EPISTEMOLGISCHE WAARDEN EN NIET-EPISTEMOLOGISCHE
WAARDEN IN HET LICHT VAN HET RECHT OP EEN EERLIJK PROCES
Schrijfopdracht I, week 1
Studentnummer: s1862561
Docent: Dr. K.M. Pitcher
Aantal woorden: 1726 woorden
1
,INLEIDING
De een geeft de voorkeur aan de ‘epistemologische’ waarden van het recht op een
eerlijk proces, terwijl bij anderen ‘niet-epistemologische’ waarden prioriteit hebben. De
kern van de epistemologie ligt in de waarneming en het redeneervermogen van de mens
als bron van wetenschap.1 Niet-epistemologische waarden zien juist op de cultuur, de
moraliteit, de politiek, de maatschappij of het individu. 2 Deze verschillende
denkbeelden over de waarden van het recht op een eerlijk proces zijn te herleiden naar
doelen van het strafprocesrecht, respectievelijk waarheidsvinding en rechtsbescherming.
Overeenkomstig de heersende opvatting binnen de strafrechtswetenschap wordt aan
waarheidsvinding als doel van het strafrechtelijke proces de meeste betekenis
toegekend.3 Dit standpunt werd bevestigd door minister van Justitie Donner in 2005. 4
Het belang van waarheidsvinding werd afgelopen decennium extra onderstreept toen
boven tafel kwam dat diverse personen onterecht achter de tralies waren beland,
bijvoorbeeld Lucia de B. 5 Desondanks heerst er verdeeldheid over het gewicht dat aan
waarheidsvinding moet worden toebedeeld in het strafproces en daarmee dus ook aan
rechtsbescherming. De volgende rechtsvraag staat in deze paper centraal: hoezeer
dienen epistemologische waarden dan wel niet-epistemologische waarden van het recht
op een eerlijk proces te prevaleren? Allereerst worden de doelen van het strafproces
waarheidsvinding en rechtsbescherming en hun onderlinge verhouding uiteengezet.
Daaropvolgend worden enkele beperkingen van de waarheidsvinding besproken. Tot
slot zullen de doelen tegen elkaar worden afgewogen en volgt een conclusie.
HOOFDSTUK 1: DE DOELEN VAN HET STRAFPROCESRECHT
Dit hoofdstuk schets een algemeen kader omtrent de doelen in het strafprocesrecht, te
weten waarheidsvinding (paragraaf 1) en rechtsbescherming (paragraaf 2). Het
1
Crijns, van der Meij & ten Voorde 2008, p. 119; De Bock 2011, p. 250.
2
Laudan 2006, p. 2.
3
Dubelaar, RM Themis 2009, p. 93; Kwakman, Strafblad 2014, p. 412; Crijns, van der Meij & ten
Voorde 2008, p. 15.
4
Kamerstukken II 2005/06, 30 300 VI, nr. 32, p. 1.
5
Crijns, van der Meij & ten Voorde 2008, p. 1.
2
, vertrekpunt vormt het uitgangspunt dat correcte verwezenlijking van het materiële
strafrecht het oogmerk van het strafproces is. 6
1.1 Waarheidsvinding als doel van het strafprocesrecht
Primair valt hieruit de doelstelling van waarheidsvinding af te leiden.7 Met
waarheidsvinding wordt de reconstructie beoogd van reeds voorgevallen strafrechtelijk
gewichtige feiten ten dienste van het vellen van een strafrechtelijk oordeel. 8 Maar in de
huidige vakliteratuur wordt nu volmondig de onmogelijkheid tot het kennen van de
‘echte’ waarheid in een strafzaak erkend. 9 De abstracte onmogelijkheid van een
beslissend oordeel over de werkelijkheid staat op gespannen voet met de
maatschappelijke verplichting om op een strafbare gedraging te reageren. Daarom wordt
gesteld dat het strafproces het blootleggen van de materiële waarheid betracht. 10 Door
de afwezigheid van de rechter ten tijde van het strafbare feit wordt het streven naar het
achterhalen van dé werkelijkheid gerelativeerd tot de mate van een aan zekerheid
grenzende waarschijnlijkheid.11 Door middel van deze functioneel inzetbare voorstelling
van de waarheid krijgt de rechter de mogelijkheid de verdachte te veroordelen indien hij
overtuigd is dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft gepleegd op grond van de
inhoud van de wettelijke bewijsmiddelen.12 Voortvloeiend uit de inquisitoire
rechtstraditie is waarheidsvinding gedurende het hoofdonderzoek de
verantwoordelijkheid van de rechter.13 De waarborging van deze epistemologische
waarde vinden we terug in vele strafvorderlijke bepalingen.14
1.2 Rechtsbescherming als doel van het strafprocesrecht
Niettegenstaande de doelmatigheid van de waarheidsvinding als voornaamste aspect
van het strafproces, moeten ook individuele grondrechten gewaarborgd worden.15
6
Crijns & Van der Meij 2005, p. 45.
7
Kwakman, Strafblad 2014, p. 412; Crijns, van der Meij & ten Voorde 2008, p. 15.
8
Dubelaar, RM Themis 2009, p. 93.
9
Nijboer 1982, p.14.
10
Crijns 2008, p. 18.
11
Mackor, RM Themis 2010, p. 248; Crijns 2008, p. 19-20.
12
Nijboer 2008, p. 37-38; zie bijvoorbeeld Rechtbank Midden-Nederland 13 maart 2019,
ECLI:NL:RBMNE:2019:1035, 16/705672-18 (P).
13
Guinchard & Buisson 2014, p. 473.
14
Dubelaar, RM Themis 2009, p. 93.
15
Corstens & Bongers 2011, p. 6-7; Cleiren & Mevis 1996, p. 189.
