Samenvatting maatschappijleer
Rechtstaat en verzorgingsstaat
Rechtstaat
§1 recht en rechtvaardigheid
Geweld is allen toegestaan als je jezelf wilt verdedigen of wanneer je wordt
aangevallen. Er zijn niet alleen wetten voor burgers, maar ook voor de overheid.
Vaak komen gedragsregels voort uit geloof, tradities en gewoonten.
Rechtsnormen:
Zijn gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd.
Het geheel van in wetten vastgelegde regels noemen we ‘het recht’. Rechtsnormen
ontstaan enerzijds om het matschappelijke leven geordend te laten verlopen en
conflicten op te lossen. Anderzijds komen rechtsnormen voort uit de waarden en
normen die de meeste mensen met elkaar delen. De rechtsnormen moeten zoveel
overeenkomen met de opvattingen die wij als burgers hebben over goed en kwaad.
Toch kunnen sommige regels ingaan tegen het gevoel van rechtvaardigheid van de
mens. De rechtsnormen kunnen veranderen in de tijd. Het homohuwelijk was in 2001
nog niet legaal en nu wel.
Om onrechtvaardigheid en mistanden te voorkomen, ontstond er een rechtsstaat:
een staat waarin burgers door grondrechten worden bescherm tegen machtsmisbruik
en willekeur van de overheid. Dit is tegen de absolute monarchie, een monarchie
waarin de koning alles bepaalt en doet waar hij zin in heeft. Tegenwoordig hebben
veel landen een grondwet: de grondrechten zijn en hoe het land geregeerd moet
worden. Vanaf 1848 heeft Nederland door meneer Thorbecke, een grondwet waarin
de koning niet meer aansprakelijk is en de volksvertegenwoordigers meer invloed
krijgen. In 1917 krijgen alle volwassen mannen kiesrecht en in 1919 krijgen de
vrouwen kiesrecht. Sindsdien zijn er nog veel wijzingen in de grondwet aangebracht.
Een grondwet is geen garantie voor een rechtstaat. Dictaturen hebben vaak ook een
grondwet, maar de grondrechten worden er niet gerespecteerd. In een dictatuur
bepaalt één machthebber of één partij in feite wat de regels zijn.
In een rechtstaat gelden rechten en plichten. Deze plichten gelden voor de overheid
én voor de burgers. Zo geldt voor alle jongeren de leerplicht en heeft de overheid de
plicht om te zorgen voor goed onderwijs.
,Binnen het recht bestaan er verschillende rechtsgebieden:
Publieksrecht: de inrichting van de staat en de relatie tussen burgers en overheid
Staatsrecht
Bevat alle regels voor de inrichting van de Nederlandse staat, zoals de
bevoegdheden van ministers, de rechten van Kamerleden en hoe je als
politieke partij mee kunt doen aan de verkiezingen
Bestuursrecht
Regelt de verhouding tussen burger en overheid. Wie een huis wil bouwen of
een café wil beginnen, moet daarvoor een vergunning aanvragen. Het bevat
ook regels die je beschermen tegen de overheid. Als de gemeente een
nieuwe weg wil aanleggen, heb je als omwonende het recht bezwaar te
maken.
Strafrecht
Bestaat uit alle wettelijke regels die aangeven welk gedrag strafbaar is. we
komen hier later uitgebreid op terug.
Privaatrecht of burgerlijk recht: regelt de betrekkingen tussen burgers onderling.
Het zorgt ervoor dat de burgers elkaar rechtvaardig behandelen. Als je je
handtekening zet onder een telefoonabonnement heb je de plicht te betalen en heb
je recht op een goed product. Ook een vereniging of een bedrijf hebben recht op
privaatrecht, zoals een rechtspersoon.
Personen- en familierecht
Dat zaken regelt als het huwelijk, echtscheiding, geboorte, overlijden en het
adopteren van kinderen.
Ondernemingsrecht
Dat bijvoorbeeld bepaalt onder welke voorwaarden je een bedrijf of een
vereniging mag oprichten
Vermogensrecht
Dat alle zaken omvat die te maken hebben met iemands vermogen. Denk aan
het sluiten van een koop-huur of arbeidsoverkomst of het regelen van een
nalatenschap. Ook hier gaat het steeds om rechten en plichten. Als je een
huis huurt, moet je op tijd je huur betalen, maar de huiseigenaar moet op zijn
beurt zorgen voor veilige gas en elektraleidingen.
, §2 De grondbeginselen
Het doel van de rechtsstaat is om te zorgen voor de veiligheid van burgers: ze
beschermen tegen de macht van de overheid en ervoor zorgen dat burgers gelijk
worden behandeld en in vrijheid kunnen leven.
