Samenvatting Hersenen en Gedrag

Hoofdstuk 2 – Het brein als zakmes: evolutie, hersenen en gedrag

Charles Darwin
Origin of Spieces (1859), een van de meest invloedrijke theorieën ooit gepubliceerd.
Volgens Darwin zijn soorten geleidelijk ontstaan en is er geen doel of zin aan dit proces. Dit komt
door de natuurlijke selectie.

- Natuurlijke selectie = de dieren die het best aangepast zijn aan hun natuurlijke omgeving, zullen het
gemakkelijkst voedsel vinden, zich beter kunnen verdedigen tegen aanvallers, zijn beter bestand
tegen parasieten en weten soepeler om te gaan met de eisen van het klimaat. De nakomelingen
zullen op hun ouders lijken en dus ook aangepast zijn aan hun omgeving.
 Natuurlijke selectie zorgt ervoor dat individuen door de tijd heen beter aangepast raken aan hun
omgeving.

Adaptatie = Een eigenschap die andere varianten vervangt door middel van selectie. Zo’n adaptatie
zorgt voor een betere aanpassing aan de omgeving.
 Zijn complex van aard, bestaan meestal uit meerdere onderdelen en hebben een duidelijke
functie.
 Niet alles aan een organisme is adaptatie. Sommige zijn selectief neutraal, ze voegen niks
toe.
Adaptaties zijn het gevolg van een cumulatief proces, waarbij de ene adaptieve oplossing gestapeld
wordt op een vorige adaptieve oplossing, generatie na generatie.

- Seksuele selectie = Seksuele selectie bevooroordeeld eigenschappen die gunstig zijn voor paring.
 Vooral mannetjes laten extreme eigenschappen in uiterlijk of gedrag zien. Ze hebben een
lagere overlevingskans, maar wel een grotere kans op paren. Daarmee neemt het
reproductieve proces toe  seksueel dimorfisme.
 Seksuele selectie leidt tot sekseverschillen.

Seksueel dimorfisme = de hoeveelheid tijd en energie die beide seksen in hun nageslacht stoppen. De
sekse die een lagere reproductieve snelheid heeft, investeert meer in het nageslacht.
 Vb.: vrouwtjes dragen de vrucht met zich mee en heeft minder eitjes, waardoor het vrouwtje
meer tijd en energie in de voortplanting stopt.

Na Darwin
Inheritance = biologisch mechanisme van erfelijkheid (door Darwin genoemd).

Inprinting = adaptief, aangeboren, soortspecifiek gedrag.

Er zijn 4 vragen van belang bij ethologen:
 Wat is de directe oorzaak van het gedrag?
 Hoe ontwikkelt gedrag zich tijdens het leven van een organisme?
 Wat is de functie van het gedrag voor de overleving?
 Wat is de evolutionaire geschiedenis van het gedrag?

Inclusive Fitness = Idee van Hamilton dat de som van het reproductieve succes (klassieke fitness) van
een individu plus de effecten van het gedrag van dit individu om het reproductieve succes van
genetische verwanten te bevorderen.
 Wanneer je zelf geen kinderen hebt, wil je alsnog graag voor de kinderen van je broer of zus
zorgen, omdat ze ook jou genen hebben.

,  Deze gedachtegang leidde tot de conclusie dat het evolutionaire proces niet selecteert op
organismen of groepen, maar op genen.

Het allereerste begin: de cognitieve archeologie
Cognitieve archeologie = de prehistorische ontwikkeling van de menselijke geest.

Taxonomie = de wetenschap die orde probeert te scheppen in de chaos van de enorme hoeveelheid
verschillende levensvormen op aarde.
Binnen de taxonomie zijn twee belangrijke divisies :
 Classificatie > zorgt voor het arrangeren van organismen in geordende groepen
 Nomenclatuur > geeft elk organisme een naam

Het prehistorisch verleden is onder te verdelen in 4 periodes:
1. 6 tot 4,5 miljoen jaar geleden  de gezamenlijke voorouder van de mens.
2. 4,5 miljoen jaar oude fossielen van de Australopithecus ramidus
3. 1,8 miljoen jaar geleden en valt samen met de ijstijdperiode. Hier is de Homo erectus
ontstaan.
4. 100.000 jaar geleden en markeert het begin van de Homo sapiens sapiens.

Afrika is de bakermat van het menselijk geslacht. Van daaruit heeft het zich verspreid over de rest
van de wereld.

Door de tijd heen zijn 2 eigenschappen steeds duidelijker en belangrijker blijken:
 De relatieve grootte van de hersenen neemt toe
 De moderne mens ontwikkelt een steeds complexere cultuur.

Het brein als zakmes: Uitgangspunten van de evolutionaire psychologie
Volgens evolutionair psychologen hebben we in grote mate een aangeboren in plaats van
aangeleerde natuur. Veel van ons gedrag is goed te onderzoeken vanuit een universeel perspectief.
Dit universele gedrag is te reduceren tot een aantal psychologische mechanismen.

Psychologisch mechanisme = adaptieve oplossing voor een specifiek probleem omtrent individuele
overleving en reproductie dat zich gedurende de gehele menselijke evolutie bleef voordoen.
 Psychologisch mechanismen zorgen voor een snelle en adequate respons op de vele
adaptieve problemen die de mens tegenkomt. Onze gedragsmogelijkheden worden
gereduceerd tot een beperkt aantal adaptieve reacties. Zo is het mogelijk om snel en gepast
te reageren.
Herkenning psychologische mechanismen:
 Ze zijn complex van aard en domeinspecifiek
 Veel adapties hebben een sociaal karakter
 Psychologische adapties vinden vaak snel, automatisch en soms onbewust plaats.

Evolutionair psychologen geven een aantal aannames over het brein:
- De hersenen hebben een doel en dat is het generen van gedrag dat aangepast is aan de eisen
van de lokale omgeving. Daarvoor heeft ons brein een aantal gespecialiseerde neurale
modules. Elk van deze modules is in staat bepaalde informatie uit de omgeving te halen en
daar een specifieke verwerking op los te laten om zo voor een geschikte respons te zorgen.

Tooby en Cosmides (1992) beschouwen het brein als een zakmes: elk adaptief probleem dat onze
voorouders tegenkwamen heeft voor een module in ons brein gezorgd die verantwoordelijk is voor
adaptief gedrag.