Verlichting (1650-1848)
A. Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale
samenleving? (1650-1789 = Franse revolutie)
Geleerden in de Middeleeuwen: Geestelijken, leiding van de Kerk
Geleerden in de Renaissance: Kijken naar de Grieks-Romeinse tijd
Geleerden in de Verlichting: Zelf onderzoeken (Wetenschappelijke Revolutie)
Kenmerken Wetenschappelijke Revolutie:
- Nieuwe manier van onderzoeken: Observeren, experimenteren, redeneren
(empirisme = ervaringen)
- Veranderingen in het dagelijks leven: Uitvindingen en nieuwe energiebronnen →
b.v. vooruitgang in medische zorg
- Gewelddadig verzet van de Kerk: Kerk verloor greep op de wetenschap en
belangrijke opvattingen werden onderuitgehaald.
o Giordano Bruno: Italiaanse geleerde, was priester maar reisde later rond in
Europa en schreef boeken waaruit bleek dat hij aanhanger van Copernicus
was: Zei dat de aarde om de zon bewoog en niet andersom zoals de Kerk zei.
Hij was het ook eens met Luther. Werd gearresteerd omdat hij inquisitie
had gepleegd als priester. → brandstapel
o Galileo Galilei: Bewees m.b.v. telescopen dat Copernicus gelijk had. Hij
werd door de Kerk van ketterij beschuldigd en gevangen genomen. Hij trok
zijn opvattingen in en beloofde er niet meer over te schrijven → toch
levenslang huisarrest. (eind 20e eeuw bekende Kerk dat Galilei gelijk had)
Regeringen steunen de WR juist (zagen het nut van de wetenschap eind 16e eeuw in), bv.
Steun door wetenschappelijke verenigingen. Wetenschap werd belangrijk in de samenleving →
uitvindingen leiden tot een voorsprong voor Europa op de rest van de wereld.
Verandering geheimhouding: Eerst was alles in het geheim, in de 17e eeuw niet meer. Bruno en
Galilei werden gestraft en in 1715 werd Newton geprezen voor zijn uitvindingen. Antoni van
Leeuwenhoek ontwierp microscopen waarmee hij micro-organismen ontdekte.
→ Dit alles is heel belangrijk voor de samenleving (gezondheid en zonnestelsel door
zwaartekracht etc.) Hierdoor ging de regering inzien dat wetenschap gesteund moet worden.
Royal Society: Beroemde vereniging van geleerden in Engeland.
Door de WR nemen steeds meer mensen niet aan dat iets waar is, omdat het in de Bijbel staat
of omdat Socrates het zegt. Ze vertrouwen op hun verstand en stellen vragen. Zo leidde de WR
dus tot de Verlichting.
VV Immanuel Kant: Duitse filosoof, was eerst aanhanger van het rationalisme en toen van
het empirisme; het empirisme kon alleen wetenschap niet verklaren dus ging hij een
boek schrijven over rationalisme (werkelijkheid) en empirisme (onze ervaring van de
werkelijkheid) . Kennis = rede en ervaring, het gaat dus om beide.
Verlichters: Gaan niet alleen de natuur (WR) maar de samenleving onderzoeken.
Rationalisme: Als de samenleving op een redelijke manier (met verstand) wordt onderzocht
neemt de kennis van mensen toe en daarmee kunnen problemen in de samenleving opgelost
worden → optimisme (vooruitgangsgedachte)
, Uitgangspunten van de Verlichting
Sociaal:
- Carpe diem (net als Renaissance) → daarom moesten verhoudingen op aarde in de
samenleving verbeterd worden.
- Vrijheid:
1. Vrijheid van meningsuiting (zeggen wat je wil)
2. Vrijheid van drukpers (publiceren)
3. Vrijheid om te geloven wat je wil
4. Vrijheid om handel te drijven met wie je wil
- Gelijkheid: Gelijke kansen voor iedereen en gelijkheid in rechtspraak. Verschillen in
denken over gelijkheid:
● Verschillen in het denken over taken van vrouwen: Sommige verlichters voor gelijke
politieke rechten voor vrouwen, meeste verlichters geloofden dat vrouwen een andere
taak hadden dan mannen; echtgenote, moeder en huishoudster
● Verschillen in het denken over afschaffing van de slavernij: Verlichters gingen er vanuit
dat alle mensen ongeacht cultuur, afkomst en volk gelijk waren.
