1. Ontstaan van de mens
Schepping en evolutietheoriëen
Abrahamitische religies hebben een vergelijkbare verklaring voor het ontstaan van het leven:
God heeft alles gemaakt. Dit heet creationisme.
Het creationisme bepaalt tot in de 18e eeuw het westerse denkbeeld in de wetenschap over
het ontstaan van het leven. Het sloot het denken over evolutie, waarbij het gaat over de
ontwikkeling van het leven door veranderingen en het ontstaan van nieuwe soorten uit.
Dat geldt ook voor de Fransz e onderzoeker Cuvier, de grondlegger van de paleontologie,
de wetenschap die fossielen bestudeert.
Om zijn vondsten te kunnen plaatsen binnen het scheppingsverhaal, kwam Cuvier met de
catastrofetheorie: een grote natuurramp was de oorzaak dat alle levende organismen in
het getroffen gebied sterven. Hij kwam in 1809 als eerste met een evolutietheorie die wil
verklaren hoe soorten veranderen en nieuwe soorten ontstaan.
De Engelse natuuronderzoekers Charles Darwin en Alfred Russel Wallace kwamen in 1858
met een publicatie van een andere evolutietheorie. In 1859 publiceerde Darwin zijn
levenswerk ‘On the origin of species’. Uitgangspunten voor de theorie zijn dat in een
populatie individuen verschillen in theorie zijn dat in eigenschappen en de leefomgeving een
selectiedruk uitoefent op hun overlevingskansen. Darwin noemt dit ‘the struggle for life’.
Individuen zijn beter aangepast aan hun leefomgeving en leven langer en krijgen de meeste
nakomeling. Dit noem hij ‘de survival of the fittest’.
P. 230
Theorieën over de evolutie van de mens
Fossiele vondsten van mensachtigen veranderden de gangbare wetenschappelijke ideeën
over de afstamming van mensen elke keer weer. Veel van die resten zijn gevonden in de
grote Riftvallei in Ethiopië. Door het veranderen van de leefomgeving aan de oostelijke kant
van de vallei ontstond een verschillend selectiedruk organismen in het westelijke deel.
Vondsten toonden het gebruik van verschillende gereedschappen. Een volgende stap in de
ontwikkeling was dat de mensachtigen met speren gingen jagen. In het open landschap
bood bipedie, het lopen op twee benen, veel voordelen.
Het begon in Afrika
De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat de moderne mens (Homo sapiens)
ongeveer 200.000 jaar geleden in Afrika is ontstaan: de ‘out of Africa’-hypothese. Door de
verwantschap in kaart te kunnen brengen van verschillende bevolkingsgroepen leiden ze
migratiepatronen af.
De onderzoekers delen daartoe mensen, op grond van overeenkomst in hun haplotype, in bij
een bepaalde haplogroep.
1
, 2. Ontstaan van nieuwe soorten
De omgeving selecteert
Een evolutie is de ontwikkeling van het leven op aarde.
In elke omgeving voeren organismen een dagelijkse strijd uit om te overleven: ‘struggle for
life’. De omgeving oefent een selectiedruk uit op de overlevingskansen van individuen,
bijvoorbeeld door een jarenlange grote droogte in het ecosysteem. Individuen met
eigenschappen die gunstig zijn bij selectiedruk, hebben betere kansen in de strijd om het
bestaan: ‘survival of the fittest’.
Darwin merkte op dat variatie in eigenschappen tussen soortgenoten een belangrijke
voorwaarde is bij natuurlijke selectie. Na Darwin ontdekten wetenschappers dat mutaties in
het DNA en recombinatie van erfelijk materiaal door geslachtelijke voortplanting voor die
grote variatie zorgen.
Samen evolueren
Co-evolutie is de evolutie waarbij soorten zich aan elkaar aanpassen en gezamenlijk
evolueren.
Gesplitste populaties
In zijn veldonderzoek merkte de Duitse bioloog Mayer op dat populaties van elkaar
gescheiden zijn door een barrière, zoals een zee of een berg. Dat verhindert de vermenging
van erfelijk materiaal tussen individuen van beide populaties. Is de selectiedruk in beide
gebieden verschillend, dan kan dit leiden tot een andere mix aan eigenschappen bij beide
populaties. Volgens Mayer kan dit een aantal stappen tot nieuwe soorten leiden:
allopatrische soortvorming, evolutie van soorten door het splitsen van een populatie door
een barrière. Bij het opheffen van de barrière kunnen de eigenschappen dermate
verschillend zijn, dat individuen uit beide populaties niet meer herkennen als soortgenoten.
Ook zonder barrière kunnen nieuwe soorten ontstaan: sympatrische soortvorming,
evolutie van soorten doordat individuen binnen hetzelfde gebied zich uitsluitend voortplanten
binnen een kleine deelgroep.
Selectie(druk) door mensen
Zo’n 5000 tot 10.000 jaar geleden zijn mensen planten gaan domesticeren. Ze zijn in het
wild groeiende planten gaan verbouwen en wilde dieren gaan fokken en houden als
huisdieren. Ze hebben de planten en dieren generaties lang op voor de mens gunstige
allelen geselecteerd.
Het kweken of fokken van rassen heet klassieke verdeling.
Klassieke verdeling, het creëren van nieuwe ecosystemen, jacht en het introduceren van
soorten in een nieuwe omgeving, zijn vorming van kunstmatige selectie door mensen. Dit
in tegenstelling tot natuurlijke selectie waarbij mensen geen rol spelen.
