H8 Verlichting en revoluties
8.1 De Verlichting
8.1.1 Wat is de Verlichting?
- Verlichting =aanduiding van een periode waarin een kritische houding ontstond tegenover geloof en
traditie en een groot vertrouwen in de mogelijkheden van de mens om de wereld rationeel te
doorgronden (periode van debat en onderzoek).
- Ontstaan: De wetenschappelijke revolutie (17 e eeuw) toepassen op de maatschappij (politiek, geloof,
rechtvaardigheid enz.)= verlichting
Bij de verlichting moeten mensen niet meer dogmatische denken maar met het eigen verstand (ratio):
Logisch nadenken (rationalisme)
Onderzoek doen (empirisme)
Kritiek uiten
Immanuel Kant typeerde dit maatschappelijke verschijnsel eind 18 e eeuw als “de verlichting”.
o Opvoeding en onderwijs belangrijk (encyclopedie) -> Meer kennis -> verbeteren samenleving
De meeste mensen geloofden dat God een directe invloed op hun leven had. Voltaire vond dat gevoel
van zekerheid misplaatst, want voor de werking van kerkelijke rituelen was geen bewijs. Voltaire
noemde het geloof dogmatisch en nam niet zomaar aan wat de kerk vond, maar zocht naar bewijzen en
onderbouwde dat met logische redeneringen. Daarin leek hij op andere geleerden die sinds de
wetenschappelijke revolutie door logisch nadenken (rationalisme), en onderzoek via waarneming
(empirisme), kennis opdeden.
De Duitse filosoof Immanuel Kant typeerde aan het einde van de 18e eeuw dit maatschappelijk
verschijnsel als 'de Verlichting' en gaf het verschijnsel als motto: 'Heb de moed je eigen verstand te
gebruiken, zonder leiding van iemand anders. Durf te weten'.
Via opvoeding en scholing moesten mensen worden opgevoed tot rationele burgers. Beter onderwijs
leidde tot meer kennis en men was optimistisch over wat het menselijke verstand zou kunnen bereiken.
Het bekendste boek uit die tijd is de Encyclopedie waarin alle kennis werd verzameld. Deze bestond uit
28 delen, 72.000 artikelen en vele afbeeldingen. Het is natuurlijk duidelijk dat verlichte denkers veel
debatteerden over allerlei zaken en dat men daarbij natuurlijk ook van mening verschilde.
8.1.2 Verlichte denkers over geloof en de samenleving
Verlichte ideeën over geloof:
Er was geen rationele verklaring voor de verhalen in de Bijbel. Toch bleven de meeste rationele
denkers gelovig, want rationeel natuuronderzoek hoefde niet in strijd te zijn met het geloof
volgens hen. Hierdoor ontstond een ‘mechanistisch wereldbeeld’: God had de wereld, de mens
en de natuurwetenschappen geschapen, maar bemoeide zich na de schepping niet meer met de
wereld. Dit noemen we ook wel het deïsme. Sommige denkers zagen God zelfs niet meer als
persoon.
Door geloven over de hele wereld te vergelijken zonder te beoordelen met de normen en
waarde van je eigen cultuur(cultuurrelativisme), kwamen de onderzoekers erachter dat alle
geloven een andere manier hadden om in dezelfde innerlijke geloofskracht te geloven. Hierdoor
kwamen ze erachter dat het christendom niet beter of uniek was.
, Veel onderzoekers vonden dat de koningen de kerk misbruikten om het volk onwetend en
gehoorzaam te houden. De mensen zouden hierdoor onvrij zijn. Andere vonden juist dat religie
zorgde voor orde in de samenleving.
Volgens Immanuel Kant is de moraal universeel, terwijl religies verschillen: “behandel een ander
niet anders dan je zelf behandeld zou willen worden.”
Verlichte denkers dachten het meeste na over het geloof en de samenleving. Het rationalistische denken
kwam in botsing met het bestaan van wonderen, zoals die in de bijbel (die door verschillende schrijvers
beek te zijn geschreven) werden beschreven. Zo ontstond er een heftige discussie over de plaats van het
goddelijke in de wereld. Toch bleven de meeste verlichte denkers gelovig. Velen combineerden geloof
en rationalisme in een 'mechanisch wereldbeeld'. God had de mens de wereld en de natuurwetten
geschapen, maar bemoeide zich na de schepping niet meer met de wereld. Deze zienswijze noemen we
het deïsme. Sommigen van deze denkers zagen God niet meer als een persoon.
Het traditionele geloof kwam ook door het cultuurrelativisme onder druk te staan. Verlichte denkers
vergeleken wereldreligies met elkaar, waardoor men de collusie trok dat het christendom niet uniek
was, en bekritiseerden daarom het dogmatische denken binnen die christelijke kerk.
