PSH Hoofdstuk 1: Psychosociale hulpverlening: de maatschappelijke context
1.1 Maatschappelijke ontwikkelingen
Kenmerkend voor het maatschappelijk werk is dat het wordt beïnvloedt door de noden en problemen
die in de maatschappij naar voren komen.
Centrale begrippen in de huidige maatschappij zijn: individualisering, digitalisering, globalisering,
interculturalisatie en het terugtreden van de overheid.
Individualisering
De individuele verantwoordelijkheid voor het creëren van de (tijdelijke) eigen sociale netwerken. Dit
geeft ruimte voor individuele invulling van het leven, maar vraagt ook om competenties en materiële
voorwaarden waar niet iedereen over beschikt.
Sociale steun uit natuurlijke leefverbanden waar men vroeger op kon vertrouwen is minder
vanzelfsprekend. De geïndividualiseerde burger is vaak ook een assertieve burger die opkomt voor
zijn eigen belang en ruimte wenst voor zelfontplooiing. Er is sprake van een ‘assertieve samenleving’,
autonomie wordt hoger gewaardeerd dan verbondenheid. Door de individualisering worden de sociale
netwerken dunner en er komen meer ‘buitenstaanders’.
Digitalisering
Internet en e-mail geven mogelijkheden tot contact maar wie het geld en/of de vaardigheden ontbeert
is uitgesloten van deelname aan deze, het moderne leven bepalende manier van sociale interactie. De
inmiddels normale verwijzing voor informatie over allerlei publieke voorzieningen ‘zoek verder op
www… .nl’ stelt veel analfabeten, laaggeletterden en laagopgeleiden voor problemen. Er wordt een
tweedeling gezien van ‘de digitalen’ die wel en ‘de digibeten’ die niet het tempo van de maatschappij
bij kunnen benen en daardoor minder in staat zijn voor hun eigen welzijn te zorgen. Het directe
contact van mensen neemt af. De negatieve effecten van de sociale media worden zichtbaar (stress,
eenzaamheid). Wanneer je niet kunt meekomen kan dit leiden tot eenzaamheid.
Globalisering
Global village, je weet alles van de andere kant van de wereld. Effect: mensen durven niet meer naar
buiten. De maatschappelijk werker komt bij de mensen thuis.
Goede scholing, ambitie en sociale mobiliteit geven de jongeren de kansen om van de situatie te
profiteren. Maar wie minder goed geschoold is en minder flexibel, gebonden aan gezin en hypotheek
of al wat ouder, merkt dat deze economische werkelijkheid grote onzekerheden ten aanzien van wek
en inkomen met zich mee kan brengen.
Interculturalisatie
Inter=tussen (intra=binnen). Meer en meer culturen en daartussen gaat het leven. Wat de boer niet
kent eet hij niet.
Zowel allochtonen als autochtonen hebben er moeite mee om met zoveel andere culturen samen te
leven en mensen kunnen er zich bedreigd door voelen. Waarden en normen botsen, omgangsvormen
zijn niet vanzelfsprekend, sociale verbanden in wijken veranderen en er ontstaat discriminatie, sociale
uitsluiting en marginalisatie op grond van ras, geloof, cultuur. Er is sprake van verharding: minder
tolerantie ten opzichte van nieuwkomers en oudere migranten, minder tolerantie tussen groepen
migranten en ten opzichte van de islam. Er is dwang, een plicht om in te burgeren.
Terugtredende overheid en optredende overheid
- Terugtredende overheid: Eerst zelf steun zoeken in je netwerk (participatie samenleving) Ze
moeten zelf hun zorg gaan organiseren.
Een overheid die zich terugtrekt creëert burgers die mondiger (moeten) worden, die eisen
gaan stellen aan de hulp en via allerlei vormen van cliëntenparticipatie zeggenschap willen
hebben in inhoud en vorm van de hulp.
- Optredende overheid: Door de digitalisering en de economie raken steeds meer mensen
buiten boord. Outreachend werk. Beschavingsoffensief met name voor de maatschappelijke
onderklasse.
, 1.2 Marktwerking en verzakelijking
Overheidstaken worden naar lagere overheden gedelegeerd. Dat betekent dat de lokale overheden
het beleid en de financiering van de praktijk van het maatschappelijk werk zelf moeten ontwikkelen.
Maatschappelijk werk gaat van aanbodgericht naar vraaggericht werk. Een ander gevolg is dat het
maatschappelijk werk zeker in steden onderdeel wordt van het lokale, sociale beleid dat op de
kwetsbare wijken gericht is en daarin nauw moet samenwerken met andere dienst- en
hulpverleningsinstanties. Traditioneel gegroeide werkwijzen en samenwerkingsverbanden veranderen
daardoor.
Algemene doelstelling gaat naar een specifieke doelstelling binnen het welzijnsbeleid. Wat vroeger
een integraal aanbod aan psychosociale hulpverlening was wordt nu, omdat het beter te controleren
is, opgedeeld in diverse diensten en apart gefinancierd. Van aanbodgerichte instelling moet het
maatschappelijk werk switchen naar een marktgerichte welzijnsonderneming vraaggericht werken.
