Hoofdstuk 7 – Ecologie
7.1 – Ontstaan van de mens
Schepping en evolutietheorieën
Verschillende religies geloven dat God alles gemaakt heeft, dit heet creationisme. Dit creationisme
sloot de evolutie, waarbij het gaat over ontwikkeling van het leven, uit. Paleontologie is de
wetenschap die de fossielen bestudeert, dit zijn restanten van vroeger levende organismen. Cuvier,
een Franse natuuronderzoeker en de grondlegger van de paleontologie, kwam ook met de
catastrofetheorie: een grote natuurramp was de oorzaak dat alle levenden organismen in het
getroffen gebied stierven. Later was de Franse De Lamarck de eerste die kwam met de
evolutietheorie, hij ging ervan uit dat organismen zich aanpasten uit hun omgeving en deze
aanpassingen ook doorgaven aan hun nakomelingen.
Charles Darwin en Alfred Russel Wallace hadden wat aanpassingen van deze evolutietheorie. Hierbij
zijn de uitgangspunten dat in een populatie individuen verschillen in eigenschappen en de
leefomgeving ene selectiedruk uitoefent op hun overlevingskansen. Hierbij wordt er gesproken over
survival of the fittest. Door verschillende ontdekkingen die klopten bij Darwins theorie, werd de
evolutietheorie aangevuld tot de neodarwinistische theorie.
Theorieën over de evolutie van de mens
De grote Riftvallei in Ethiopië is ontstaan door het scheuren van de Afrikaanse continentale plaat,
hierdoor is de ene helft vochtig en bebost en de andere helft een savanne. Dit levert een
verschillende selectiedruk. In het bos deel ontstonden volgens wetenschappers de mensenapen.
Volgens wetenschappers is de moderne mens ontstaan in het savanne gedeelte.
Wetenschappers halen veel informatie uit fossielen, bijvoorbeeld dat kleine hoektanden deel waren
van aaseters. Fossiele vondsten tonen ook het gebruik van gereedschappen aan. De schedel van de
Homo naledi toont dat het volume van de hersenen slechts de helft is van de moderne mens, dus erg
intelligent was deze voorloper van de mens niet. Wel had hij lang en dunne benen, dus zou hij een
goede lange-afstands-loper geweest zijn. De volgende stap in de ontwikkeling was het jagen op
dieren in de savanne. In het open landschap bood het lopen op 2 benen, bipedie, voordelen. Het
rechtop lopen zorgde er ook voor dat de opponeerbaarheid van de grote teen, waardoor apen zich
gemakkelijk aan takken kunnen vastgrijpen, verdween, en ook de hersenen ontwikkelden zich.
Het begon in Afrika
De moderne mens ofwel de Homo sapiens is volgens vele wetenschappers in Afrika ontstaan: ‘Out of
Africa’-hypothese. Over de manier waarop wij de aarde hebben gekoloniseerd is minder
duidelijkheid. Wetenschappers hebben veel DNA vergeleken, en door verwantschap in kaart te
brengen leiden ze migratiepatronen af waarmee hun voorouders de wereld hebben bevolkt. Mensen
worden daarbij ingedeeld bij een haplogroep. Via het DNA op het Y-chromosoom leiden ze de
herkomst af van de Y-chromosomale Adam. De herkomst van de mitochondriale Eva leiden ze af via
mitochondriaal DNA (mtDNA).
Begrippen Betekenis
Bipedi Lopen op 2 benen
Catastrofetheorie Een grote natuurramp is de oorzaak van het uitsterven van
organismen in een bepaald gebied.
Evolutie De ontwikkeling van het leven op aarde
Evolutietheorie Theorie die de ontwikkeling van het leven op aarde verklaart
Fossielen Restanten van vroeger levende organismen
Migratiepatronen Patronen van de migratie van voorouders van huidige
, bevolkingsgroepen
Mitochondriale Eva De gemeenschappelijke vrouwelijke voorouder op basis van het
mitochondriale DNA
Out-of-Africa hypothese Hypothese die de oorsprong van de mens uit Afrika verklaart
Paleontologie De wetenschap die fossiele resten of sporen van organismen
bestudeert
Selectiedruk De invloed die de omgeving uitoefent op de overlevingskansen
van individuen
Struggle for life Strijd om het bestaan
Survival of the fittest Individuen die het best aan hun omgeving zijn aangepast (fittest),
hebben meer kans om in de ‘struggle for life’ te overleven. Ze
krijgen tijdens hun leven meer nakomelingen (survival) dan de
minder goed aangepaste soortgenoten
Y-chromosomale Adam De gemeenschappelijke mannelijke voorouder op basis van het Y-
chromosoom
7.2 – Ontstaan van nieuwe soorten
De omgeving selecteert
In elke omgeving voeren organismen een dagelijkse strijd om te overleven: struggle for life. De
omgeving oefent selectiedruk uit op de overlevingskansen van individuen. Individuen met
eigenschappen die gunstig zijn voor de selectiedruk hebben betere kansen in het suvival of the
fittest. Verandert de selectiedruk, dan hebben andere eigenschappen meer voordelen. Darwin
merkte dat variatie in eigenschappen tussen soort genoten bij dit proces best belangrijk is. Later
werd ontdekt dat mutatie en recombinatie voor de deze variaties zorgen.