Maar ook de rol van de religie in de samenleving werd kritisch bestudeerd. Der meeste verlichte denkers
waren het erover eens dat religie niet de voornaamste leidraad voor menselijk handelen moest zijn. De
mens moest zijn eigen verstand gebruiken. Een aantal ging er van uit dat er een universele moraal was,
een richtlijn voor ethisch handelen die voor alle mensen gelijk zou zijn.
Het was Immanuel kant die moraal en religie twee verschillende zaken waren. Alle mensen hebben
hetzelfde vermogen om rationeel na te denken. Daarom was voor hem moreel universeel, wat voor
godsdienst men ook aanhing. Kant vond dan ook dat men zich moest houden aan regels waarvan je zelf
zou willen dat ze algemeen geldig zouden zijn. Kants idee is een belangrijke stap in de richting van een
seculiere samenleving, een samenleving waarin het geloof niet richtinggevend is.
Verlichters hielden zich ook bezig met het bestuur van de samenleving.
Verlichte ideën over de samenleving:
1. John Locke (1632-1704)
Iedereen heeft dezelfde rechten. Maar mensen kunnen deze natuurlijke rechten niet zelf beschermen,
dus contract met regering. Zodra de regering faalt of kwaadwillend is, vervalt het contract en mogen de
burgers zich verzetten.
2. Jean- Jaques Rousseau (1712-1778)
De hoogste macht in een staat ligt bij het volk (radicaler). De regering is niets anders dan een uitvoerder
van de gezamenlijke wil van alle burgers. De burgers kunnen hun macht weer terugnemen.
(=volkssoevereiniteit).
3. Montesquieu
Machtsmisbruik kan worden voorkomen door een driedeling van machten, scheiding der machten
(trias politica). Trias politica in wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht.
Geleerde hadden het idee dat de samenleving zich in de toekomst zou verbeteren.
Het idee van de volkssoevereiniteit en de scheiding der machten zou aan het einde van de 18e eeuw
door evoluties veel aandacht krijgen.
De verlichte ideeën werden ook toegepast op het strafrecht en over het denken over het verleden.
Geschiedenis was een lang proces van vooruitgang. Volgens historici doorliep elke samenleving
verschillende fases. Van primitief (buiten Europa) tot hoogst ontwikkeld (Europa). Zo ontstond er een
superioriteitsgevoel in Europa.
8.1 De Verlichting
8.1.1 Wat is de Verlichting?
- Verlichting =aanduiding van een periode waarin een kritische houding ontstond tegenover geloof en
traditie en een groot vertrouwen in de mogelijkheden van de mens om de wereld rationeel te
doorgronden (periode van debat en onderzoek).
- Ontstaan: De wetenschappelijke revolutie (17 e eeuw) toepassen op de maatschappij (politiek, geloof,
rechtvaardigheid enz.)= verlichting
Bij de verlichting moeten mensen niet meer dogmatische denken maar met het eigen verstand (ratio):
Logisch nadenken (rationalisme)
Onderzoek doen (empirisme)
Kritiek uiten
Immanuel Kant typeerde dit maatschappelijke verschijnsel eind 18 e eeuw als “de verlichting”.
o Opvoeding en onderwijs belangrijk (encyclopedie) -> Meer kennis -> verbeteren samenleving
De meeste mensen geloofden dat God een directe invloed op hun leven had. Voltaire vond dat gevoel
van zekerheid misplaatst, want voor de werking van kerkelijke rituelen was geen bewijs. Voltaire
noemde het geloof dogmatisch en nam niet zomaar aan wat de kerk vond, maar zocht naar bewijzen en
onderbouwde dat met logische redeneringen. Daarin leek hij op andere geleerden die sinds de
wetenschappelijke revolutie door logisch nadenken (rationalisme), en onderzoek via waarneming
(empirisme), kennis opdeden.
De Duitse filosoof Immanuel Kant typeerde aan het einde van de 18e eeuw dit maatschappelijk
verschijnsel als 'de Verlichting' en gaf het verschijnsel als motto: 'Heb de moed je eigen verstand te
gebruiken, zonder leiding van iemand anders. Durf te weten'.
Via opvoeding en scholing moesten mensen worden opgevoed tot rationele burgers. Beter onderwijs
leidde tot meer kennis en men was optimistisch over wat het menselijke verstand zou kunnen bereiken.
Het bekendste boek uit die tijd is de Encyclopedie waarin alle kennis werd verzameld. Deze bestond uit
28 delen, 72.000 artikelen en vele afbeeldingen. Het is natuurlijk duidelijk dat verlichte denkers veel
debatteerden over allerlei zaken en dat men daarbij natuurlijk ook van mening verschilde.
