Historisch Context 1 Steden en burgers in de Lage Landen 1050-1700
In 1648 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden officieel erkend als staat.
De steden werden in deze periode steeds belangrijker en machtiger, maar de opkomst van
steden was een lang proces. Na de val van het West-Romeinse Rijk(500) waren bestuur en
economie ingestort, de handel kwam tot stilstand en de steden in verval. West-Europa werd
weer een zelfvoorzienende agrarische samenleving. Het leenstelsel ontstond.
Nu herlevende steden, handel en nijverheid weer op in de late middeleeuwen. Ze slaagden
erin stadsrechten af te dwingen bij hun vorst en de inwoners kregen burgerrechten.
Noord-Nederland was in 1050 nog een moerassig gebied, wat in de 17e eeuw uitgroeide tot
een handelsgrootmacht.
1.1 De opkomst van de stedelijke burgerij 1050-1302
Wat maakte de opkomst van een stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten mogelijk?
13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een
agrarisch urbane samenleving.
14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
Een agrarisch urbane samenleving
In de 10e eeuw was het Heilige Roomse Rijk ontstaan, dit rijk werd op feodale wijze
bestuurd, via een netwerk van leenmannen en de keizer als hoogste leenheer. De leenheer
leende grond uit aan leenmannen, graven of hertogen, deze zorgde voor bescherming en de
bewoners in ruil voor diensten. Wonen in een domein die autarkisch zijn.
De nauwelijks geschikt voor landbouw gebieden in de Nederlanden waren zelfvoorzienend,
gebaseerd op ruilhandel of wederzijdse diensten. Vanaf de 11e eeuw werd de landbouw
productiever. Oorzaken:
- mensen begonnen meer land te bebouwen; bossen kappen, moerassen en venen
droogleggen.
- boeren bedachten het drieslagstelsel, akker wordt dan twee jaar gebruikt en ligt
derde jaar braak. Bij tweeslagstelsel had je twee akkers die om het jaar braak lagen.
- nieuwe technieken om grond te bewerken; ploeg, ossen → paarden.
Door hogere productie in de landbouw was bevolkingsgroei mogelijk. Ook hoefde niet
iedereen boer te zijn en konden andere zich specialiseren in werktuigen of kleding maken,
die ze ruilde voor voedsel.
Gevolg opbloeiende handel is verstedelijking.
Handel kwam vooral bij kruispunten van wegen en rivieren en steeds vaker gingen
ambachtslieden en handelaren daar wonen. Zo ontstonden nieuwe steden of kwamen oude
weer tot bloei.
Gevolg opbloeiende handel is behoefte aan geld als ruilmiddel
Zo ontstaat er een monetaire economie, en daardoor ook een agrarisch-urbane
samenleving(= maatschappij waarin de meeste mensen werkzaam zijn in de landbouw,
maar waar ook steden zijn, waarin veel mensen hun brood verdienen als ambachtsman of
handelaar).
Het succes van steden
Om de economische en politieke belangen te beschermen wilde steden stadsrechten,
stedelingen krijgen het recht op eigen bestuur en eigen rechtspraak.
1
, Vorsten wilde dit vanwege belasting en militaire steun van steden.
Inwoners van de steden heten burgers of poorters en zij vormen de burgerij.
Voorrechten die zij hadden:
- recht om ambacht uit te oefenen(burgers)
- recht om door stadsgenoten te worden berecht(burgers)
- mogelijkheid op bestuursfuncties(burgers)
- recht om markt te houden(stad)
- tolvrijheid(stad)
- recht om stadsmuur te bouwen(stad)
- eigen rechtspraak regelen(stad)
Voor toelating moet je betalen. De steden hadden een constante toestroom van
aspirant-poorters nodig. Dit zijn mensen die van het platteland naar de steden trokken. Zij
brachten nieuw kapitaal en kennis mee, waardoor steden zich kunnen blijven ontwikkelen en
specialiseren.
Steden met stadsrechten hebben ook marktrecht, dan mag je een aantal keer per jaar markt
houden. De vorst zorgden dan voor veilig en vrij verkeer. Boeren uit het omringende land
gingen hier bijvoorbeeld naartoe om overschotten te verkopen. Zij horen bij het
verzorgingsgebied, en de steden waren daardoor belangrijk voor hen.
