Maatschappijleer Parlementaire democratie
H1: Wat is democratie?
In 1648 vrede van Münster gesloten. De afspraken die daar zijn gemaakt maakten een eind
aan een reeks van conflicten in Europa. Ze probeerde godsdiensttwist en agressie te
neutraliseren door de soevereine staat centraal te zetten. Soeverein: een staat die op een
bepaald gebied met duidelijke grenzen het hoogste gezag uitoefent en het monopolie van
geweldsuitoefening heeft. De soevereine staat bepaalt welke religie wordt toegelaten. Met
de vrede van Münster wordt het moderne systeem geboren. De filosoof Thomas Hobbes
vond dat burger er belang bij hebben om alle macht bij één soeverein neer te leggen, omdat
het alternatief een oorlog is van allen tegen allen.
Politiek: het maken van keuzes waaraan allen in een staat zijn gebonden. De keuzes
worden vastgesteld in wetten, die worden uitgevoerd door dienaren van de macht (ministers,
politie, ambtenaren en leger). De meeste onderwerpen waarmee de politiek zich bezig houdt
zijn van algemeen belang, omdat veel mensen er nu of later mee te maken krijgen. Meestal
kost het nemen van politieke beslissingen veel tijd, dus komt er een dilemma: kiezen ze voor
snel, daadkrachtig en efficiënt besturen of voor een maximale participatie van burgers in
de politiek.
In een democratie gaat het om de macht van vele. Democratie komt zelden voor in een
zuivere vorm (directe zeggenschap van het volk). In sommige landen is er als vorm van
directe democratie het referendum (volksstemming over een bepaald wetsvoorstel). In veel
landen zijn er vormen van indirecte of representatieve democratie met als basiskenmerk:
het volk kiest vertegenwoordigers die de beslissingen nemen en met een zekere regelmaat
bij verkiezingen aan de bevolking verantwoording moeten afleggen over hun beleid. Deze
vorm is praktischer. omdat het minder lang duurt en minder tijd kost voor burgers. De
politieke macht is ook verdeeld over meerdere personen en instituties die elkaar controleren,
trias politica. Een democratie moet ook een rechtsstaat zijn met regels voor burgers en de
overheid. Andere kenmerken van een democratie zijn:
- Individuele vrijheid, mensen mogen openlijk hun mening uiten binnen de grenzen van
de wetten.
- Er gelden politieke grondrechten
- Politie en leger hebben wettelijk beperkte bevoegdheden.
- Er bestaat onafhankelijk rechtsstaat, rechters staan los van het parlement en de
regering.
- Persvrijheid, de media controleert de machthebbers en informeren de burgers.
In een land met een representatieve democratie zijn er 2 stelsel mogelijk: het parlementaire
en het presidentiële stelsel. In het parlementaire stelsel is het rechtstreeks gekozen
parlement het hoogst machtsorgaan. Op basis van de samenstelling ervan wordt er een
kabinet gemaakt. Landen met dit stelsel hebben meestal wel een niet gekozen staatshoofd,
zijn macht wordt wel beperkt door een grondwet. Als zo’n staatshoofd een koning is, spreken
we van een constitutionele monarchie. In een presidentiële stelsel kiest de bevolking het
parlement en de president. President staat aan het hoofd van de regering en kan ministers
, benoemen en ontslaan. Om zijn macht te beperken heeft hij in de meeste landen niet het
ontbindingsrecht, het recht om het parlement te ontbinden.
Nederland een parlementaire democratie met een constitutionele vorst. De regering kan
worden weggestemd maar de vorst niet. Aan de grondwet kan je zien dat de waarden
vrijheid en gelijkheid belangrijk zijn voor een democratie. Dat we in een democratie leeft
zie je als volgt terug in de grondwet:
- Taken en bevoegdheden van de 3 politieke machten staan nauwkeurig omschreven.
- Alle Nederlanders vanaf 18 jaar mogen stemmen en mogen zich verkiesbaar stellen.
- Regels voor politieke besluitvorming zijn vastgesteld.
- De overheid laat media vrij.
In veel dictaturen is er sprake van schendingen van mensenrechten en politiek geweld,
andere kenmerken van een dictatuur, drie machten - wetgevende, uitvoerende en
rechterlijke macht - niet van elkaar gescheiden zijn, maar in handen zijn van een kleine
groep mensen, zijn:
- Er is slechts een beperkte individuele vrijheid.