Maatschappelijk werk wordt steeds zakelijker door methodieken. Men wil waar voor zijn geld, heldere
afspraken over de te leveren prestaties en ook controle op die prestaties. Zo kwamen er ‘leun en
steun’-contacten.
Verzakelijkingsproces
Rijksoverheid
Het sociale beleid moet door lokale overheden en maatschappelijke instellingen worden
vormgegeven.
Gemeenten
Het sociale beleid moet dichter bij de burgen komen en vraaggericht werken. Maatschappelijk werk
wordt ingezet door doelen van de gemeenten. De gemeenten gaan instellingen bedrijfsmatig,
marktgericht sturen. Men wil resultaten zien, zowel kwalitatief als kwantitatief.
Management van instellingen voor algemeen maatschappelijk werk.
Het management zit in een lastige driehoeksverhouding: zowel de lokale overheid als hulpvrager is
cliënt van de instelling. Er moet verantwoording afgelegd worden en er moeten producenten resultaten
geleverd worden. Daardoor worden maatschappelijk werkers sterker gestuurd in hun werkzaamheden,
protocollen doen hun intrede
Professionals
De professionals moeten meer verantwoording afleggen over inhoud en kwantiteit van hun werk
(bureaucratie). Ze krijgen te maken met regels en beperkingen.
Cliënten/burgers
Cliënten worden steeds mondiger en stellen hun eisen. Daarnaast is de problematiek en dus de
hulpverlening complexer geworden.
Effecten
Positieve effecten
De verzakelijking had ook positieve effecten. Hulpverleners moesten meer en beter verantwoording
afleggen over wat zij in de hulpverlening deden. Het stelde paal en perk aan vrijblijvendheid en
ondoorzichtigheid van individueel handelen. Het bracht bij velen een herbezinning op hun dagelijkse
praktijk teweeg.
Twee cliënten
Het maatschappelijk werk kreeg door de marktwerking dus twee cliënten: de subsidiegever en de
hulpvrager.
- De maatschappelijk werkers dienen het recht te behouden te handelen in het belang van de
cliënten, ook in situaties waarin dat indruist tegen het doel van de opdrachtgever.
- Er dient sprake te zijn van een driezijdige verplichting. De cliënt heeft de verplichting om mee
te werken, de maatschappelijk werker om binnen zijn professionele normen de gevraagde
doelen te bereiken en de opdrachtgever om mee te werken aan de oplossing van het
maatschappelijke en/of individuele probleem.
(Oneigenlijke) concurrentie
1.1 Maatschappelijke ontwikkelingen
Kenmerkend voor het maatschappelijk werk is dat het wordt beïnvloedt door de noden en problemen
die in de maatschappij naar voren komen.
Centrale begrippen in de huidige maatschappij zijn: individualisering, digitalisering, globalisering,
interculturalisatie en het terugtreden van de overheid.
Individualisering
De individuele verantwoordelijkheid voor het creëren van de (tijdelijke) eigen sociale netwerken. Dit
geeft ruimte voor individuele invulling van het leven, maar vraagt ook om competenties en materiële
voorwaarden waar niet iedereen over beschikt.
Sociale steun uit natuurlijke leefverbanden waar men vroeger op kon vertrouwen is minder
vanzelfsprekend. De geïndividualiseerde burger is vaak ook een assertieve burger die opkomt voor
zijn eigen belang en ruimte wenst voor zelfontplooiing. Er is sprake van een ‘assertieve samenleving’,
autonomie wordt hoger gewaardeerd dan verbondenheid. Door de individualisering worden de sociale
netwerken dunner en er komen meer ‘buitenstaanders’.
Digitalisering
Internet en e-mail geven mogelijkheden tot contact maar wie het geld en/of de vaardigheden ontbeert
is uitgesloten van deelname aan deze, het moderne leven bepalende manier van sociale interactie. De
inmiddels normale verwijzing voor informatie over allerlei publieke voorzieningen ‘zoek verder op
www… .nl’ stelt veel analfabeten, laaggeletterden en laagopgeleiden voor problemen. Er wordt een
tweedeling gezien van ‘de digitalen’ die wel en ‘de digibeten’ die niet het tempo van de maatschappij
bij kunnen benen en daardoor minder in staat zijn voor hun eigen welzijn te zorgen. Het directe
contact van mensen neemt af. De negatieve effecten van de sociale media worden zichtbaar (stress,
eenzaamheid). Wanneer je niet kunt meekomen kan dit leiden tot eenzaamheid.
Globalisering
Global village, je weet alles van de andere kant van de wereld. Effect: mensen durven niet meer naar
buiten. De maatschappelijk werker komt bij de mensen thuis.
Goede scholing, ambitie en sociale mobiliteit geven de jongeren de kansen om van de situatie te
profiteren. Maar wie minder goed geschoold is en minder flexibel, gebonden aan gezin en hypotheek
of al wat ouder, merkt dat deze economische werkelijkheid grote onzekerheden ten aanzien van wek
en inkomen met zich mee kan brengen.
