Table of Contents
KENNISDEEL 1 : OM TE BEGINNEN............................................................................................................................................ 4
WHAT’S IN A NAME........................................................................................................................................................................... 4
BELANG VAN KRITISCH DENKEN............................................................................................................................................................. 4
FREUD EN PSYCHOLOGIE...................................................................................................................................................................... 5
EEN BEKNOPT HISTORISCH OVERZICHT.................................................................................................................................................... 5
METHODOLOGISCHE EISEN VOOR WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK...............................................................................................................5
Systematisch empirisme..............................................................................................................................................................5
Publiek verifieerbare kennis.........................................................................................................................................................6
Toetsbare theorieën en uitspraken..............................................................................................................................................6
VAN KENNIS TOT WETENSCHAPPELIJKE WET.............................................................................................................................................6
ONDERZOEKSMETHODEN..................................................................................................................................................................... 7
Naturalistische observatie...........................................................................................................................................................7
Gevalstudie / case study..............................................................................................................................................................7
Interviews.....................................................................................................................................................................................7
Surveys.........................................................................................................................................................................................7
Tests / Psychologisch onderzoek..................................................................................................................................................7
Correlationele studies / correlationeel onderzoek.......................................................................................................................8
Experimentele methode...............................................................................................................................................................8
ENKELE EXEMPLARISCHE VOORBEELDEN..................................................................................................................................................9
Gevalstudie : zitten er grootmoedercellen in onze hersenen?...................................................................................................10
Correlationele studie 1 : vragenlijsten en het voorspellen van gedrag....................................................................................10
Correlationele studie 2 : Wat heet dan gelukkig zijn?...............................................................................................................11
Experimentele studie : Komen mannen werkelijk van mars?....................................................................................................12
Experimentele studie 2: voelen zonder te voelen......................................................................................................................14
ETHISCHE KWESTIES IN ONDERZOEK MET MENSEN EN DIEREN....................................................................................................................14
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 15
KENNISDEEL 2:PAVLOVS HOND EN THORNDIKES KAT............................................................................................................. 16
SPORTERS, GOKKERS EN RATTEN MET EEN GOEIE NEUS............................................................................................................................16
TWEE VORMEN VAN LEREN................................................................................................................................................................ 16
Klassieke of Pavloviaanse conditionering..................................................................................................................................16
Operante of instrumentele conditionering................................................................................................................................17
WAT WE LEERDEN VAN DE HONDEN VAN PAVLOV...................................................................................................................................17
geconditioneerde aversie...........................................................................................................................................................18
OVER RATTEN EN DUIVEN IN KOOIEN… EN OVER MENSEN........................................................................................................................20
De kracht van bekrachtiging......................................................................................................................................................20
Secundaire bekrachtiging, shaping en chaining voor het moeilijke werk..................................................................................21
APOPO-RATTEN IN ACTIE..................................................................................................................................................................22
SPAART WIE ZIJN KIND LIEFHEEFT DE ROEDE (NIET) ?...............................................................................................................................23
DE BIJGELOOF EXPERIMENTEN.............................................................................................................................................................24
OPERANTE CONDITIONERING EN DE BEHAVIORISTISCHE VISIE OP GEDRAG : ZELFHERKENNING BIJ DUIVEN...........................................................25
ANDERE SOORTEN LEERGEDRAG.......................................................................................................................................................... 27
behaviorisme in de jaren 2000...................................................................................................................................................27
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 27
HOOFDSTUK 3: DE WORTEL EN DE STOK................................................................................................................................ 28
HET MONTY HALL-DILEMMA..............................................................................................................................................................28
Hoe vaak stoot een ezel zich aan dezelfde steen?.....................................................................................................................28
Zijn duiven slimmer dan wiskundigen?......................................................................................................................................28
FALENDE BELONINGEN...................................................................................................................................................................... 29
Biologische beperkingen bij conditionering...............................................................................................................................29
Onverwacht gedrag van kinderen en volwassenen...................................................................................................................29
Het principe van de wortel en de stok.......................................................................................................................................30