Er is sprake van een verdeling van de macht
De grondrechten zijn vastgesteld in de grondwet
Door het legaliteitsbeginsel mag de overheid alleen beperkingen opleggen
aan de vrijheid van burgers als die beperkingen in wetten zijn vastgelegd.
De trias politica is door Montesquieu bedacht. Volgens hem moest de macht van de
overheid in drieën worden verdeeld: een wetgevende, een uitvoerende een
rechterlijke macht. Het doel was dat niet één persoon of één instantie alle politieke
macht zou hebben. Deze scheiding moest absolutisme en dictatuur onmogelijk
maken en onrechtvaardigheid zo veel mogelijk voorkomen.
Wetgevende macht
Maakt de wetten waaraan burgers en overheid zich moeten houden, zoals de
leerplichtwet en alle wetten in het wetboek van strafrecht. Dit is de taak van
het parlement en de regering samen. Meestal komt een minister namens de
regering met een wetsvoorstel en besluit het parlement om het voorstel goed
of af te keuren.
Uitvoerende macht
Zorgt ervoor dat eenmaal goedgekeurde wetten worden uitgevoerd. Hiervoor
is de regering verantwoordelijk. Ministers geven dagelijks aanwijzingen aan
hun ambtenaren. Zo controleren leerplichtambtenaren of scholen, ouders en
leerlingen zich aan de leerplichtwet houden.
Rechterlijke macht
Beoordeelt of burgers of machthebbers wetten hebben overtreden en doet
uitspraak in conflicten. Deze macht is uitsluitend in handen van onafhankelijke
rechters, die zo nodig straffen opleggen. Ouders die toestaan dat hun
kinderen vaak spijbelen, krijgen bijvoorbeeld een geldboete.
Ministers doen wetsvoorstellen (wetgevende macht) maar moeten ook zorgen voor
de uitvoering van wetten (uitvoerende macht). De rechterlijke macht is wel
gescheiden van de wetgevende en de uitvoerende macht. Het belangrijkste van
trias politica is dat de staatsmachten elkaar controleren en scherp houden. Het
parlement controleert of ministers wel goed hun werk doen. = checks and balances
Politici en ambtenaren worden in een dictatuur niet of nauwelijks gecontroleerd,
waardoor ze hun macht regelmatig misbruiken. Ze laten zich bijvoorbeeld omkopen
of ontslaan rechters als ze niet goed hun werk uitvoeren.
Rechtstaat en verzorgingsstaat
Rechtstaat
§1 recht en rechtvaardigheid
Geweld is allen toegestaan als je jezelf wilt verdedigen of wanneer je wordt
aangevallen. Er zijn niet alleen wetten voor burgers, maar ook voor de overheid.
Vaak komen gedragsregels voort uit geloof, tradities en gewoonten.
Rechtsnormen:
Zijn gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd.
Het geheel van in wetten vastgelegde regels noemen we ‘het recht’. Rechtsnormen
ontstaan enerzijds om het matschappelijke leven geordend te laten verlopen en
conflicten op te lossen. Anderzijds komen rechtsnormen voort uit de waarden en
normen die de meeste mensen met elkaar delen. De rechtsnormen moeten zoveel
overeenkomen met de opvattingen die wij als burgers hebben over goed en kwaad.
Toch kunnen sommige regels ingaan tegen het gevoel van rechtvaardigheid van de
mens. De rechtsnormen kunnen veranderen in de tijd. Het homohuwelijk was in 2001
nog niet legaal en nu wel.
Om onrechtvaardigheid en mistanden te voorkomen, ontstond er een rechtsstaat:
een staat waarin burgers door grondrechten worden bescherm tegen machtsmisbruik
en willekeur van de overheid. Dit is tegen de absolute monarchie, een monarchie
waarin de koning alles bepaalt en doet waar hij zin in heeft. Tegenwoordig hebben
veel landen een grondwet: de grondrechten zijn en hoe het land geregeerd moet
worden. Vanaf 1848 heeft Nederland door meneer Thorbecke, een grondwet waarin
de koning niet meer aansprakelijk is en de volksvertegenwoordigers meer invloed
krijgen. In 1917 krijgen alle volwassen mannen kiesrecht en in 1919 krijgen de
vrouwen kiesrecht. Sindsdien zijn er nog veel wijzingen in de grondwet aangebracht.
Een grondwet is geen garantie voor een rechtstaat. Dictaturen hebben vaak ook een
grondwet, maar de grondrechten worden er niet gerespecteerd. In een dictatuur
bepaalt één machthebber of één partij in feite wat de regels zijn.
In een rechtstaat gelden rechten en plichten. Deze plichten gelden voor de overheid
én voor de burgers. Zo geldt voor alle jongeren de leerplicht en heeft de overheid de
plicht om te zorgen voor goed onderwijs.