Justus van Effen: Schreef De Hollandse Spectator. Voor gelijkheid, want er is nooit
bewezen dat de ene groep beter is dan de andere.
Slavernij: Ging een stap te ver, dus nog geen afschaffing van de slavernij.
Godsdienst:
● Religieuze tolerantie: Vrijheid en verdraagzaamheid
● Scheiding tussen kerk en staat: Kerk heeft godsdienstige taken en de staat
bestuurstaken en rechtspraak. De regering bepaalt het geloof dus niet.
Frederik de Grote: Vorst van Pruisen, iedereen eigen manier naar de hemel.
🡪 invloed van God op het dagelijks leven:
- God is de schepper, maar grijpt niet in. De wereld is beheerst door natuurkrachten
die met verstand aangetoond en verklaard konden worden.
- Agnosten (niet-wetenden), twijfelen aan het bestaan van God
Economie:
● Ieder individu moet de vrijheid hebben eigenbelang na te streven → leidt tot welvaart
en economische groei voor iedereen
● Iedere staat moet economische beleid hebben met:
○ Vrije markteconomie (vraag en aanbod)
○ Vrijhandel
○ Weinig ingrijpen overheid
- Adam Smith belangrijk: Economische uitgangspunten van liberalisme in boek
Politiek:
● Volkssoevereiniteit = Volk heeft de hoogste macht. Degenen die de macht uitoefenen
ontlenen hun macht aan het volk en zijn het volk verantwoording schuldig.
- John Locke
- Jean-Jacques Rousseau
- Montesquieu
● Sociaal contract = Tussen vorst en volk. De vorst moet luisteren naar het volk om te
voorkomen dat er nieuwe oorlogen tussen vorst en volk komen, dit is geen echt
contract.
→ Burgers moesten bepaalde taken zoals rechtspraak overdragen aan overheid.
→ Overheid moet de rechten van de burgers waarborgen.
- Locke
- Rousseau
A. Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale
samenleving? (1650-1789 = Franse revolutie)
Geleerden in de Middeleeuwen: Geestelijken, leiding van de Kerk
Geleerden in de Renaissance: Kijken naar de Grieks-Romeinse tijd
Geleerden in de Verlichting: Zelf onderzoeken (Wetenschappelijke Revolutie)
Kenmerken Wetenschappelijke Revolutie:
- Nieuwe manier van onderzoeken: Observeren, experimenteren, redeneren
(empirisme = ervaringen)
- Veranderingen in het dagelijks leven: Uitvindingen en nieuwe energiebronnen →
b.v. vooruitgang in medische zorg
- Gewelddadig verzet van de Kerk: Kerk verloor greep op de wetenschap en
belangrijke opvattingen werden onderuitgehaald.
o Giordano Bruno: Italiaanse geleerde, was priester maar reisde later rond in
Europa en schreef boeken waaruit bleek dat hij aanhanger van Copernicus
was: Zei dat de aarde om de zon bewoog en niet andersom zoals de Kerk zei.
Hij was het ook eens met Luther. Werd gearresteerd omdat hij inquisitie
had gepleegd als priester. → brandstapel
o Galileo Galilei: Bewees m.b.v. telescopen dat Copernicus gelijk had. Hij
werd door de Kerk van ketterij beschuldigd en gevangen genomen. Hij trok
zijn opvattingen in en beloofde er niet meer over te schrijven → toch
levenslang huisarrest. (eind 20e eeuw bekende Kerk dat Galilei gelijk had)
Regeringen steunen de WR juist (zagen het nut van de wetenschap eind 16e eeuw in), bv.
Steun door wetenschappelijke verenigingen. Wetenschap werd belangrijk in de samenleving →
uitvindingen leiden tot een voorsprong voor Europa op de rest van de wereld.
Verandering geheimhouding: Eerst was alles in het geheim, in de 17e eeuw niet meer. Bruno en
Galilei werden gestraft en in 1715 werd Newton geprezen voor zijn uitvindingen. Antoni van
Leeuwenhoek ontwierp microscopen waarmee hij micro-organismen ontdekte.