BELONINGEN, STEREOTYPIE EN PROBLEMEN OPLOSSEN............................................................................................................................31
JOODSE WIJSHEID............................................................................................................................................................................. 32
Motivatie als drijvende kracht...................................................................................................................................................32
PUNISHED BY REWARDS.....................................................................................................................................................................33
, Meer zakgeld voor een goed rapport?.......................................................................................................................................33
Betalen per prestatie..................................................................................................................................................................34
HIJ EN ZIJ WEL, MAAR IK NIET.............................................................................................................................................................35
Wie braaf is, krijgt lekkers, wie stout is de roe..........................................................................................................................35
SKINNERS PRINCIPES BIJ DUIVEN EN BIJ MENSEN … UIT VERSCHILLENDE CULTUREN........................................................................................35
SKINNER VERSUS POSITIEVE PSYCHOLOGIE.............................................................................................................................................37
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 37
KENNISDEEL 5 : IS DAAR IEMAND?......................................................................................................................................... 38
WIE IS DE SNELSTE?......................................................................................................................................................................... 38
WERKT AFVALLEN BETER ALS JE ALLEEN EET?.........................................................................................................................................38
SOCIALE BELEMMERING EN SOCIALE FACILITATIE.....................................................................................................................................38
3 experimenten die wijzen op sociale belemmering bij aanwezigheid van een ander..............................................................38
Experimenten die wijzen op sociale facilitatie bij aanwezigheid van anderen..........................................................................39
INTEGRATIEHYPOTHESE VAN ZAJONC....................................................................................................................................................39
De sociale-activatie hypothese van Zajonc :..............................................................................................................................39
SOCIALE FACILITATIE OP DE WERKVLOER............................................................................................................................................... 42
DE AVATAR ALS SOORTGENOOT...........................................................................................................................................................42
SOCIAAL PARASITEREN.......................................................................................................................................................................42
STIEKEM PROFITEREN........................................................................................................................................................................ 43
SOCIAAL PARASITEREN BEGREPEN VAUIT DE SOCIALE-ACTIVERINGSTHEORIE..................................................................................................43
WAARVOOR ZOEK JE NU BEST GEZELSCHAP?..........................................................................................................................................44
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 44
KENNISDEEL 6 : WAT DOEN ANDEREN?.................................................................................................................................. 44
OVER MODE, EEN MEDEWERKSTER VAN MCDONALD’S EN EEN GEPEST MEISJE.............................................................................................44
CONFORMISME OF HOE EEN MEERDERHEID ONS GEDRAG KAN BEÏNVLOEDEN...............................................................................................45
Van sociale beïnvloeding naar innerlijke acceptatie..................................................................................................................45
Van sociale beïnvloeding naar ongewenste interpretaties........................................................................................................46
Van sociale beïnvloeding naar openlijke volgzaamheid............................................................................................................46
Omstandigheden en mate van conformisme.............................................................................................................................47
De invloed van het aantal..........................................................................................................................................................47
Conformisme door informatieve beïnvloeding..........................................................................................................................48
Een andere dissident in de groep: wat nu?................................................................................................................................48
Is conformisme historisch en cultureel bepaald?.......................................................................................................................48
GEWENSTE EN ONGEWENSTE EFFECTEN VAN NORMATIEVE SOCIALE INVLOED...............................................................................................48
INNOVATIE, OF HOE EEN MINDERHEID TOCH INVLOED KAN UITOEFENEN......................................................................................................49
theorie van Moscovici................................................................................................................................................................50
GEHOORZAAMHEID AAN EEN AUTORITEIT..............................................................................................................................................51
Situationele beïnvloeding...........................................................................................................................................................52
Informatieve beïnvloeding.........................................................................................................................................................53
De experimenten van Milgram en de medewerkster van de McDonalds..................................................................................53
HET EFFECT VAN SITUATIONELE FACTOREN BIJ HET HELPEN VAN MENSEN IN NOOD........................................................................................53
Hoe meer, hoe minder …............................................................................................................................................................55
OM TE ONTHOUDEN.........................................................................................................................................................................55
KENNISDEEL 7 : WAAROM DOET DIE DAT?............................................................................................................................. 55
WORDEN PRIESTERS PEDOFIELEN OF WORDEN PEDOFIELEN PRIESTERS?.......................................................................................................55
CAUSALE ATTRIBUTIE OF DE VRAAG WAAROM IEMAND ZICH ZO GEDRAAG...................................................................................................56
GEBREK AAN CONSENSUS...................................................................................................................................................................57
OPVALLENDHEID.............................................................................................................................................................................. 57
DE FUNDAMENTELE ATTRIBUTIEFOUT................................................................................................................................................... 58