- Nauwelijks politieke vrijheid.
- Er is dikwijls overheidsgeweld.
- Er bestaat geen onafhankelijke rechtspraak.
- De massamedia en ook kunstuitingen staan onder censuur van de overheid.
Omdat er enige tegenspraak ontbreekt, kunnen de machthebbers snel besluiten nemen.
Er zijn verschillende soorten dictaturen. Ideologische, religieuze en militaire dictaturen. Cuba
en Noord-Korea zijn voorbeelden van dictatuur gebaseerd op een ideologie. In die landen
zijn de communistische partij de baas en hebben alle macht. Doordat media, onderwijs en
verenigingsleven onder strenge controle staan, is er sprake van indoctrinatie: de bevolking
krijgt de partij-ideologie met de paplepel ingegoten. Een andere vorm is de religieuze
dictatuur, ook theocratie genoemd. Godsdienst is verheven tot staatsideologie, voorbeeld is
Iran machtsuitoefening is volledig gebaseerd op de islamitische wetgeving. Het volk kiest
wel het parlement en de president, maar voor alle politieke besluiten is goedkeuring nodig
van de niet-gekozen geestelijke leiders. De laatste dictatuur is de militaire. Hier heeft het
leger alle macht.
H2: Politieke stromingen
Door industrialisatie en urbanisatie ontstonden de eerste politieke partijen. Ze passen bij de
3 belangrijke ideologische stromingen: socialisme, liberalisme en confessionalisme.
Ideologie: een samenhangend geheel van ideeën over de mens en de gewenste inrichting
van de samenleving. Bij ideologie gaat het om 2 aspecten:
- Normen en waarden, bijvoorbeeld bij een ideologie met de waarde gelijkheid als
uitgangspunt past de norm dat rijken meer belasting moeten betalen dan mensen
met een lager inkomen.
- De gewenste sociaaleconomische verhoudingen van de samenleving. Wat is een
rechtvaardige verdeling van welvaart?
Links wil de ongelijkheid tussen mensen verminderen. De overheid is er vooral om de
zwakkeren te beschermen en te helpen. Rechts wil zo min mogelijk bemoeienis van de
overheid op sociaal economisch gebied. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor eigen
H1: Wat is democratie?
In 1648 vrede van Münster gesloten. De afspraken die daar zijn gemaakt maakten een eind
aan een reeks van conflicten in Europa. Ze probeerde godsdiensttwist en agressie te
neutraliseren door de soevereine staat centraal te zetten. Soeverein: een staat die op een
bepaald gebied met duidelijke grenzen het hoogste gezag uitoefent en het monopolie van
geweldsuitoefening heeft. De soevereine staat bepaalt welke religie wordt toegelaten. Met
de vrede van Münster wordt het moderne systeem geboren. De filosoof Thomas Hobbes
vond dat burger er belang bij hebben om alle macht bij één soeverein neer te leggen, omdat
het alternatief een oorlog is van allen tegen allen.
Politiek: het maken van keuzes waaraan allen in een staat zijn gebonden. De keuzes
worden vastgesteld in wetten, die worden uitgevoerd door dienaren van de macht (ministers,
politie, ambtenaren en leger). De meeste onderwerpen waarmee de politiek zich bezig houdt
zijn van algemeen belang, omdat veel mensen er nu of later mee te maken krijgen. Meestal
kost het nemen van politieke beslissingen veel tijd, dus komt er een dilemma: kiezen ze voor
snel, daadkrachtig en efficiënt besturen of voor een maximale participatie van burgers in
de politiek.
In een democratie gaat het om de macht van vele. Democratie komt zelden voor in een
zuivere vorm (directe zeggenschap van het volk). In sommige landen is er als vorm van
directe democratie het referendum (volksstemming over een bepaald wetsvoorstel). In veel
landen zijn er vormen van indirecte of representatieve democratie met als basiskenmerk:
het volk kiest vertegenwoordigers die de beslissingen nemen en met een zekere regelmaat
bij verkiezingen aan de bevolking verantwoording moeten afleggen over hun beleid. Deze
vorm is praktischer. omdat het minder lang duurt en minder tijd kost voor burgers. De
politieke macht is ook verdeeld over meerdere personen en instituties die elkaar controleren,
trias politica. Een democratie moet ook een rechtsstaat zijn met regels voor burgers en de
overheid. Andere kenmerken van een democratie zijn:
- Individuele vrijheid, mensen mogen openlijk hun mening uiten binnen de grenzen van
de wetten.