→ Dit alles is heel belangrijk voor de samenleving (gezondheid en zonnestelsel door
zwaartekracht etc.) Hierdoor ging de regering inzien dat wetenschap gesteund moet worden.
Royal Society: Beroemde vereniging van geleerden in Engeland.
Door de WR nemen steeds meer mensen niet aan dat iets waar is, omdat het in de Bijbel staat
of omdat Socrates het zegt. Ze vertrouwen op hun verstand en stellen vragen. Zo leidde de WR
dus tot de Verlichting.
VV Immanuel Kant: Duitse filosoof, was eerst aanhanger van het rationalisme en toen van
het empirisme; het empirisme kon alleen wetenschap niet verklaren dus ging hij een
boek schrijven over rationalisme (werkelijkheid) en empirisme (onze ervaring van de
werkelijkheid) . Kennis = rede en ervaring, het gaat dus om beide.
Verlichters: Gaan niet alleen de natuur (WR) maar de samenleving onderzoeken.
Rationalisme: Als de samenleving op een redelijke manier (met verstand) wordt onderzocht
neemt de kennis van mensen toe en daarmee kunnen problemen in de samenleving opgelost
worden → optimisme (vooruitgangsgedachte)
, Uitgangspunten van de Verlichting
Sociaal:
- Carpe diem (net als Renaissance) → daarom moesten verhoudingen op aarde in de
samenleving verbeterd worden.
- Vrijheid:
1. Vrijheid van meningsuiting (zeggen wat je wil)
2. Vrijheid van drukpers (publiceren)
3. Vrijheid om te geloven wat je wil
4. Vrijheid om handel te drijven met wie je wil
- Gelijkheid: Gelijke kansen voor iedereen en gelijkheid in rechtspraak. Verschillen in
denken over gelijkheid:
● Verschillen in het denken over taken van vrouwen: Sommige verlichters voor gelijke
politieke rechten voor vrouwen, meeste verlichters geloofden dat vrouwen een andere
taak hadden dan mannen; echtgenote, moeder en huishoudster
● Verschillen in het denken over afschaffing van de slavernij: Verlichters gingen er vanuit
dat alle mensen ongeacht cultuur, afkomst en volk gelijk waren.
Justus van Effen: Schreef De Hollandse Spectator. Voor gelijkheid, want er is nooit
bewezen dat de ene groep beter is dan de andere.
Slavernij: Ging een stap te ver, dus nog geen afschaffing van de slavernij.
Godsdienst:
● Religieuze tolerantie: Vrijheid en verdraagzaamheid
● Scheiding tussen kerk en staat: Kerk heeft godsdienstige taken en de staat
bestuurstaken en rechtspraak. De regering bepaalt het geloof dus niet.
Frederik de Grote: Vorst van Pruisen, iedereen eigen manier naar de hemel.
🡪 invloed van God op het dagelijks leven:
- God is de schepper, maar grijpt niet in. De wereld is beheerst door natuurkrachten
die met verstand aangetoond en verklaard konden worden.
- Agnosten (niet-wetenden), twijfelen aan het bestaan van God
Economie:
● Ieder individu moet de vrijheid hebben eigenbelang na te streven → leidt tot welvaart
en economische groei voor iedereen
● Iedere staat moet economische beleid hebben met:
○ Vrije markteconomie (vraag en aanbod)
○ Vrijhandel
○ Weinig ingrijpen overheid
- Adam Smith belangrijk: Economische uitgangspunten van liberalisme in boek
Politiek:
● Volkssoevereiniteit = Volk heeft de hoogste macht. Degenen die de macht uitoefenen
ontlenen hun macht aan het volk en zijn het volk verantwoording schuldig.
- John Locke
- Jean-Jacques Rousseau
- Montesquieu
● Sociaal contract = Tussen vorst en volk. De vorst moet luisteren naar het volk om te
voorkomen dat er nieuwe oorlogen tussen vorst en volk komen, dit is geen echt
contract.
→ Burgers moesten bepaalde taken zoals rechtspraak overdragen aan overheid.
→ Overheid moet de rechten van de burgers waarborgen.
- Locke
- Rousseau