CULTURELE VERSCHILLEN IN ATTRIBUTIE................................................................................................................................................58
HET VERSCHIL TUSSEN ACTOR EN OBSERVATOR...................................................................................................................................... 59
DE TAAK VAN EEN PSYCHOTHERAPEUT..................................................................................................................................................60
GEEF DE VERKLARING DIE HET BESTE IN JOUW KRAAM PAST......................................................................................................................61
ATTRIBUTIE EN REPUTATIE: SITUATIONELE CRISISCOMMUNICATIE...............................................................................................................61
BLAMING THE BOOZE… WANT ( ENKEL) MANNEN WETEN WAAROM...........................................................................................................62
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 63
KENNISDEEL 9 : KIEZEN EN OORDELEN................................................................................................................................... 63
, ENKELE VRAGEN...............................................................................................................................................................................63
REPRESENTATIVITEITSHEURISTIEK.........................................................................................................................................................64
Linda-effect................................................................................................................................................................................64
Wanneer minder meer wordt....................................................................................................................................................64
Wanneer weinig niet genoeg is.................................................................................................................................................65
The Gambler’s Fallacy................................................................................................................................................................65
De beste stuurlui… kennen geen toeval.....................................................................................................................................66
intuïtieve experts versus droge statistiek..................................................................................................................................67
Verdelingslogica.........................................................................................................................................................................67
Regressie naar het gemiddelde..................................................................................................................................................68
DE KRACHT VAN AVAILABILITYHEURISTIEK..............................................................................................................................................69
REDENEREN MET PROBABILITEITEN...................................................................................................................................................... 69
Omkeren van voorwaardelijke kansen......................................................................................................................................69
De fout van optimisten...............................................................................................................................................................70
DAT KAN GEEN TOEVAL ZIJN............................................................................................................................................................... 70
SELF-FULFILLING PROPHECIES.............................................................................................................................................................70
VERANKERING EN AANPASSING : OVER DE BEATLES EN VASTGOEDMAKELAARS.............................................................................................71
THINKING FAST EN SLOW : DE TWEEPROCESSENTHEORIE VAN STANOVICH EN WEST.....................................................................................72
OM TE ONTHOUDEN........................................................................................................................................................................ 73
KENNISDEEL 11 HOE VOEL JE JE?............................................................................................................................................ 73
HOE PORTEFEUILLES EN FOTOTOESTELLEN VERANDEREN IN VUURWAPENS WANNEER JE ANGSTIG EN KWAAD BENT..............................................73
EMOTIE-ÉMOTION-EXMOVERE- EMOVERE.............................................................................................................................................73
DIERLIJKE EMOTIES........................................................................................................................................................................... 74
EMOTICONS, EMOTIES EN LEUGENDETECTIE AAN AMERIKAANSE GRENZEN...................................................................................................74
Emotionele gezichten.................................................................................................................................................................74
Hoorbare en voelbare emoties...................................................................................................................................................75
een breder palet van emoties....................................................................................................................................................76
EMOTIES IN BABYLONIË.....................................................................................................................................................................76
mijn emoties of onze emoties?..................................................................................................................................................77
Culturele verschillen bij atleten en in cartoons..........................................................................................................................77
Reacties op onrechtvaardigheden en mislukkingen in amerika en nepal.................................................................................78
EMOTIES KLEUREN ONZE PERCEPTIE IN HET LABO...................................................................................................................................78
.. EN ELDERS....................................................................................................................................................................................78
EN STUREN ONZE AANDACHT..............................................................................................................................................................79
DE RISICO’S ALS JE ME KWAAD MAAKT................................................................................................................................................. 80
KWADE JAN IS DE BAAS..................................................................................................................................................................... 80
EMOTIES AAN DE ONDERHANDELINGSTAFEL...........................................................................................................................................81
OPVLIEGEND JANTJE, KWADE JAN?..................................................................................................................................................... 81
WAT HEET DAN GELUKKIG ZIJN.. IN VERSCHILLENDE LANDEN.....................................................................................................................81
GELUKKIG ZIJN, FACEBOOK EN GELD....................................................................................................................................................82
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 83
, KENNISDEEL 1 : OM TE BEGINNEN
Over waar psychologie over gaat en hoe psychologen onderzoek verrichten
1. What’s in a name
Iedereen lijkt te weten wat het woord psychologie precies inhoudt. We worden voortdurend geconfronteerd met
psychologie (bv. TV, radio, kranten, boekenwinkel,…), maar meestal gaat het niet over wetenschappelijke psychologie.