2
Schepping en evolutietheoriëen
Abrahamitische religies hebben een vergelijkbare verklaring voor het ontstaan van het leven:
God heeft alles gemaakt. Dit heet creationisme.
Het creationisme bepaalt tot in de 18e eeuw het westerse denkbeeld in de wetenschap over
het ontstaan van het leven. Het sloot het denken over evolutie, waarbij het gaat over de
ontwikkeling van het leven door veranderingen en het ontstaan van nieuwe soorten uit.
Dat geldt ook voor de Fransz e onderzoeker Cuvier, de grondlegger van de paleontologie,
de wetenschap die fossielen bestudeert.
Om zijn vondsten te kunnen plaatsen binnen het scheppingsverhaal, kwam Cuvier met de
catastrofetheorie: een grote natuurramp was de oorzaak dat alle levende organismen in
het getroffen gebied sterven. Hij kwam in 1809 als eerste met een evolutietheorie die wil
verklaren hoe soorten veranderen en nieuwe soorten ontstaan.
De Engelse natuuronderzoekers Charles Darwin en Alfred Russel Wallace kwamen in 1858
met een publicatie van een andere evolutietheorie. In 1859 publiceerde Darwin zijn
levenswerk ‘On the origin of species’. Uitgangspunten voor de theorie zijn dat in een
populatie individuen verschillen in theorie zijn dat in eigenschappen en de leefomgeving een
selectiedruk uitoefent op hun overlevingskansen. Darwin noemt dit ‘the struggle for life’.
Individuen zijn beter aangepast aan hun leefomgeving en leven langer en krijgen de meeste
nakomeling. Dit noem hij ‘de survival of the fittest’.
P. 230
Theorieën over de evolutie van de mens
Fossiele vondsten van mensachtigen veranderden de gangbare wetenschappelijke ideeën
over de afstamming van mensen elke keer weer. Veel van die resten zijn gevonden in de
grote Riftvallei in Ethiopië. Door het veranderen van de leefomgeving aan de oostelijke kant
van de vallei ontstond een verschillend selectiedruk organismen in het westelijke deel.
Vondsten toonden het gebruik van verschillende gereedschappen. Een volgende stap in de
ontwikkeling was dat de mensachtigen met speren gingen jagen. In het open landschap
bood bipedie, het lopen op twee benen, veel voordelen.
Het begon in Afrika
De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat de moderne mens (Homo sapiens)
ongeveer 200.000 jaar geleden in Afrika is ontstaan: de ‘out of Africa’-hypothese. Door de
verwantschap in kaart te kunnen brengen van verschillende bevolkingsgroepen leiden ze
migratiepatronen af.
De onderzoekers delen daartoe mensen, op grond van overeenkomst in hun haplotype, in bij
een bepaalde haplogroep.
1
, 2. Ontstaan van nieuwe soorten
De omgeving selecteert
Een evolutie is de ontwikkeling van het leven op aarde.
In elke omgeving voeren organismen een dagelijkse strijd uit om te overleven: ‘struggle for
life’. De omgeving oefent een selectiedruk uit op de overlevingskansen van individuen,
bijvoorbeeld door een jarenlange grote droogte in het ecosysteem. Individuen met
eigenschappen die gunstig zijn bij selectiedruk, hebben betere kansen in de strijd om het
bestaan: ‘survival of the fittest’.
Darwin merkte op dat variatie in eigenschappen tussen soortgenoten een belangrijke
voorwaarde is bij natuurlijke selectie. Na Darwin ontdekten wetenschappers dat mutaties in
het DNA en recombinatie van erfelijk materiaal door geslachtelijke voortplanting voor die
grote variatie zorgen.
Samen evolueren
Co-evolutie is de evolutie waarbij soorten zich aan elkaar aanpassen en gezamenlijk
evolueren.
Gesplitste populaties
In zijn veldonderzoek merkte de Duitse bioloog Mayer op dat populaties van elkaar
gescheiden zijn door een barrière, zoals een zee of een berg. Dat verhindert de vermenging
van erfelijk materiaal tussen individuen van beide populaties. Is de selectiedruk in beide
gebieden verschillend, dan kan dit leiden tot een andere mix aan eigenschappen bij beide
populaties. Volgens Mayer kan dit een aantal stappen tot nieuwe soorten leiden:
allopatrische soortvorming, evolutie van soorten door het splitsen van een populatie door
een barrière. Bij het opheffen van de barrière kunnen de eigenschappen dermate
verschillend zijn, dat individuen uit beide populaties niet meer herkennen als soortgenoten.
Ook zonder barrière kunnen nieuwe soorten ontstaan: sympatrische soortvorming,
evolutie van soorten doordat individuen binnen hetzelfde gebied zich uitsluitend voortplanten
binnen een kleine deelgroep.
Selectie(druk) door mensen
Zo’n 5000 tot 10.000 jaar geleden zijn mensen planten gaan domesticeren. Ze zijn in het
wild groeiende planten gaan verbouwen en wilde dieren gaan fokken en houden als
huisdieren. Ze hebben de planten en dieren generaties lang op voor de mens gunstige
allelen geselecteerd.
Het kweken of fokken van rassen heet klassieke verdeling.
Klassieke verdeling, het creëren van nieuwe ecosystemen, jacht en het introduceren van
soorten in een nieuwe omgeving, zijn vorming van kunstmatige selectie door mensen. Dit
in tegenstelling tot natuurlijke selectie waarbij mensen geen rol spelen.
2