,Binnen het recht bestaan er verschillende rechtsgebieden:
Publieksrecht: de inrichting van de staat en de relatie tussen burgers en overheid
Staatsrecht
Bevat alle regels voor de inrichting van de Nederlandse staat, zoals de
bevoegdheden van ministers, de rechten van Kamerleden en hoe je als
politieke partij mee kunt doen aan de verkiezingen
Bestuursrecht
Regelt de verhouding tussen burger en overheid. Wie een huis wil bouwen of
een café wil beginnen, moet daarvoor een vergunning aanvragen. Het bevat
ook regels die je beschermen tegen de overheid. Als de gemeente een
nieuwe weg wil aanleggen, heb je als omwonende het recht bezwaar te
maken.
Strafrecht
Bestaat uit alle wettelijke regels die aangeven welk gedrag strafbaar is. we
komen hier later uitgebreid op terug.
Privaatrecht of burgerlijk recht: regelt de betrekkingen tussen burgers onderling.
Het zorgt ervoor dat de burgers elkaar rechtvaardig behandelen. Als je je
handtekening zet onder een telefoonabonnement heb je de plicht te betalen en heb
je recht op een goed product. Ook een vereniging of een bedrijf hebben recht op
privaatrecht, zoals een rechtspersoon.
Personen- en familierecht
Dat zaken regelt als het huwelijk, echtscheiding, geboorte, overlijden en het
adopteren van kinderen.
Ondernemingsrecht
Dat bijvoorbeeld bepaalt onder welke voorwaarden je een bedrijf of een
vereniging mag oprichten
Vermogensrecht
Dat alle zaken omvat die te maken hebben met iemands vermogen. Denk aan
het sluiten van een koop-huur of arbeidsoverkomst of het regelen van een
nalatenschap. Ook hier gaat het steeds om rechten en plichten. Als je een
huis huurt, moet je op tijd je huur betalen, maar de huiseigenaar moet op zijn
beurt zorgen voor veilige gas en elektraleidingen.
, §2 De grondbeginselen
Het doel van de rechtsstaat is om te zorgen voor de veiligheid van burgers: ze
beschermen tegen de macht van de overheid en ervoor zorgen dat burgers gelijk
worden behandeld en in vrijheid kunnen leven.
Er is sprake van een verdeling van de macht
De grondrechten zijn vastgesteld in de grondwet
Door het legaliteitsbeginsel mag de overheid alleen beperkingen opleggen
aan de vrijheid van burgers als die beperkingen in wetten zijn vastgelegd.
De trias politica is door Montesquieu bedacht. Volgens hem moest de macht van de
overheid in drieën worden verdeeld: een wetgevende, een uitvoerende een
rechterlijke macht. Het doel was dat niet één persoon of één instantie alle politieke
macht zou hebben. Deze scheiding moest absolutisme en dictatuur onmogelijk
maken en onrechtvaardigheid zo veel mogelijk voorkomen.
Wetgevende macht
Maakt de wetten waaraan burgers en overheid zich moeten houden, zoals de
leerplichtwet en alle wetten in het wetboek van strafrecht. Dit is de taak van
het parlement en de regering samen. Meestal komt een minister namens de
regering met een wetsvoorstel en besluit het parlement om het voorstel goed
of af te keuren.
Uitvoerende macht
Zorgt ervoor dat eenmaal goedgekeurde wetten worden uitgevoerd. Hiervoor
is de regering verantwoordelijk. Ministers geven dagelijks aanwijzingen aan
hun ambtenaren. Zo controleren leerplichtambtenaren of scholen, ouders en
leerlingen zich aan de leerplichtwet houden.
Rechterlijke macht
Beoordeelt of burgers of machthebbers wetten hebben overtreden en doet
uitspraak in conflicten. Deze macht is uitsluitend in handen van onafhankelijke
rechters, die zo nodig straffen opleggen. Ouders die toestaan dat hun
kinderen vaak spijbelen, krijgen bijvoorbeeld een geldboete.
Ministers doen wetsvoorstellen (wetgevende macht) maar moeten ook zorgen voor
de uitvoering van wetten (uitvoerende macht). De rechterlijke macht is wel
gescheiden van de wetgevende en de uitvoerende macht. Het belangrijkste van
trias politica is dat de staatsmachten elkaar controleren en scherp houden. Het
parlement controleert of ministers wel goed hun werk doen. = checks and balances
Politici en ambtenaren worden in een dictatuur niet of nauwelijks gecontroleerd,
waardoor ze hun macht regelmatig misbruiken. Ze laten zich bijvoorbeeld omkopen
of ontslaan rechters als ze niet goed hun werk uitvoeren.