Dit vak gaat over wetenschappelijk verantwoorde kennis in verband met psychologie.
We bestuderen het verschil tussen wetenschappelijke psychologie en psychologie uit het dagelijks leven
o (bv. leugendetectors werken niet,..)
De wetenschappelijk verantwoorde kennis van psychologen wordt tegelijkertijd over- en onderschat
Er zijn verschillende definiëringen van psychologie
o Roediger et al. : Psychologie = De wetenschappelijke studie van de mentale processen en gedrag (van
buitenaf observeerbaar)
o Zimbardo et al. Psychologie = De empirische studie van het gedrag en de mentale processen.
Het domein dat de wetenschappelijke psychologie bestrijkt is zeer breed, er zijn enorm veel verschillende
disciplines in de wetenschappelijke psychologie.
o 48-divisies van de APA = American Psychological Association (Amerikaanse beroepsvereniging
bestaande uit 48 psychologische instellingen met universitair geschoolde psychologen).
Het gaat dus over ‘gedrag’ en ‘mentale processen’ in de brede zin van het woord.
Psychologie is niet de enige wetenschappelijke discipline die het gedrag bestudeert.
o Ook de sociologie, rechten, economie,.. bestudeert het gedrag en de mentale processen, maar dan uit
een ander gezichtspunt en met andere methoden.
2. Belang van kritisch denken
Stanovich (2010): De psychologie als wetenschappelijke discipline vereist kritisch denken. Die kritische houding is
vereist om wetenschappelijke psychologie te onderscheiden van andere kennis.
Psychologie betwist ongefundeerde uitspraken van pseudo- wetenschappelijke aard
⇒ Pseudowetenschap = Elke poging om fenomenen uit de natuurlijke wereld te verklaren, die niet
gebaseerd is op empirische observatie of op de wetenschappelijke methode
(bv.astrologie, grafologie, toekomstvoorspelling,..)
40% tot 75% van de mensen hecht geloof pseudowetenschap zoals telepathie, helderziendheid,
psychische heelkunde,… Empirische studies hebben evenwel aangetoond dat dergelijke fenomenen
nutteloos zijn.
Studie van Daryl Bem over voorspellen van toekomst
Volgende is 1 van die 9 experimenten:
⇢ 36 proefbeurten waarbij de proefpersoon uit twee gordijnen op een computerscherm moest
kiezen (door drukken op een knop)
⇢ Pas na de antwoordkeuze koos de computer random achter welk gordijn een erotische afbeelding
te zien zou zijn (50%).
⇢ Bem ging er vanuit dat de proefpersonen hoopten dat ze telkens het gordijn zouden kiezen dat
de erotische afbeelding verborg
RESULTAAT :
⇢ In 53,1% van de proefbeurten kozen de proefpersonen voor het juiste gordijn met de erotische
afbeelding
⇢ 53,1% is meer dan 50% ( bij louter toeval ) dus Bem besloot dat de mensen de toekomst kunnen
voorspellen
⇢ Heranalyse toont aan dat de bevindingen op misleidende manier werden voorgesteld en dat het niet
mogelijk is om in de toekomst te kijken.
