Geschiedenis rechtstaat en
democratie
1.1 Het ontstaan van vrijheidsrechten
Kenmerkende aspecten:
en politieke rechten in NL
Geen centraal bestuur er zijn 17 gewesten. Gezamenlijke - Het ontstaan van feodale
vertegenwoordiging met de Staten Generaal. Kenmerk 16 -eeuwse verhoudingen in het bestuur
politiek = decentraal. Toenemende invloed van het calvinisme. Filips 2 e - De opkomst van de
gaat centraliseren en ook de protestanten oppakken inquisitie. stedelijke burgerij
- Het begin van staatsvorming
Waterschappen en centralisatie
In Nederland is er veel waterbeheer nodig ( polders, gebieden achter
dijken waar de waterstand door mensen wordt geregeld, dammen bouwen, dijken etc.) daarvoor
moet er worden samen gewerkt. Wat er in het ene gebied gebeurt met het water heeft gevolgen
voor het andere gebied. Een organisatie die toezicht houdt op beslissingen van het waterbeheer
waterschappen. De vorming van deze waterschappen werden gevormd door de graven van Holland
die wilden namelijk de bloei van landbouw en handel. Deze graven beschouwden zichzelf als
eigenaar van de grond maar hadden mensen nodig om de boel te ontginnen dus daarvoor gaven ze
vrijheidsrechten (= recht waardoor mensen een bepaalde vrijheid hebben) voorbeeld van
vrijheidsrechten zijn eigendomsrechten op de grond. Ook gaven ze de onderdanen politieke rechten
(= recht op deelname aan de politieke besluitvorming) zoals inspraak bij waterbeheer.
Waterschappen werden gevormd met een dijkgraaf (= voorzitter van waterschap) en heemraden
(=lid van het bestuur van een waterschap). Om het water in groot gebied te beheren was veel
overleg nodig en moest iedereen het eens worden en meewerken poldermodel (= overleg gericht
op overeenstemming).
Rechten, steden en staten
Vorsten, bisschoppen en edelen gaven in heel Europa vrijheidsrechten en politieke rechten uit aan
steden. Zo een stadsrecht is bijv. het recht zichzelf te besturen, recht te spreken, belasting innen,
verdedigen, stedelijke militie. De privileges werden opgeschreven in een keur. Niet alle
stadsbewoners profiteerden van de vrijheidsrechten, alleen de inwoners die het burgerrecht hadden.
Deze vrije burgers konden alleen door stedelijke rechtbank worden berecht en ze hadden recht op
bescherming van hun stad. De meeste steden werden bestuurd door patriciërs (= leden van rijke en
vooraanstaande families). Steden betaalden geld in ruil voor stadsbestuur groei van inkomsten
vorsten en zo ontstond de vorming van staten. De staatsvorming en centralisatie begon in die tijd
een bedreiging te vormen voor de vrijheidsrechten en politieke rechten van de steden. De Staten
werden gevormd waarin vertegenwoordigers van de steden, adel en geestelijken in een gewest of
provincie zaten. Om met alle vertegenwoordigers te praten werd de staten generaal opgericht.
1.2 In de tijd van ontdekkers en hervormers
Rechten en het Plakkaat van Verlati nge
Kenmerkende aspecten:
De Staten-Generaal van de opstandige Nederlandse gewesten besloten
in 1581 om Filips II als hun vorst af te zweren. Dit legden ze vast in het - De protestantse Reformatie
die splitsing van de
christelijke kerk in West-
Europa tot gevolg had
- Het ontstaan van de
Nederlandse staat
, Plakkaat. Hierin stelden ze dat de Spaanse koning niet langer de trouw van zijn Nederlandse
onderdanen verdiende. Volgens de Staten-Generaal kwam de koning zijn plicht niet na om zijn
onderdanen te beschermen. Hij was een tiran daarom mochten wij hem afzweren en een nieuwe
kiezen. De koning had veel regels geschonden.
Rechten, Reformati e en Opstand
De ondertekening van dit plakkaat was een hoogtepunt in de Opstand van de Nederlanders tegen
hun Habsburgse vorst.
