Samenvatting KP1 – deeltentamen 2
PDF hoofdstukken thema 4
Persoonlijkheidsleer
,Inhoudsopgave
Inhoudsopgave............................................................................................................................2
Persoonlijkheidsleer Persoonlijkheidseigenschappen (traits)....................................................3
Persoonlijkheidsstructuur volgens de theorie van Allport.....................................................3
Ideografisch onderzoek.......................................................................................................3
Persoonlijkheidsstructuur volgens de theorie van Cattell......................................................4
Factor-analytische benadering............................................................................................4
Surface traits en source traits.............................................................................................4
Stabiliteit en variabiliteit in gedrag.....................................................................................4
De drie factoren theorie van Eysenck.....................................................................................4
De biologische basis van persoonlijkheidseigenschappen.................................................5
Five-Factor Model van persoonlijkheid......................................................................................6
Analyse van persoonlijkheidstermen in natuurlijk taalgebruik en vragenlijsten...............6
De fundamental lexical hypothesis.....................................................................................6
Cross-cultureel onderzoek: universaliteit van de big five dimensies.....................................6
De Big-Five in persoonlijkheidsvragenlijsten......................................................................6
Stabiliteit van persoonlijkheidskenmerken............................................................................7
Person-situation controversie.............................................................................................8
Biologische grondslagen van persoonlijkheid.............................................................................8
Temperament..........................................................................................................................8
Vroege opvattingen over temperament.............................................................................8
Interpersoonlijke verschillen in temperament...................................................................8
Persoonlijkheidstrekken en erfelijkheid.....................................................................................9
Erfelijkheidscoëfficiënt........................................................................................................9
Hoe erfelijk zijn persoonlijkheidseigenschappen?..............................................................9
Moleculair genetisch onderzoek.........................................................................................9
Biologische grondslagen van emoties.......................................................................................10
Het verband tussen neurotransmitters en temperament................................................10
De drie dimensies van temperament...............................................................................10
Plasticiteit..........................................................................................................................11
2
, Persoonlijkheidsleer Persoonlijkheidseigenschappen
(traits)
Mensen hebben een bepaalde predispositie voor bepaalde eigenschappen.
Persoonlijkheidseigenschappen (traits) zijn consistente patronen in de manier waarop mensen zich
gedragen en waarin zij zich onderscheiden van anderen. Een belangrijk uitgangspunt van
persoonlijkheidseigenschappen is dat ze valide en betrouwbaar meetbaar zijn en dat de data hieruit
als basis geldt voor het ontwikkelen van theorieën.
Persoonlijkheidstheoretici gebruiken persoonlijkheidseigenschapsconstructen voor grofweg drie
wetenschappelijke functies: beschrijven, voorspellen en verklaren. De meeste wetenschappers zijn
ervan overtuigd dat erfelijke biologische factoren de primaire determinanten zijn in individuele
verschillen in persoonlijkheidseigenschappen. Sommige wetenschappers proberen de stap te
maken van voorspellen naar verklaren door de onderliggende biologische factoren van bepaalde
eigenschappen (traits) te identificeren.
Er zijn een aantal aannames die onderliggend zijn aan de benadering van
persoonlijkheidseigenschappen. De meest basale aanname van de persoonlijkheidsbenadering is de
generaliseerde neiging (dispositie) om je op een bepaalde manier te gedragen. Dit is het
fundament van persoonlijkheid. Een aanname die hiermee samenhangt is dat er een directe link is
op iemands prestaties op trait-gerelateerde acties en het bezit van de corresponderende
eigenschap. Een andere gedeelde aanname is dat menselijk gedrag en persoonlijkheid op een
hiërarchische manier georganiseerd kan worden. Een laatste aanname is dat specifieke
gedragingen en persoonlijkheid op een hiërarchische manier gestructureerd kunnen worden.
Specifieke gedragingen kunnen gezamenlijk meer algemene gewoontes vormen. En die gewoontes
kunnen weer gezamenlijk gelinkt worden aan bepaalde persoonlijkheidseigenschappen (spanning
zoekend, assertief, actief, sociaal, levendig), die samen een overkoepelend concept bestrijken
(zoals extraversie).
Persoonlijkheidstheorieën stellen dus dat mensen een brede dispositie laten zien om zich op een
bepaalde manier te gedragen, dat deze disposities hiërarchisch georganiseerd zijn en dat het
concept van ‘traits’ het fundament kan zijn voor wetenschappelijke theorieën m.b.t.
persoonlijkheid.
