Geschiedenis van geschiedbeoefening - Samenvatting ter voorbereiding van het mondeling tentamen

Grondslagen – Overzichten & begrippen

Indeling:
- Moderniteit 1-5
- Begrippenlijst op volgorde van moderniteit
- Overige onderwerpen per week
- Begrippenlijst overige onderwerpen

Moderniteit:
- Definitie: de materiële realiteit en manier van denken
- Begon bij de Verlichting
- Volgt het verhaal van vooruitgang en praktijk met concrete gevolgen
- Thema’s: Rationaliteit en vooruitgang/kennisgroei

,Moderniteit 1.0 (1650-1800)  ontstaan van moderniteit
Verlichting  veranderingen op drie niveau’s:
1. Wereldbeeld: Aristotlisch  mechanisch (wereld is een uurwerk  Spinoza)
2. Methode: alledaagse ervaringen (zintuigelijke ervaringen)/ Bijbel  empirie
3. Uitleg: alledaagse taal  wiskunde
(4.) kennisgroei: macro-microkosmos  fundamentele onderscheiden (rationalisme vs
empirisme)
- Subject-objectschema: kentheoretische vraag; waarop berust kennis?
o Empiristen
 Buitenwereld werkt in op het subject (object  subject)
  Inductieve redeneerwijze
 Francis Bacon: waarneming is onproblematisch
o Rationalisten:
 Ratio/geest als basis voor de kennis (subject  object)
  deductieve redeneerwijze
 René Descartes: waarneming is problematisch
- 1800:
o Emmanuel Kants gedachtegang die leidde tot de Tweede Copernicaanse Wending:
 Hume heeft gelijk! Er is een causaliteitsprobleem: we kunnen niet rationeel
funderen of er een causaliteit is tussen twee zaken.
 Kant lost het causaliteitsprobleem op:
 Het bewustzijn gebruikt volgens Kant aanschouwingsvormen en categorieën om
tot objectief geldige oordelen te komen.
 Causaliteit is geordend in zuivere categorieën die niet uit de ervaring voortkomen
maar a priori in het denken besloten ligt.
 “Gedachten zonder inhoud zijn leeg, observaties zonder begrippen zijn blind”; de
fenomenale wereld is de wereld die aan het kennend subject verschijnt die het
subject begrijpt door middel van ordening in het bewustzijn.
 Het transcendentaal subject is dus vereist om kennis te verkrijgen.
 Universeel en tijdloos
o Michel Foucault: Het ontstaan van de mens (over 1800)
 ‘Les mots et les choses’ (1966)
 3 vormen van épistèmen (hoe wisten we?)
1. Renaissance (<1650):
a. Woorden-dingenverhouding
i. Gelijkenissen
ii. Geen onderscheid
iii. Voorbeeld: walnoot
2. Klassieke tijd (1650-1800:
a. Wetenschap van de Rijkdom
b. Natuurlijke historie
c. Algemene grammatica
d. Woorden-dingenverhouding:
i. Perfecte representatie
ii. tabellen
3. Moderne tijd (1800-heden)
a. Economie, biologie, taalkunde
b. Woorden-dingenverhouding:
i. Hoe is representatie mogelijk?
 Foucault: “De mens is een vreemde empirische transcendentale dubbelfiguur.”

, Moderniteit 2.0 (1800-1900)  moderniteit wordt dominant
- Ontwikkelingsdenken/evolutie/teleologie:
o Georg Hegel:
 Uitbreiding van Kant:
 transcendentaal subject is de Geist
 Geist maakt mogelijk de wereld te kennen
 De wereld is echter afhankelijk van de manier waarop het subject in elkaar
steekt
o Kant: wereld = product van de rede
o Hegel: wereld = product van onze Geest/Geist
 Geist heeft meerdere vormen
 Individueel bewustzijn
 Verzelfstandigd product van het bewustzijn
 Collectief zoals volksgeest en tijdsgeest
 Geest is onderdeel van een dialectisch proces tussen ‘wereld’ en ‘geest’ 
dialectiek van de geest (dialectisch idealisme) is het hieropvolgend wereldbeeld
van Hegel.
 Door de geest te ontwikkelen, ontwikkelt de mens ook de wereld.
o Karl Marx:
 Dialectisch materialisme:
 Verdeelt de maatschappij:
 Bovenbouw: godsdienst, politiek, cultuur, bewustzijn
 Onderbouw: productiekrachten en productieverhoudingen
 Onderbouw is primair, bovenbouw is secundair
 Dialectiek uit zich in de klassenstrijd
 Beoefent substantiële geschiedfilosofie
 Invloed:
 Geschiedschrijving: aandacht aan de niet-politieke geschiedenis
 Maatschappijanalyse: kritiek op kapitalisme
 Politiek: er was een politiek doel
 “Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretiert, es kommt aber
darauf an, sie zu verändern”
- Positivisme/ Erklären / wetmatigheid:
o Émile Durkheim:
 Sociale feiten:
 Er is geen individueel wilsbesluit
 Neemt methodologisch stelling, niet ontologisch (hoe we erachter komen, niet hoe
het is).
 Collectieve representaties laten de sociale realiteit zien  Zelfmoordonderzoek
o Carl Hempel
 Hoofddoel moet zijn: de formulering van algemene wetten  Covering Law
Model
 Verstehende methode kan dit niet vervangen
 Wetgevend verklaringsmodel!
- Historisering wereldbeeld
o Leopold von Ranke
 In vergelijking met Hegel: even nationalistisch, eurocentrisch en naast het
hieropvolgende is zijn werk gevormd door een religieuze levensbeschouwing en