1.3 in de tijd van regenten en vorsten
De vrijheden van een schilder
Steen´s schilderijen zijn een symbool van de vrijheid in een Republiek. Het ene is kleurrijk en levendig
en de goedheiligman is afgebeeld (protestanten) en de andere is donker en somber en sinterklaas is
niet te zien (katholiek). De gereformeerde (calvinistische) kerk was de enige waar regenten officieel
lid van moesten zijn. De overheid betaalde de gereformeerde predikanten en onderhield de
gereformeerde kerkgebouwen. Veel regenten waren niet godsdienstig ze wilden alleen dat de
overheid 1 godsdienst zou aanhouden. De katholieken hadden gewetensvrijheid, maar hun kerk was
verboden. Ze mochten formeel niet openlijk met hun godsdienst bezig zijn maar informeel mochten
ze in veel plaatsen diensten houden in schuilkerken. Als zo een verboden kerk maar niet opviel, werd
het door de overheid gedoogd (= toegestaan).
Rechten in de republiek
De rechten van godsdienstige minderheden verschilden in de
Republiek, maar niemand werd om zijn geloof vervolgd. De Kenmerkende aspecten:
toenemende tolerantie ( binnen godsdienst) was het gevolg van
- De bijzondere plaats in
handelsbelangen. Bijvoorbeeld de regenten gedoogden de
staatkundig opzicht en de
lutheranen omdat zij belangrijke handelspartners waren. In de
bloei in economisch en
republiek was er altijd veel openbare discussie. Calvinisten
cultureel opzicht van de
publiceerde hun opvattingen in pamfletten en boeken. Denkers
Nederlandse Republiek.
in de Republiek hadden meer vrijheid van meningsuiting dan in
andere landen. Radicale ideeën tegen bijvoorbeeld de
wonderen van de Bijbel mochten gepubliceerd worden. Maar het bestaan van God ontkennen mocht
niet (grens aan de tolerantie). Sommige regenten waren het met Spinoza eens en vonden dat het
volk in God moesten blijven geloven. Want anders gaan ze stelen of moorden, dachten ze.
1.4 in de tijd van pruiken en revoluties
Denken over staat en onderdanen
In de tijd van de verlichting publiceerden Franse en Britse denkers opvattingen die nog steeds de
basis vormen van onze rechtstaat en democratie. Zij zagen mensen niet als onderdanen maar als
burgers met gelijke rechten. De vorst kreeg ipv God van de burgers soevereiniteit.
John Locke
John Locke vindt dat de staat niet is gegeven door God maar het een door mensen opgelegd
instituut is.
De staat ontstaat doordat mensen zekerheid willen hebben.
democratie
1.1 Het ontstaan van vrijheidsrechten
Kenmerkende aspecten:
en politieke rechten in NL
Geen centraal bestuur er zijn 17 gewesten. Gezamenlijke - Het ontstaan van feodale
vertegenwoordiging met de Staten Generaal. Kenmerk 16 -eeuwse verhoudingen in het bestuur
politiek = decentraal. Toenemende invloed van het calvinisme. Filips 2 e - De opkomst van de
gaat centraliseren en ook de protestanten oppakken inquisitie. stedelijke burgerij
- Het begin van staatsvorming
Waterschappen en centralisatie
In Nederland is er veel waterbeheer nodig ( polders, gebieden achter
dijken waar de waterstand door mensen wordt geregeld, dammen bouwen, dijken etc.) daarvoor
moet er worden samen gewerkt. Wat er in het ene gebied gebeurt met het water heeft gevolgen
voor het andere gebied. Een organisatie die toezicht houdt op beslissingen van het waterbeheer
waterschappen. De vorming van deze waterschappen werden gevormd door de graven van Holland
die wilden namelijk de bloei van landbouw en handel. Deze graven beschouwden zichzelf als
eigenaar van de grond maar hadden mensen nodig om de boel te ontginnen dus daarvoor gaven ze
vrijheidsrechten (= recht waardoor mensen een bepaalde vrijheid hebben) voorbeeld van
vrijheidsrechten zijn eigendomsrechten op de grond. Ook gaven ze de onderdanen politieke rechten
(= recht op deelname aan de politieke besluitvorming) zoals inspraak bij waterbeheer.
Waterschappen werden gevormd met een dijkgraaf (= voorzitter van waterschap) en heemraden
(=lid van het bestuur van een waterschap). Om het water in groot gebied te beheren was veel
overleg nodig en moest iedereen het eens worden en meewerken poldermodel (= overleg gericht
op overeenstemming).
Rechten, steden en staten
Vorsten, bisschoppen en edelen gaven in heel Europa vrijheidsrechten en politieke rechten uit aan
steden. Zo een stadsrecht is bijv. het recht zichzelf te besturen, recht te spreken, belasting innen,
verdedigen, stedelijke militie. De privileges werden opgeschreven in een keur. Niet alle
stadsbewoners profiteerden van de vrijheidsrechten, alleen de inwoners die het burgerrecht hadden.