Samen evolueren
Voor veel eigenschappen is er een evenwicht tussen investeringskosten (bijv. energie) en opbrengst
(bijv. overlevingskans). Zo’n evenwicht kan ook ontstaan na een lange evolutionaire wapenwedloop
tussen 2 soorten, waarbij de populatiesamenstelling van de ene soort wijzigt door selectiedruk van
de andere, wat vervolgens weer selectiedruk levert voor de eerste soort: Co-evolutie.
Gesplitste populaties
De allopatrische soortvorming is een evolutie van soorten door het splitsen van een
populatie door een barrière zoals een zee of berg. Als de
selectiedruk in beide gebieden verschillend zijn, kan dit leiden
tot een andere mix van eigenschappen bij de verschillende
populaties. De verschillen kunnen hierdoor zo groot worden,
dat bij verwijderen van de barrière dat de individuen elkaar niet
meer herkennen als soortgenoten/ ze geen vruchtbare
nakomelingen meer kunnen krijgen.
Ook zonder barrière kunnen nieuwe soorten ontstaan;
sympatrische soortvorming. Dit is evolutie van soorten
doordat individuen binnen hetzelfde gebied zich uitsluitend
voortplanten binnen een kleine deelgroep. Soms is dit het
gevolg van seksuele selectie, mannen/vrouwen hebben de
voorkeur voor iets waardoor ze alleen met diegene seks
willen.
Selectie(druk) door mensen
7.1 – Ontstaan van de mens
Schepping en evolutietheorieën
Verschillende religies geloven dat God alles gemaakt heeft, dit heet creationisme. Dit creationisme
sloot de evolutie, waarbij het gaat over ontwikkeling van het leven, uit. Paleontologie is de
wetenschap die de fossielen bestudeert, dit zijn restanten van vroeger levende organismen. Cuvier,
een Franse natuuronderzoeker en de grondlegger van de paleontologie, kwam ook met de
catastrofetheorie: een grote natuurramp was de oorzaak dat alle levenden organismen in het
getroffen gebied stierven. Later was de Franse De Lamarck de eerste die kwam met de
evolutietheorie, hij ging ervan uit dat organismen zich aanpasten uit hun omgeving en deze
aanpassingen ook doorgaven aan hun nakomelingen.
Charles Darwin en Alfred Russel Wallace hadden wat aanpassingen van deze evolutietheorie. Hierbij
zijn de uitgangspunten dat in een populatie individuen verschillen in eigenschappen en de
leefomgeving ene selectiedruk uitoefent op hun overlevingskansen. Hierbij wordt er gesproken over
survival of the fittest. Door verschillende ontdekkingen die klopten bij Darwins theorie, werd de
evolutietheorie aangevuld tot de neodarwinistische theorie.
Theorieën over de evolutie van de mens
De grote Riftvallei in Ethiopië is ontstaan door het scheuren van de Afrikaanse continentale plaat,
hierdoor is de ene helft vochtig en bebost en de andere helft een savanne. Dit levert een
verschillende selectiedruk. In het bos deel ontstonden volgens wetenschappers de mensenapen.
Volgens wetenschappers is de moderne mens ontstaan in het savanne gedeelte.
Wetenschappers halen veel informatie uit fossielen, bijvoorbeeld dat kleine hoektanden deel waren
van aaseters. Fossiele vondsten tonen ook het gebruik van gereedschappen aan. De schedel van de
Homo naledi toont dat het volume van de hersenen slechts de helft is van de moderne mens, dus erg
intelligent was deze voorloper van de mens niet. Wel had hij lang en dunne benen, dus zou hij een
goede lange-afstands-loper geweest zijn. De volgende stap in de ontwikkeling was het jagen op
dieren in de savanne. In het open landschap bood het lopen op 2 benen, bipedie, voordelen. Het
rechtop lopen zorgde er ook voor dat de opponeerbaarheid van de grote teen, waardoor apen zich
gemakkelijk aan takken kunnen vastgrijpen, verdween, en ook de hersenen ontwikkelden zich.