⇢ Na 90 jaar aan studies is er nog steeds geen betrouwbaar bewijs voor het bestaan van dergelijke
fenomenen
KENNISDEEL 1 : OM TE BEGINNEN............................................................................................................................................ 4
WHAT’S IN A NAME........................................................................................................................................................................... 4
BELANG VAN KRITISCH DENKEN............................................................................................................................................................. 4
FREUD EN PSYCHOLOGIE...................................................................................................................................................................... 5
EEN BEKNOPT HISTORISCH OVERZICHT.................................................................................................................................................... 5
METHODOLOGISCHE EISEN VOOR WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK...............................................................................................................5
Systematisch empirisme..............................................................................................................................................................5
Publiek verifieerbare kennis.........................................................................................................................................................6
Toetsbare theorieën en uitspraken..............................................................................................................................................6
VAN KENNIS TOT WETENSCHAPPELIJKE WET.............................................................................................................................................6
ONDERZOEKSMETHODEN..................................................................................................................................................................... 7
Naturalistische observatie...........................................................................................................................................................7
Gevalstudie / case study..............................................................................................................................................................7
Interviews.....................................................................................................................................................................................7
Surveys.........................................................................................................................................................................................7
Tests / Psychologisch onderzoek..................................................................................................................................................7
Correlationele studies / correlationeel onderzoek.......................................................................................................................8
Experimentele methode...............................................................................................................................................................8
ENKELE EXEMPLARISCHE VOORBEELDEN..................................................................................................................................................9
Gevalstudie : zitten er grootmoedercellen in onze hersenen?...................................................................................................10
Correlationele studie 1 : vragenlijsten en het voorspellen van gedrag....................................................................................10
Correlationele studie 2 : Wat heet dan gelukkig zijn?...............................................................................................................11
Experimentele studie : Komen mannen werkelijk van mars?....................................................................................................12
Experimentele studie 2: voelen zonder te voelen......................................................................................................................14
ETHISCHE KWESTIES IN ONDERZOEK MET MENSEN EN DIEREN....................................................................................................................14
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 15
KENNISDEEL 2:PAVLOVS HOND EN THORNDIKES KAT............................................................................................................. 16
SPORTERS, GOKKERS EN RATTEN MET EEN GOEIE NEUS............................................................................................................................16
TWEE VORMEN VAN LEREN................................................................................................................................................................ 16
Klassieke of Pavloviaanse conditionering..................................................................................................................................16
Operante of instrumentele conditionering................................................................................................................................17
WAT WE LEERDEN VAN DE HONDEN VAN PAVLOV...................................................................................................................................17
geconditioneerde aversie...........................................................................................................................................................18
OVER RATTEN EN DUIVEN IN KOOIEN… EN OVER MENSEN........................................................................................................................20
De kracht van bekrachtiging......................................................................................................................................................20
Secundaire bekrachtiging, shaping en chaining voor het moeilijke werk..................................................................................21
APOPO-RATTEN IN ACTIE..................................................................................................................................................................22
SPAART WIE ZIJN KIND LIEFHEEFT DE ROEDE (NIET) ?...............................................................................................................................23
DE BIJGELOOF EXPERIMENTEN.............................................................................................................................................................24
OPERANTE CONDITIONERING EN DE BEHAVIORISTISCHE VISIE OP GEDRAG : ZELFHERKENNING BIJ DUIVEN...........................................................25
ANDERE SOORTEN LEERGEDRAG.......................................................................................................................................................... 27
behaviorisme in de jaren 2000...................................................................................................................................................27
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 27
HOOFDSTUK 3: DE WORTEL EN DE STOK................................................................................................................................ 28
HET MONTY HALL-DILEMMA..............................................................................................................................................................28
Hoe vaak stoot een ezel zich aan dezelfde steen?.....................................................................................................................28
Zijn duiven slimmer dan wiskundigen?......................................................................................................................................28
FALENDE BELONINGEN...................................................................................................................................................................... 29
Biologische beperkingen bij conditionering...............................................................................................................................29
Onverwacht gedrag van kinderen en volwassenen...................................................................................................................29
Het principe van de wortel en de stok.......................................................................................................................................30