Handelaren reisden van de ene jaarmarkt naar de andere en legde lange routes door
Europa af.
Vlaanderen
Vlaanderen hoorde bij het Franse rijk ontwikkelde zich vanaf de 11e eeuw tot een van de
meest verstedelijkte gebieden van Europa. Atrecht hoorde bij Vlaanderen en was tot 1300
het economische zwaartepunt. IN de 11e eeuw werd Atrecht namelijk de hoofdstad van een
bisdom, waardoor de bisschop en hele hofhouding voor veel werkgelegenheid zorgt.
Atrecht was gespecialiseerd in de schapenhouderij en kreeg een centrale plaats in de
lakennijverheid(motor Vlaamse economie). Laken was een wollen stof waarvan kleding
werd gemaakt. Laken uit Vlaanderen stonden bekend om hoge kwaliteit.
Politieke spanningen
Door succesvolle handel ontstaan er grote sociale verschillen. Kooplieden werden steeds
rijker en kregen steeds grotere machtspositie. Ook ontstonden er nieuwe bestuursfuncties,
omdat steden zichzelf mochten besturen, zoals burgemeester. Rijke kooplieden verdeelde
deze functies onder elkaar en onderscheidde zich van het ‘gemeen’. Zij vormden een
nieuwe sociale klasse, de patriciërs.
Vorsten werden afhankelijk van de patriciërs, omdat zij hun geld leenden en zien hun macht
afbrokkelen.
Ambachtslieden gaan zich organiseren in verenigingen, gilden, om hun belangen te
behartigen. Maar, ook kooplieden deden dit om hun positie nog verder te versterken. Steeds
meer bepaalden zij dingen, zoals werkomstandigheden ambachtslieden, prijzen van
grondstoffen en hoogte van lonen. Ambachtslieden waren hier niet blij mee en aan het eind
van de 13e eeuw ontstaan er, met name in Vlaanderen, steeds meer conflicten.
Ambachtslieden klagen over machtsmisbruik en corruptie door patriciërs.
Guldensporenslag Vlaanderen
Wanneer zij uiteindelijk in opstand komen stuurt de Franse koning Filips de Schone,
leenheer van Vlaanderen, een leger om de patriciërs bij te staan en de orde te
2
In 1648 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden officieel erkend als staat.
De steden werden in deze periode steeds belangrijker en machtiger, maar de opkomst van
steden was een lang proces. Na de val van het West-Romeinse Rijk(500) waren bestuur en
economie ingestort, de handel kwam tot stilstand en de steden in verval. West-Europa werd
weer een zelfvoorzienende agrarische samenleving. Het leenstelsel ontstond.
Nu herlevende steden, handel en nijverheid weer op in de late middeleeuwen. Ze slaagden
erin stadsrechten af te dwingen bij hun vorst en de inwoners kregen burgerrechten.
Noord-Nederland was in 1050 nog een moerassig gebied, wat in de 17e eeuw uitgroeide tot
een handelsgrootmacht.
1.1 De opkomst van de stedelijke burgerij 1050-1302
Wat maakte de opkomst van een stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten mogelijk?
13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een
agrarisch urbane samenleving.
14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
Een agrarisch urbane samenleving
In de 10e eeuw was het Heilige Roomse Rijk ontstaan, dit rijk werd op feodale wijze
bestuurd, via een netwerk van leenmannen en de keizer als hoogste leenheer. De leenheer
leende grond uit aan leenmannen, graven of hertogen, deze zorgde voor bescherming en de
bewoners in ruil voor diensten. Wonen in een domein die autarkisch zijn.
De nauwelijks geschikt voor landbouw gebieden in de Nederlanden waren zelfvoorzienend,
gebaseerd op ruilhandel of wederzijdse diensten. Vanaf de 11e eeuw werd de landbouw
productiever. Oorzaken:
- mensen begonnen meer land te bebouwen; bossen kappen, moerassen en venen
droogleggen.
- boeren bedachten het drieslagstelsel, akker wordt dan twee jaar gebruikt en ligt
derde jaar braak. Bij tweeslagstelsel had je twee akkers die om het jaar braak lagen.
- nieuwe technieken om grond te bewerken; ploeg, ossen → paarden.
Door hogere productie in de landbouw was bevolkingsgroei mogelijk. Ook hoefde niet
iedereen boer te zijn en konden andere zich specialiseren in werktuigen of kleding maken,
die ze ruilde voor voedsel.