Het begon in Afrika
De moderne mens ofwel de Homo sapiens is volgens vele wetenschappers in Afrika ontstaan: ‘Out of
Africa’-hypothese. Over de manier waarop wij de aarde hebben gekoloniseerd is minder
duidelijkheid. Wetenschappers hebben veel DNA vergeleken, en door verwantschap in kaart te
brengen leiden ze migratiepatronen af waarmee hun voorouders de wereld hebben bevolkt. Mensen
worden daarbij ingedeeld bij een haplogroep. Via het DNA op het Y-chromosoom leiden ze de
herkomst af van de Y-chromosomale Adam. De herkomst van de mitochondriale Eva leiden ze af via
mitochondriaal DNA (mtDNA).
Begrippen Betekenis
Bipedi Lopen op 2 benen
Catastrofetheorie Een grote natuurramp is de oorzaak van het uitsterven van
organismen in een bepaald gebied.
Evolutie De ontwikkeling van het leven op aarde
Evolutietheorie Theorie die de ontwikkeling van het leven op aarde verklaart
Fossielen Restanten van vroeger levende organismen
Migratiepatronen Patronen van de migratie van voorouders van huidige
, bevolkingsgroepen
Mitochondriale Eva De gemeenschappelijke vrouwelijke voorouder op basis van het
mitochondriale DNA
Out-of-Africa hypothese Hypothese die de oorsprong van de mens uit Afrika verklaart
Paleontologie De wetenschap die fossiele resten of sporen van organismen
bestudeert
Selectiedruk De invloed die de omgeving uitoefent op de overlevingskansen
van individuen
Struggle for life Strijd om het bestaan
Survival of the fittest Individuen die het best aan hun omgeving zijn aangepast (fittest),
hebben meer kans om in de ‘struggle for life’ te overleven. Ze
krijgen tijdens hun leven meer nakomelingen (survival) dan de
minder goed aangepaste soortgenoten
Y-chromosomale Adam De gemeenschappelijke mannelijke voorouder op basis van het Y-
chromosoom
7.2 – Ontstaan van nieuwe soorten
De omgeving selecteert
In elke omgeving voeren organismen een dagelijkse strijd om te overleven: struggle for life. De
omgeving oefent selectiedruk uit op de overlevingskansen van individuen. Individuen met
eigenschappen die gunstig zijn voor de selectiedruk hebben betere kansen in het suvival of the
fittest. Verandert de selectiedruk, dan hebben andere eigenschappen meer voordelen. Darwin
merkte dat variatie in eigenschappen tussen soort genoten bij dit proces best belangrijk is. Later
werd ontdekt dat mutatie en recombinatie voor de deze variaties zorgen.
Samen evolueren
Voor veel eigenschappen is er een evenwicht tussen investeringskosten (bijv. energie) en opbrengst
(bijv. overlevingskans). Zo’n evenwicht kan ook ontstaan na een lange evolutionaire wapenwedloop
tussen 2 soorten, waarbij de populatiesamenstelling van de ene soort wijzigt door selectiedruk van
de andere, wat vervolgens weer selectiedruk levert voor de eerste soort: Co-evolutie.
Gesplitste populaties
De allopatrische soortvorming is een evolutie van soorten door het splitsen van een
populatie door een barrière zoals een zee of berg. Als de
selectiedruk in beide gebieden verschillend zijn, kan dit leiden
tot een andere mix van eigenschappen bij de verschillende
populaties. De verschillen kunnen hierdoor zo groot worden,
dat bij verwijderen van de barrière dat de individuen elkaar niet
meer herkennen als soortgenoten/ ze geen vruchtbare
nakomelingen meer kunnen krijgen.
Ook zonder barrière kunnen nieuwe soorten ontstaan;
sympatrische soortvorming. Dit is evolutie van soorten
doordat individuen binnen hetzelfde gebied zich uitsluitend
voortplanten binnen een kleine deelgroep. Soms is dit het
gevolg van seksuele selectie, mannen/vrouwen hebben de
voorkeur voor iets waardoor ze alleen met diegene seks
willen.
Selectie(druk) door mensen