BELONINGEN, STEREOTYPIE EN PROBLEMEN OPLOSSEN............................................................................................................................31
JOODSE WIJSHEID............................................................................................................................................................................. 32
Motivatie als drijvende kracht...................................................................................................................................................32
PUNISHED BY REWARDS.....................................................................................................................................................................33
, Meer zakgeld voor een goed rapport?.......................................................................................................................................33
Betalen per prestatie..................................................................................................................................................................34
HIJ EN ZIJ WEL, MAAR IK NIET.............................................................................................................................................................35
Wie braaf is, krijgt lekkers, wie stout is de roe..........................................................................................................................35
SKINNERS PRINCIPES BIJ DUIVEN EN BIJ MENSEN … UIT VERSCHILLENDE CULTUREN........................................................................................35
SKINNER VERSUS POSITIEVE PSYCHOLOGIE.............................................................................................................................................37
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 37
KENNISDEEL 5 : IS DAAR IEMAND?......................................................................................................................................... 38
WIE IS DE SNELSTE?......................................................................................................................................................................... 38
WERKT AFVALLEN BETER ALS JE ALLEEN EET?.........................................................................................................................................38
SOCIALE BELEMMERING EN SOCIALE FACILITATIE.....................................................................................................................................38
3 experimenten die wijzen op sociale belemmering bij aanwezigheid van een ander..............................................................38
Experimenten die wijzen op sociale facilitatie bij aanwezigheid van anderen..........................................................................39
INTEGRATIEHYPOTHESE VAN ZAJONC....................................................................................................................................................39
De sociale-activatie hypothese van Zajonc :..............................................................................................................................39
SOCIALE FACILITATIE OP DE WERKVLOER............................................................................................................................................... 42
DE AVATAR ALS SOORTGENOOT...........................................................................................................................................................42
SOCIAAL PARASITEREN.......................................................................................................................................................................42
STIEKEM PROFITEREN........................................................................................................................................................................ 43
SOCIAAL PARASITEREN BEGREPEN VAUIT DE SOCIALE-ACTIVERINGSTHEORIE..................................................................................................43
WAARVOOR ZOEK JE NU BEST GEZELSCHAP?..........................................................................................................................................44
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 44
KENNISDEEL 6 : WAT DOEN ANDEREN?.................................................................................................................................. 44
OVER MODE, EEN MEDEWERKSTER VAN MCDONALD’S EN EEN GEPEST MEISJE.............................................................................................44
CONFORMISME OF HOE EEN MEERDERHEID ONS GEDRAG KAN BEÏNVLOEDEN...............................................................................................45
Van sociale beïnvloeding naar innerlijke acceptatie..................................................................................................................45
Van sociale beïnvloeding naar ongewenste interpretaties........................................................................................................46
Van sociale beïnvloeding naar openlijke volgzaamheid............................................................................................................46
Omstandigheden en mate van conformisme.............................................................................................................................47
De invloed van het aantal..........................................................................................................................................................47
Conformisme door informatieve beïnvloeding..........................................................................................................................48
Een andere dissident in de groep: wat nu?................................................................................................................................48
Is conformisme historisch en cultureel bepaald?.......................................................................................................................48
GEWENSTE EN ONGEWENSTE EFFECTEN VAN NORMATIEVE SOCIALE INVLOED...............................................................................................48
INNOVATIE, OF HOE EEN MINDERHEID TOCH INVLOED KAN UITOEFENEN......................................................................................................49
theorie van Moscovici................................................................................................................................................................50
GEHOORZAAMHEID AAN EEN AUTORITEIT..............................................................................................................................................51
Situationele beïnvloeding...........................................................................................................................................................52
Informatieve beïnvloeding.........................................................................................................................................................53
De experimenten van Milgram en de medewerkster van de McDonalds..................................................................................53
HET EFFECT VAN SITUATIONELE FACTOREN BIJ HET HELPEN VAN MENSEN IN NOOD........................................................................................53
Hoe meer, hoe minder …............................................................................................................................................................55
OM TE ONTHOUDEN.........................................................................................................................................................................55
KENNISDEEL 7 : WAAROM DOET DIE DAT?............................................................................................................................. 55
WORDEN PRIESTERS PEDOFIELEN OF WORDEN PEDOFIELEN PRIESTERS?.......................................................................................................55
CAUSALE ATTRIBUTIE OF DE VRAAG WAAROM IEMAND ZICH ZO GEDRAAG...................................................................................................56
GEBREK AAN CONSENSUS...................................................................................................................................................................57
OPVALLENDHEID.............................................................................................................................................................................. 57
DE FUNDAMENTELE ATTRIBUTIEFOUT................................................................................................................................................... 58