Deze vrije burgers konden alleen door stedelijke rechtbank worden berecht en ze hadden recht op
bescherming van hun stad. De meeste steden werden bestuurd door patriciërs (= leden van rijke en
vooraanstaande families). Steden betaalden geld in ruil voor stadsbestuur groei van inkomsten
vorsten en zo ontstond de vorming van staten. De staatsvorming en centralisatie begon in die tijd
een bedreiging te vormen voor de vrijheidsrechten en politieke rechten van de steden. De Staten
werden gevormd waarin vertegenwoordigers van de steden, adel en geestelijken in een gewest of
provincie zaten. Om met alle vertegenwoordigers te praten werd de staten generaal opgericht.
1.2 In de tijd van ontdekkers en hervormers
Rechten en het Plakkaat van Verlati nge
Kenmerkende aspecten:
De Staten-Generaal van de opstandige Nederlandse gewesten besloten
in 1581 om Filips II als hun vorst af te zweren. Dit legden ze vast in het - De protestantse Reformatie
die splitsing van de
christelijke kerk in West-
Europa tot gevolg had
- Het ontstaan van de
Nederlandse staat
, Plakkaat. Hierin stelden ze dat de Spaanse koning niet langer de trouw van zijn Nederlandse
onderdanen verdiende. Volgens de Staten-Generaal kwam de koning zijn plicht niet na om zijn
onderdanen te beschermen. Hij was een tiran daarom mochten wij hem afzweren en een nieuwe
kiezen. De koning had veel regels geschonden.
Rechten, Reformati e en Opstand
De ondertekening van dit plakkaat was een hoogtepunt in de Opstand van de Nederlanders tegen
hun Habsburgse vorst.
1.3 in de tijd van regenten en vorsten
De vrijheden van een schilder
Steen´s schilderijen zijn een symbool van de vrijheid in een Republiek. Het ene is kleurrijk en levendig
en de goedheiligman is afgebeeld (protestanten) en de andere is donker en somber en sinterklaas is
niet te zien (katholiek). De gereformeerde (calvinistische) kerk was de enige waar regenten officieel
lid van moesten zijn. De overheid betaalde de gereformeerde predikanten en onderhield de
gereformeerde kerkgebouwen. Veel regenten waren niet godsdienstig ze wilden alleen dat de
overheid 1 godsdienst zou aanhouden. De katholieken hadden gewetensvrijheid, maar hun kerk was
verboden. Ze mochten formeel niet openlijk met hun godsdienst bezig zijn maar informeel mochten
ze in veel plaatsen diensten houden in schuilkerken. Als zo een verboden kerk maar niet opviel, werd
het door de overheid gedoogd (= toegestaan).
Rechten in de republiek
De rechten van godsdienstige minderheden verschilden in de
Republiek, maar niemand werd om zijn geloof vervolgd. De Kenmerkende aspecten:
toenemende tolerantie ( binnen godsdienst) was het gevolg van
- De bijzondere plaats in
handelsbelangen. Bijvoorbeeld de regenten gedoogden de
staatkundig opzicht en de
lutheranen omdat zij belangrijke handelspartners waren. In de
bloei in economisch en
republiek was er altijd veel openbare discussie. Calvinisten
cultureel opzicht van de
publiceerde hun opvattingen in pamfletten en boeken. Denkers
Nederlandse Republiek.
in de Republiek hadden meer vrijheid van meningsuiting dan in
andere landen. Radicale ideeën tegen bijvoorbeeld de
wonderen van de Bijbel mochten gepubliceerd worden. Maar het bestaan van God ontkennen mocht
niet (grens aan de tolerantie). Sommige regenten waren het met Spinoza eens en vonden dat het
volk in God moesten blijven geloven. Want anders gaan ze stelen of moorden, dachten ze.
1.4 in de tijd van pruiken en revoluties
Denken over staat en onderdanen
In de tijd van de verlichting publiceerden Franse en Britse denkers opvattingen die nog steeds de
basis vormen van onze rechtstaat en democratie. Zij zagen mensen niet als onderdanen maar als
burgers met gelijke rechten. De vorst kreeg ipv God van de burgers soevereiniteit.
John Locke
John Locke vindt dat de staat niet is gegeven door God maar het een door mensen opgelegd
instituut is.
De staat ontstaat doordat mensen zekerheid willen hebben.