- Er gelden politieke grondrechten
- Politie en leger hebben wettelijk beperkte bevoegdheden.
- Er bestaat onafhankelijk rechtsstaat, rechters staan los van het parlement en de
regering.
- Persvrijheid, de media controleert de machthebbers en informeren de burgers.
In een land met een representatieve democratie zijn er 2 stelsel mogelijk: het parlementaire
en het presidentiële stelsel. In het parlementaire stelsel is het rechtstreeks gekozen
parlement het hoogst machtsorgaan. Op basis van de samenstelling ervan wordt er een
kabinet gemaakt. Landen met dit stelsel hebben meestal wel een niet gekozen staatshoofd,
zijn macht wordt wel beperkt door een grondwet. Als zo’n staatshoofd een koning is, spreken
we van een constitutionele monarchie. In een presidentiële stelsel kiest de bevolking het
parlement en de president. President staat aan het hoofd van de regering en kan ministers
, benoemen en ontslaan. Om zijn macht te beperken heeft hij in de meeste landen niet het
ontbindingsrecht, het recht om het parlement te ontbinden.
Nederland een parlementaire democratie met een constitutionele vorst. De regering kan
worden weggestemd maar de vorst niet. Aan de grondwet kan je zien dat de waarden
vrijheid en gelijkheid belangrijk zijn voor een democratie. Dat we in een democratie leeft
zie je als volgt terug in de grondwet:
- Taken en bevoegdheden van de 3 politieke machten staan nauwkeurig omschreven.
- Alle Nederlanders vanaf 18 jaar mogen stemmen en mogen zich verkiesbaar stellen.
- Regels voor politieke besluitvorming zijn vastgesteld.
- De overheid laat media vrij.
In veel dictaturen is er sprake van schendingen van mensenrechten en politiek geweld,
andere kenmerken van een dictatuur, drie machten - wetgevende, uitvoerende en
rechterlijke macht - niet van elkaar gescheiden zijn, maar in handen zijn van een kleine
groep mensen, zijn:
- Er is slechts een beperkte individuele vrijheid.
- Nauwelijks politieke vrijheid.
- Er is dikwijls overheidsgeweld.
- Er bestaat geen onafhankelijke rechtspraak.
- De massamedia en ook kunstuitingen staan onder censuur van de overheid.
Omdat er enige tegenspraak ontbreekt, kunnen de machthebbers snel besluiten nemen.
Er zijn verschillende soorten dictaturen. Ideologische, religieuze en militaire dictaturen. Cuba
en Noord-Korea zijn voorbeelden van dictatuur gebaseerd op een ideologie. In die landen
zijn de communistische partij de baas en hebben alle macht. Doordat media, onderwijs en
verenigingsleven onder strenge controle staan, is er sprake van indoctrinatie: de bevolking
krijgt de partij-ideologie met de paplepel ingegoten. Een andere vorm is de religieuze
dictatuur, ook theocratie genoemd. Godsdienst is verheven tot staatsideologie, voorbeeld is
Iran machtsuitoefening is volledig gebaseerd op de islamitische wetgeving. Het volk kiest
wel het parlement en de president, maar voor alle politieke besluiten is goedkeuring nodig
van de niet-gekozen geestelijke leiders. De laatste dictatuur is de militaire. Hier heeft het
leger alle macht.
H2: Politieke stromingen
Door industrialisatie en urbanisatie ontstonden de eerste politieke partijen. Ze passen bij de
3 belangrijke ideologische stromingen: socialisme, liberalisme en confessionalisme.
Ideologie: een samenhangend geheel van ideeën over de mens en de gewenste inrichting
van de samenleving. Bij ideologie gaat het om 2 aspecten:
- Normen en waarden, bijvoorbeeld bij een ideologie met de waarde gelijkheid als
uitgangspunt past de norm dat rijken meer belasting moeten betalen dan mensen
met een lager inkomen.
- De gewenste sociaaleconomische verhoudingen van de samenleving. Wat is een
rechtvaardige verdeling van welvaart?
Links wil de ongelijkheid tussen mensen verminderen. De overheid is er vooral om de
zwakkeren te beschermen en te helpen. Rechts wil zo min mogelijk bemoeienis van de
overheid op sociaal economisch gebied. Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor eigen