3
WAARDEN IN HET LICHT VAN HET RECHT OP EEN EERLIJK PROCES
Schrijfopdracht I, week 1
Studentnummer: s1862561
Docent: Dr. K.M. Pitcher
Aantal woorden: 1726 woorden
1
,INLEIDING
De een geeft de voorkeur aan de ‘epistemologische’ waarden van het recht op een
eerlijk proces, terwijl bij anderen ‘niet-epistemologische’ waarden prioriteit hebben. De
kern van de epistemologie ligt in de waarneming en het redeneervermogen van de mens
als bron van wetenschap.1 Niet-epistemologische waarden zien juist op de cultuur, de
moraliteit, de politiek, de maatschappij of het individu. 2 Deze verschillende
denkbeelden over de waarden van het recht op een eerlijk proces zijn te herleiden naar
doelen van het strafprocesrecht, respectievelijk waarheidsvinding en rechtsbescherming.
Overeenkomstig de heersende opvatting binnen de strafrechtswetenschap wordt aan
waarheidsvinding als doel van het strafrechtelijke proces de meeste betekenis
toegekend.3 Dit standpunt werd bevestigd door minister van Justitie Donner in 2005. 4
Het belang van waarheidsvinding werd afgelopen decennium extra onderstreept toen
boven tafel kwam dat diverse personen onterecht achter de tralies waren beland,
bijvoorbeeld Lucia de B. 5 Desondanks heerst er verdeeldheid over het gewicht dat aan
waarheidsvinding moet worden toebedeeld in het strafproces en daarmee dus ook aan
rechtsbescherming. De volgende rechtsvraag staat in deze paper centraal: hoezeer
dienen epistemologische waarden dan wel niet-epistemologische waarden van het recht
op een eerlijk proces te prevaleren? Allereerst worden de doelen van het strafproces
waarheidsvinding en rechtsbescherming en hun onderlinge verhouding uiteengezet.
Daaropvolgend worden enkele beperkingen van de waarheidsvinding besproken. Tot
slot zullen de doelen tegen elkaar worden afgewogen en volgt een conclusie.
HOOFDSTUK 1: DE DOELEN VAN HET STRAFPROCESRECHT
Dit hoofdstuk schets een algemeen kader omtrent de doelen in het strafprocesrecht, te
weten waarheidsvinding (paragraaf 1) en rechtsbescherming (paragraaf 2). Het
1
Crijns, van der Meij & ten Voorde 2008, p. 119; De Bock 2011, p. 250.
2
Laudan 2006, p. 2.
3
Dubelaar, RM Themis 2009, p. 93; Kwakman, Strafblad 2014, p. 412; Crijns, van der Meij & ten
Voorde 2008, p. 15.
4
Kamerstukken II 2005/06, 30 300 VI, nr. 32, p. 1.
5
Crijns, van der Meij & ten Voorde 2008, p. 1.
2
, vertrekpunt vormt het uitgangspunt dat correcte verwezenlijking van het materiële
strafrecht het oogmerk van het strafproces is. 6
1.1 Waarheidsvinding als doel van het strafprocesrecht
Primair valt hieruit de doelstelling van waarheidsvinding af te leiden.7 Met
waarheidsvinding wordt de reconstructie beoogd van reeds voorgevallen strafrechtelijk
gewichtige feiten ten dienste van het vellen van een strafrechtelijk oordeel. 8 Maar in de
huidige vakliteratuur wordt nu volmondig de onmogelijkheid tot het kennen van de
‘echte’ waarheid in een strafzaak erkend. 9 De abstracte onmogelijkheid van een
beslissend oordeel over de werkelijkheid staat op gespannen voet met de
maatschappelijke verplichting om op een strafbare gedraging te reageren. Daarom wordt
gesteld dat het strafproces het blootleggen van de materiële waarheid betracht. 10 Door
de afwezigheid van de rechter ten tijde van het strafbare feit wordt het streven naar het
achterhalen van dé werkelijkheid gerelativeerd tot de mate van een aan zekerheid
grenzende waarschijnlijkheid.11 Door middel van deze functioneel inzetbare voorstelling
van de waarheid krijgt de rechter de mogelijkheid de verdachte te veroordelen indien hij
overtuigd is dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft gepleegd op grond van de
inhoud van de wettelijke bewijsmiddelen.12 Voortvloeiend uit de inquisitoire
rechtstraditie is waarheidsvinding gedurende het hoofdonderzoek de
verantwoordelijkheid van de rechter.13 De waarborging van deze epistemologische
waarde vinden we terug in vele strafvorderlijke bepalingen.14
1.2 Rechtsbescherming als doel van het strafprocesrecht
Niettegenstaande de doelmatigheid van de waarheidsvinding als voornaamste aspect
van het strafproces, moeten ook individuele grondrechten gewaarborgd worden.15
6
Crijns & Van der Meij 2005, p. 45.
7
Kwakman, Strafblad 2014, p. 412; Crijns, van der Meij & ten Voorde 2008, p. 15.
8
Dubelaar, RM Themis 2009, p. 93.
9
Nijboer 1982, p.14.
10
Crijns 2008, p. 18.
11
Mackor, RM Themis 2010, p. 248; Crijns 2008, p. 19-20.
12
Nijboer 2008, p. 37-38; zie bijvoorbeeld Rechtbank Midden-Nederland 13 maart 2019,
ECLI:NL:RBMNE:2019:1035, 16/705672-18 (P).
13
Guinchard & Buisson 2014, p. 473.
14
Dubelaar, RM Themis 2009, p. 93.
15
Corstens & Bongers 2011, p. 6-7; Cleiren & Mevis 1996, p. 189.
3