Gevolg opbloeiende handel is verstedelijking.
Handel kwam vooral bij kruispunten van wegen en rivieren en steeds vaker gingen
ambachtslieden en handelaren daar wonen. Zo ontstonden nieuwe steden of kwamen oude
weer tot bloei.
Gevolg opbloeiende handel is behoefte aan geld als ruilmiddel
Zo ontstaat er een monetaire economie, en daardoor ook een agrarisch-urbane
samenleving(= maatschappij waarin de meeste mensen werkzaam zijn in de landbouw,
maar waar ook steden zijn, waarin veel mensen hun brood verdienen als ambachtsman of
handelaar).
Het succes van steden
Om de economische en politieke belangen te beschermen wilde steden stadsrechten,
stedelingen krijgen het recht op eigen bestuur en eigen rechtspraak.
1
, Vorsten wilde dit vanwege belasting en militaire steun van steden.
Inwoners van de steden heten burgers of poorters en zij vormen de burgerij.
Voorrechten die zij hadden:
- recht om ambacht uit te oefenen(burgers)
- recht om door stadsgenoten te worden berecht(burgers)
- mogelijkheid op bestuursfuncties(burgers)
- recht om markt te houden(stad)
- tolvrijheid(stad)
- recht om stadsmuur te bouwen(stad)
- eigen rechtspraak regelen(stad)
Voor toelating moet je betalen. De steden hadden een constante toestroom van
aspirant-poorters nodig. Dit zijn mensen die van het platteland naar de steden trokken. Zij
brachten nieuw kapitaal en kennis mee, waardoor steden zich kunnen blijven ontwikkelen en
specialiseren.
Steden met stadsrechten hebben ook marktrecht, dan mag je een aantal keer per jaar markt
houden. De vorst zorgden dan voor veilig en vrij verkeer. Boeren uit het omringende land
gingen hier bijvoorbeeld naartoe om overschotten te verkopen. Zij horen bij het
verzorgingsgebied, en de steden waren daardoor belangrijk voor hen.
Handelaren reisden van de ene jaarmarkt naar de andere en legde lange routes door
Europa af.
Vlaanderen
Vlaanderen hoorde bij het Franse rijk ontwikkelde zich vanaf de 11e eeuw tot een van de
meest verstedelijkte gebieden van Europa. Atrecht hoorde bij Vlaanderen en was tot 1300
het economische zwaartepunt. IN de 11e eeuw werd Atrecht namelijk de hoofdstad van een
bisdom, waardoor de bisschop en hele hofhouding voor veel werkgelegenheid zorgt.
Atrecht was gespecialiseerd in de schapenhouderij en kreeg een centrale plaats in de
lakennijverheid(motor Vlaamse economie). Laken was een wollen stof waarvan kleding
werd gemaakt. Laken uit Vlaanderen stonden bekend om hoge kwaliteit.
Politieke spanningen
Door succesvolle handel ontstaan er grote sociale verschillen. Kooplieden werden steeds
rijker en kregen steeds grotere machtspositie. Ook ontstonden er nieuwe bestuursfuncties,
omdat steden zichzelf mochten besturen, zoals burgemeester. Rijke kooplieden verdeelde
deze functies onder elkaar en onderscheidde zich van het ‘gemeen’. Zij vormden een
nieuwe sociale klasse, de patriciërs.
Vorsten werden afhankelijk van de patriciërs, omdat zij hun geld leenden en zien hun macht
afbrokkelen.
Ambachtslieden gaan zich organiseren in verenigingen, gilden, om hun belangen te
behartigen. Maar, ook kooplieden deden dit om hun positie nog verder te versterken. Steeds
meer bepaalden zij dingen, zoals werkomstandigheden ambachtslieden, prijzen van
grondstoffen en hoogte van lonen. Ambachtslieden waren hier niet blij mee en aan het eind
van de 13e eeuw ontstaan er, met name in Vlaanderen, steeds meer conflicten.
Ambachtslieden klagen over machtsmisbruik en corruptie door patriciërs.
Guldensporenslag Vlaanderen
Wanneer zij uiteindelijk in opstand komen stuurt de Franse koning Filips de Schone,
leenheer van Vlaanderen, een leger om de patriciërs bij te staan en de orde te
2