Interculturalisatie
Inter=tussen (intra=binnen). Meer en meer culturen en daartussen gaat het leven. Wat de boer niet
kent eet hij niet.
Zowel allochtonen als autochtonen hebben er moeite mee om met zoveel andere culturen samen te
leven en mensen kunnen er zich bedreigd door voelen. Waarden en normen botsen, omgangsvormen
zijn niet vanzelfsprekend, sociale verbanden in wijken veranderen en er ontstaat discriminatie, sociale
uitsluiting en marginalisatie op grond van ras, geloof, cultuur. Er is sprake van verharding: minder
tolerantie ten opzichte van nieuwkomers en oudere migranten, minder tolerantie tussen groepen
migranten en ten opzichte van de islam. Er is dwang, een plicht om in te burgeren.
Terugtredende overheid en optredende overheid
- Terugtredende overheid: Eerst zelf steun zoeken in je netwerk (participatie samenleving) Ze
moeten zelf hun zorg gaan organiseren.
Een overheid die zich terugtrekt creëert burgers die mondiger (moeten) worden, die eisen
gaan stellen aan de hulp en via allerlei vormen van cliëntenparticipatie zeggenschap willen
hebben in inhoud en vorm van de hulp.
- Optredende overheid: Door de digitalisering en de economie raken steeds meer mensen
buiten boord. Outreachend werk. Beschavingsoffensief met name voor de maatschappelijke
onderklasse.
, 1.2 Marktwerking en verzakelijking
Overheidstaken worden naar lagere overheden gedelegeerd. Dat betekent dat de lokale overheden
het beleid en de financiering van de praktijk van het maatschappelijk werk zelf moeten ontwikkelen.
Maatschappelijk werk gaat van aanbodgericht naar vraaggericht werk. Een ander gevolg is dat het
maatschappelijk werk zeker in steden onderdeel wordt van het lokale, sociale beleid dat op de
kwetsbare wijken gericht is en daarin nauw moet samenwerken met andere dienst- en
hulpverleningsinstanties. Traditioneel gegroeide werkwijzen en samenwerkingsverbanden veranderen
daardoor.
Algemene doelstelling gaat naar een specifieke doelstelling binnen het welzijnsbeleid. Wat vroeger
een integraal aanbod aan psychosociale hulpverlening was wordt nu, omdat het beter te controleren
is, opgedeeld in diverse diensten en apart gefinancierd. Van aanbodgerichte instelling moet het
maatschappelijk werk switchen naar een marktgerichte welzijnsonderneming vraaggericht werken.
Maatschappelijk werk wordt steeds zakelijker door methodieken. Men wil waar voor zijn geld, heldere
afspraken over de te leveren prestaties en ook controle op die prestaties. Zo kwamen er ‘leun en
steun’-contacten.
Verzakelijkingsproces
Rijksoverheid
Het sociale beleid moet door lokale overheden en maatschappelijke instellingen worden
vormgegeven.
Gemeenten
Het sociale beleid moet dichter bij de burgen komen en vraaggericht werken. Maatschappelijk werk
wordt ingezet door doelen van de gemeenten. De gemeenten gaan instellingen bedrijfsmatig,
marktgericht sturen. Men wil resultaten zien, zowel kwalitatief als kwantitatief.
Management van instellingen voor algemeen maatschappelijk werk.
Het management zit in een lastige driehoeksverhouding: zowel de lokale overheid als hulpvrager is
cliënt van de instelling. Er moet verantwoording afgelegd worden en er moeten producenten resultaten
geleverd worden. Daardoor worden maatschappelijk werkers sterker gestuurd in hun werkzaamheden,
protocollen doen hun intrede
Professionals
De professionals moeten meer verantwoording afleggen over inhoud en kwantiteit van hun werk
(bureaucratie). Ze krijgen te maken met regels en beperkingen.
Cliënten/burgers
Cliënten worden steeds mondiger en stellen hun eisen. Daarnaast is de problematiek en dus de
hulpverlening complexer geworden.
Effecten
Positieve effecten
De verzakelijking had ook positieve effecten. Hulpverleners moesten meer en beter verantwoording
afleggen over wat zij in de hulpverlening deden. Het stelde paal en perk aan vrijblijvendheid en
ondoorzichtigheid van individueel handelen. Het bracht bij velen een herbezinning op hun dagelijkse
praktijk teweeg.
Twee cliënten
Het maatschappelijk werk kreeg door de marktwerking dus twee cliënten: de subsidiegever en de
hulpvrager.
- De maatschappelijk werkers dienen het recht te behouden te handelen in het belang van de
cliënten, ook in situaties waarin dat indruist tegen het doel van de opdrachtgever.
- Er dient sprake te zijn van een driezijdige verplichting. De cliënt heeft de verplichting om mee
te werken, de maatschappelijk werker om binnen zijn professionele normen de gevraagde
doelen te bereiken en de opdrachtgever om mee te werken aan de oplossing van het
maatschappelijke en/of individuele probleem.
(Oneigenlijke) concurrentie