CULTURELE VERSCHILLEN IN ATTRIBUTIE................................................................................................................................................58
HET VERSCHIL TUSSEN ACTOR EN OBSERVATOR...................................................................................................................................... 59
DE TAAK VAN EEN PSYCHOTHERAPEUT..................................................................................................................................................60
GEEF DE VERKLARING DIE HET BESTE IN JOUW KRAAM PAST......................................................................................................................61
ATTRIBUTIE EN REPUTATIE: SITUATIONELE CRISISCOMMUNICATIE...............................................................................................................61
BLAMING THE BOOZE… WANT ( ENKEL) MANNEN WETEN WAAROM...........................................................................................................62
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 63
KENNISDEEL 9 : KIEZEN EN OORDELEN................................................................................................................................... 63
, ENKELE VRAGEN...............................................................................................................................................................................63
REPRESENTATIVITEITSHEURISTIEK.........................................................................................................................................................64
Linda-effect................................................................................................................................................................................64
Wanneer minder meer wordt....................................................................................................................................................64
Wanneer weinig niet genoeg is.................................................................................................................................................65
The Gambler’s Fallacy................................................................................................................................................................65
De beste stuurlui… kennen geen toeval.....................................................................................................................................66
intuïtieve experts versus droge statistiek..................................................................................................................................67
Verdelingslogica.........................................................................................................................................................................67
Regressie naar het gemiddelde..................................................................................................................................................68
DE KRACHT VAN AVAILABILITYHEURISTIEK..............................................................................................................................................69
REDENEREN MET PROBABILITEITEN...................................................................................................................................................... 69
Omkeren van voorwaardelijke kansen......................................................................................................................................69
De fout van optimisten...............................................................................................................................................................70
DAT KAN GEEN TOEVAL ZIJN............................................................................................................................................................... 70
SELF-FULFILLING PROPHECIES.............................................................................................................................................................70
VERANKERING EN AANPASSING : OVER DE BEATLES EN VASTGOEDMAKELAARS.............................................................................................71
THINKING FAST EN SLOW : DE TWEEPROCESSENTHEORIE VAN STANOVICH EN WEST.....................................................................................72
OM TE ONTHOUDEN........................................................................................................................................................................ 73
KENNISDEEL 11 HOE VOEL JE JE?............................................................................................................................................ 73
HOE PORTEFEUILLES EN FOTOTOESTELLEN VERANDEREN IN VUURWAPENS WANNEER JE ANGSTIG EN KWAAD BENT..............................................73
EMOTIE-ÉMOTION-EXMOVERE- EMOVERE.............................................................................................................................................73
DIERLIJKE EMOTIES........................................................................................................................................................................... 74
EMOTICONS, EMOTIES EN LEUGENDETECTIE AAN AMERIKAANSE GRENZEN...................................................................................................74
Emotionele gezichten.................................................................................................................................................................74
Hoorbare en voelbare emoties...................................................................................................................................................75
een breder palet van emoties....................................................................................................................................................76
EMOTIES IN BABYLONIË.....................................................................................................................................................................76
mijn emoties of onze emoties?..................................................................................................................................................77
Culturele verschillen bij atleten en in cartoons..........................................................................................................................77
Reacties op onrechtvaardigheden en mislukkingen in amerika en nepal.................................................................................78
EMOTIES KLEUREN ONZE PERCEPTIE IN HET LABO...................................................................................................................................78
.. EN ELDERS....................................................................................................................................................................................78
EN STUREN ONZE AANDACHT..............................................................................................................................................................79
DE RISICO’S ALS JE ME KWAAD MAAKT................................................................................................................................................. 80
KWADE JAN IS DE BAAS..................................................................................................................................................................... 80
EMOTIES AAN DE ONDERHANDELINGSTAFEL...........................................................................................................................................81
OPVLIEGEND JANTJE, KWADE JAN?..................................................................................................................................................... 81
WAT HEET DAN GELUKKIG ZIJN.. IN VERSCHILLENDE LANDEN.....................................................................................................................81
GELUKKIG ZIJN, FACEBOOK EN GELD....................................................................................................................................................82
OM TE ONTHOUDEN......................................................................................................................................................................... 83
, KENNISDEEL 1 : OM TE BEGINNEN
Over waar psychologie over gaat en hoe psychologen onderzoek verrichten
1. What’s in a name
Iedereen lijkt te weten wat het woord psychologie precies inhoudt. We worden voortdurend geconfronteerd met
psychologie (bv. TV, radio, kranten, boekenwinkel,…), maar meestal gaat het niet over wetenschappelijke psychologie.
