeleer te wijzen op de
facto aanvaarding van het overheidsgezag en het door de overheid gestelde recht
door de onderdanen -> bereidheid van de onderdanen tot machtsaanvaarding
van de overheid
o Legaal optreden overheid; bevoegd volgens het positieve recht
 Onderdanen hoeven dit dan nog niet als legitiem te ervaren -> wel
bevoegdheid maar geen gezag

De regulerende functie
 Historie; opnemen van de machtenscheiding (Montesquieu)
 Constitutionalisme;
o Absolutisme; alle overheidsbevoegdheden zijn rechtens in één ambt
geconcentreerd -> L’état c’est moi
 Volkssoevereiniteitstheorieën; er is altijd een ambt aan te wijzen dat de
uiteindelijke beslissingsbevoegdheid heeft binnen een staat
o Constitutionalisme; de overheid is zodanig in een constitutie verankert dat de
diverse ambten niet onderworpen zijn aan één ambt met de uiteindelijke
beslissingsbevoegdheid
 In de staatsvorm; verdeling van bevoegdheden over overheidsverbanden
 Het Rijk; het centrale overheidsverband in Europa
 Het Koninkrijk; het federale overheidsverband op grond van het
Statuut
 Het supranationale overheidsverband van de Europese Unie
 De vele gedecentraliseerde overheidsverbanden
 De gecentraliseerde eenheidsstaat;
 Kenmerk; er is een grondwet
 De overheidsfuncties worden uitgeoefend door ambten die
behoren tot hetzelfde centrale overheidsverband
 De gedecentraliseerde eenheidsstaat;
 Verdeeld in meerdere territoriale overheidsverbanden met
zelfstandige bevoegdheden
 Grondwet + centraal overheidsverband
 De grondwet kent geen bevoegdheden toe aan decentrale ambten
 Federale staat;
 Een staat die is samengesteld uit meerdere (deel)staten op grond
van een grondwet
 Tweeledige staat; de deelstaten bezitten ook op zichzelf enkele
kenmerken van de staat
 Niet het centrale gezag maar de zelfstandigheid van de deelstaten
staat voorop

,  Confederatie;
 Volkenrechtelijk samenwerkingsverband van soevereine staten
op grond van een verdrag
 Slechts de lidstaten worden verbonden aan het verdrag en niet de
burgers
o Overheidsverbanden;
 Een structuur waarin overheidsambten in een rechtens bepaalde
verhouding tot elkaar staan en in een al dan niet wederkerige relatie
staan tot onderdanen
o Regeringsvormen;
 Betrekkingen tussen de ambten binnen hetzelfde overheidsverband
 Het Nederlands parlementaire stelsel berust op de vertrouwensregel en
de bevoegdheid van de regering de kamers der S-G te ontbinden (64 Gw)
 De machtenscheiding nader beschouwd;
o Het beginsel van de machtenscheiding;
 De staat mag alleen optreden in het algemeen belang en de
machtenscheiding is dus een waarborgfunctie bij de inrichting van de
overheidsorganisatie
 Te onderscheiden zijn de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende
macht
o Drie gelijkwaardige ambten;
 Staten-Generaal; in de grondwet wordt vooral beoogd de zelfstandigheid
van de S-G te accentueren
 Regering; in de grondwet wordt meer impliciet dan expliciet de
zelfstandige en afzonderlijke positie in de staat vormgegeven
 Rechterlijke macht; in de grondwet wordt de zelfstandige en
afzonderlijke positie benadrukt tegenover de andere twee machten
o Geen absolute maar beperkte scheiding;
 Zeggenschap van het ene over het andere ambt is niet uitgesloten
 Systeem vooral gericht op ‘checks and balances’
 Bij de bevoegdheidsverdeling heeft het ene ambt bij de
uitoefening van zijn bevoegdheid vrijwel altijd de medewerking
nodig van een of beide ambten
o Evenwicht van machten;
 Er zijn drie afzonderlijke, gelijkwaardige en zelfstandige
ambtencomplexen
 De S-G als vertegenwoordigend ambt
 De regering als hoogste bestuursambt
 Onafhankelijke rechterlijke macht
 De machtenscheiding is zowel organisatorisch als functioneel gezien niet
absoluut
 Wetgeving en bestuur zijn toebedeeld aan S-G en regering
 Rechtspraak is voorbehouden aan de rechter
 De constitutie voorziet niet alleen in gedeelde bevoegdheden maar ook in
checks and balances om ongecontroleerde macht te voorkomen
 De rechtsstaat;
o Zes elementen van de rechtsstaat;
 Legaliteitsbeginsel; elk overheidsoptreden moet berusten op een
algemene, d.w.z. voor herhaalde toepassing vatbare regel
 Voorafgaande algemene regel ten aanzien van burgers belastend
overheidsoptreden -> belastende voorschriften hebben geen
terugwerkende kracht
 Regelgeving en uitvoering moeten niet in een hand gelegd worden

,  Het democratieprincipe; de wetgeving moet tot stand worden gebracht
door kiezers zelf of door een volksvertegenwoordiging
 De rechtspraak wordt vervuld door een van de overheid onafhankelijke
rechter
 De klassieke grondrechten / vrijheidsrechten, die beogen het voorkomen
van een totalitaire staat
 Relativering van de rechtsstaatidee;
o Algemene regel en ongeschreven recht; het legaliteitsbeginsel strekt zich slechts
uit over het ongeschreven recht dat het conformiteit met de erin vervatte
normen eist
o Algemene regel en wet in materiële zin; voor het legaliteitsbeginsel zijn zowel
intern als extern werkende regels van belang
o Beleidsregels
o Terugtred van de wetgever; de formele wetgever kan en wil niet meer alles
regelen
 Delegatie van wetgevende bevoegdheid aan het bestuur; een
geattribueerde bevoegdheid wordt van de ene ambt overgedragen op de
andere ambt
 Toekenning van discretionaire bevoegdheden aan het bestuur; de rechter
toets met name marginaal de discretionaire bevoegdheden die een
beleidsvrijheid inhouden
 Het trekken van grenzen door de rechter gebeurt aan de hand van
het Heldenkermis-arrest;
 De rechter moet bij zijn beoordeling rekening houden met
de grenzen binnen welke de overheid vrij moet zijn naar
eigen inzicht te handelen
 De grenzen worden bepaald door de aard van de taak en
de omstandigheden waaronder deze moet worden
volbracht
 Een verschil in opvatting mag bij de rechter niet leiden tot
het oordeel dat onrechtmatig zou zijn gehandeld
o Karakter van grondrechten;
 Sociale grondrechten; bevoegdheidsverlenend noch -beperkend en
grotendeels niet inroepbaar tegen de rechter
 Taak die de overheid moet vervullen

Hoofdstuk 5 – Staat en Soevereiniteit
Soevereiniteit; volkenrecht
 Soevereiniteit in volkenrechtelijk zin duidt op de onafhankelijkheid van een staat van
andere staten, zodanig dat de staat op zijn rechtsgebied de overheidsmacht zonder
inmenging van andere staten uitoefent

Beperkt soevereiniteitsbegrip
 Twee soorten soevereinen;
o Het verband van het Koninkrijk voor zover het gaat om
koninkrijksaangelegenheden
o Landen voor zover het gaat om hun eigen aangelegenheden

Hoofdstuk 6 – Decentralisatie
De Grondwet en decentralisatie
 Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat; het land kent nog andere
overheidsverbanden met elk hun eigen bevoegdheden en onderdanen en die
nevengeschikt zijn aan het centrale overheidsverband