8.1.2 Verlichte denkers over geloof en de samenleving
Verlichte ideeën over geloof:
Er was geen rationele verklaring voor de verhalen in de Bijbel. Toch bleven de meeste rationele
denkers gelovig, want rationeel natuuronderzoek hoefde niet in strijd te zijn met het geloof
volgens hen. Hierdoor ontstond een ‘mechanistisch wereldbeeld’: God had de wereld, de mens
en de natuurwetenschappen geschapen, maar bemoeide zich na de schepping niet meer met de
wereld. Dit noemen we ook wel het deïsme. Sommige denkers zagen God zelfs niet meer als
persoon.
Door geloven over de hele wereld te vergelijken zonder te beoordelen met de normen en
waarde van je eigen cultuur(cultuurrelativisme), kwamen de onderzoekers erachter dat alle
geloven een andere manier hadden om in dezelfde innerlijke geloofskracht te geloven. Hierdoor
kwamen ze erachter dat het christendom niet beter of uniek was.
, Veel onderzoekers vonden dat de koningen de kerk misbruikten om het volk onwetend en
gehoorzaam te houden. De mensen zouden hierdoor onvrij zijn. Andere vonden juist dat religie
zorgde voor orde in de samenleving.
Volgens Immanuel Kant is de moraal universeel, terwijl religies verschillen: “behandel een ander
niet anders dan je zelf behandeld zou willen worden.”
Verlichte denkers dachten het meeste na over het geloof en de samenleving. Het rationalistische denken
kwam in botsing met het bestaan van wonderen, zoals die in de bijbel (die door verschillende schrijvers
beek te zijn geschreven) werden beschreven. Zo ontstond er een heftige discussie over de plaats van het
goddelijke in de wereld. Toch bleven de meeste verlichte denkers gelovig. Velen combineerden geloof
en rationalisme in een 'mechanisch wereldbeeld'. God had de mens de wereld en de natuurwetten
geschapen, maar bemoeide zich na de schepping niet meer met de wereld. Deze zienswijze noemen we
het deïsme. Sommigen van deze denkers zagen God niet meer als een persoon.
Het traditionele geloof kwam ook door het cultuurrelativisme onder druk te staan. Verlichte denkers
vergeleken wereldreligies met elkaar, waardoor men de collusie trok dat het christendom niet uniek
was, en bekritiseerden daarom het dogmatische denken binnen die christelijke kerk.
Maar ook de rol van de religie in de samenleving werd kritisch bestudeerd. Der meeste verlichte denkers
waren het erover eens dat religie niet de voornaamste leidraad voor menselijk handelen moest zijn. De
mens moest zijn eigen verstand gebruiken. Een aantal ging er van uit dat er een universele moraal was,
een richtlijn voor ethisch handelen die voor alle mensen gelijk zou zijn.
Het was Immanuel kant die moraal en religie twee verschillende zaken waren. Alle mensen hebben
hetzelfde vermogen om rationeel na te denken. Daarom was voor hem moreel universeel, wat voor
godsdienst men ook aanhing. Kant vond dan ook dat men zich moest houden aan regels waarvan je zelf
zou willen dat ze algemeen geldig zouden zijn. Kants idee is een belangrijke stap in de richting van een
seculiere samenleving, een samenleving waarin het geloof niet richtinggevend is.
Verlichters hielden zich ook bezig met het bestuur van de samenleving.
Verlichte ideën over de samenleving:
1. John Locke (1632-1704)
Iedereen heeft dezelfde rechten. Maar mensen kunnen deze natuurlijke rechten niet zelf beschermen,
dus contract met regering. Zodra de regering faalt of kwaadwillend is, vervalt het contract en mogen de
burgers zich verzetten.
2. Jean- Jaques Rousseau (1712-1778)
De hoogste macht in een staat ligt bij het volk (radicaler). De regering is niets anders dan een uitvoerder
van de gezamenlijke wil van alle burgers. De burgers kunnen hun macht weer terugnemen.
(=volkssoevereiniteit).
3. Montesquieu
Machtsmisbruik kan worden voorkomen door een driedeling van machten, scheiding der machten
(trias politica). Trias politica in wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht.
Geleerde hadden het idee dat de samenleving zich in de toekomst zou verbeteren.
Het idee van de volkssoevereiniteit en de scheiding der machten zou aan het einde van de 18e eeuw
door evoluties veel aandacht krijgen.
De verlichte ideeën werden ook toegepast op het strafrecht en over het denken over het verleden.
Geschiedenis was een lang proces van vooruitgang. Volgens historici doorliep elke samenleving
verschillende fases. Van primitief (buiten Europa) tot hoogst ontwikkeld (Europa). Zo ontstond er een
superioriteitsgevoel in Europa.