Dit vak gaat over wetenschappelijk verantwoorde kennis in verband met psychologie.
We bestuderen het verschil tussen wetenschappelijke psychologie en psychologie uit het dagelijks leven
o (bv. leugendetectors werken niet,..)
De wetenschappelijk verantwoorde kennis van psychologen wordt tegelijkertijd over- en onderschat
Er zijn verschillende definiëringen van psychologie
o Roediger et al. : Psychologie = De wetenschappelijke studie van de mentale processen en gedrag (van
buitenaf observeerbaar)
o Zimbardo et al. Psychologie = De empirische studie van het gedrag en de mentale processen.
Het domein dat de wetenschappelijke psychologie bestrijkt is zeer breed, er zijn enorm veel verschillende
disciplines in de wetenschappelijke psychologie.
o 48-divisies van de APA = American Psychological Association (Amerikaanse beroepsvereniging
bestaande uit 48 psychologische instellingen met universitair geschoolde psychologen).
Het gaat dus over ‘gedrag’ en ‘mentale processen’ in de brede zin van het woord.
Psychologie is niet de enige wetenschappelijke discipline die het gedrag bestudeert.
o Ook de sociologie, rechten, economie,.. bestudeert het gedrag en de mentale processen, maar dan uit
een ander gezichtspunt en met andere methoden.
2. Belang van kritisch denken
Stanovich (2010): De psychologie als wetenschappelijke discipline vereist kritisch denken. Die kritische houding is
vereist om wetenschappelijke psychologie te onderscheiden van andere kennis.
Psychologie betwist ongefundeerde uitspraken van pseudo- wetenschappelijke aard
⇒ Pseudowetenschap = Elke poging om fenomenen uit de natuurlijke wereld te verklaren, die niet
gebaseerd is op empirische observatie of op de wetenschappelijke methode
(bv.astrologie, grafologie, toekomstvoorspelling,..)
40% tot 75% van de mensen hecht geloof pseudowetenschap zoals telepathie, helderziendheid,
psychische heelkunde,… Empirische studies hebben evenwel aangetoond dat dergelijke fenomenen
nutteloos zijn.
Studie van Daryl Bem over voorspellen van toekomst
Volgende is 1 van die 9 experimenten:
⇢ 36 proefbeurten waarbij de proefpersoon uit twee gordijnen op een computerscherm moest
kiezen (door drukken op een knop)
⇢ Pas na de antwoordkeuze koos de computer random achter welk gordijn een erotische afbeelding
te zien zou zijn (50%).
⇢ Bem ging er vanuit dat de proefpersonen hoopten dat ze telkens het gordijn zouden kiezen dat
de erotische afbeelding verborg
RESULTAAT :
⇢ In 53,1% van de proefbeurten kozen de proefpersonen voor het juiste gordijn met de erotische
afbeelding
⇢ 53,1% is meer dan 50% ( bij louter toeval ) dus Bem besloot dat de mensen de toekomst kunnen
voorspellen
⇢ Heranalyse toont aan dat de bevindingen op misleidende manier werden voorgesteld en dat het niet
mogelijk is om in de toekomst te kijken.
⇢ Na 90 jaar aan studies is er nog steeds geen betrouwbaar bewijs voor het bestaan van dergelijke
fenomenen