Persoonlijkheidsstructuur volgens de theorie van Allport
Allport stelde dat karaktertrekken de basisunits zijn van persoonlijkheid. Hij richtte zich daarbij
nadrukkelijk de uniciteit van het individu. Hij stelde tevens dat ‘traits’ gedefinieerd worden door
drie eigenschappen: frequentie, intensiteit en reeksen van situaties. Hij onderkende daarbij dat het
tonen van eigenschappen situatie-afhankelijk kan zijn. Een eigenschap laat dus zien hoe een
persoon over het algemeen reageert, niet hoe men altijd reageert.
Allport onderscheidde ‘traits’ van iemands mentale staat en activiteiten. Daarnaast onderscheidde
hij drie soorten ‘traits’, namelijk:
1. Hoofdkenmerken, die zo doordringend en duidelijk aanwezig zijn dat nagenoeg al het
gedrag hieraan gelinkt kan worden. Over het algemeen hebben mensen weinig van dit
soort hoofdkenmerken, als ze ze als hebben.
2. Centrale kenmerken, zoals eerlijkheid, vriendelijkheid of assertiviteit. Dit betreft een
dispositie die een meer beperkt bereik heeft dan de hoofdkenmerken.
3. Secundaire disposities, de eigenschappen die het minst opvallend, generaliserend en
consistent zijn.
Waar Freud volwassengedrag verklaarde vanuit vroegkinderlijke drijfveren die vooral gericht zijn
op het reduceren van spanning, baseerde Allport zich op de functionele autonomie van motivatie.
Deze stelt dat hoewel de motieven van volwassenen wellicht hun wortels vinden in het reduceren
van spanning deze in de groei naar volwassenheid zich ontwikkelen tot een op zichzelf staande
bron van plezier en motivatie.
Ideografisch onderzoek
Allport onderschreef een ideografische onderzoeksaanpak welke zich richt op het potentieel unieke
individu en stelt dat door diepgaande studies van individuele personen kan worden geleerd over
mensen in het algemeen. Deze benadering is fundamenteel anders dan die van andere
3
PDF hoofdstukken thema 4
Persoonlijkheidsleer
,Inhoudsopgave
Inhoudsopgave............................................................................................................................2
Persoonlijkheidsleer Persoonlijkheidseigenschappen (traits)....................................................3
Persoonlijkheidsstructuur volgens de theorie van Allport.....................................................3
Ideografisch onderzoek.......................................................................................................3
Persoonlijkheidsstructuur volgens de theorie van Cattell......................................................4
Factor-analytische benadering............................................................................................4
Surface traits en source traits.............................................................................................4
Stabiliteit en variabiliteit in gedrag.....................................................................................4
De drie factoren theorie van Eysenck.....................................................................................4
De biologische basis van persoonlijkheidseigenschappen.................................................5
Five-Factor Model van persoonlijkheid......................................................................................6
Analyse van persoonlijkheidstermen in natuurlijk taalgebruik en vragenlijsten...............6
De fundamental lexical hypothesis.....................................................................................6
Cross-cultureel onderzoek: universaliteit van de big five dimensies.....................................6
De Big-Five in persoonlijkheidsvragenlijsten......................................................................6
Stabiliteit van persoonlijkheidskenmerken............................................................................7
Person-situation controversie.............................................................................................8
Biologische grondslagen van persoonlijkheid.............................................................................8
Temperament..........................................................................................................................8
Vroege opvattingen over temperament.............................................................................8
Interpersoonlijke verschillen in temperament...................................................................8
Persoonlijkheidstrekken en erfelijkheid.....................................................................................9
Erfelijkheidscoëfficiënt........................................................................................................9
Hoe erfelijk zijn persoonlijkheidseigenschappen?..............................................................9
Moleculair genetisch onderzoek.........................................................................................9
Biologische grondslagen van emoties.......................................................................................10
Het verband tussen neurotransmitters en temperament................................................10
De drie dimensies van temperament...............................................................................10
Plasticiteit..........................................................................................................................11
2
, Persoonlijkheidsleer Persoonlijkheidseigenschappen
(traits)
Mensen hebben een bepaalde predispositie voor bepaalde eigenschappen.
Persoonlijkheidseigenschappen (traits) zijn consistente patronen in de manier waarop mensen zich
gedragen en waarin zij zich onderscheiden van anderen. Een belangrijk uitgangspunt van
persoonlijkheidseigenschappen is dat ze valide en betrouwbaar meetbaar zijn en dat de data hieruit
als basis geldt voor het ontwikkelen van theorieën.
Persoonlijkheidstheoretici gebruiken persoonlijkheidseigenschapsconstructen voor grofweg drie
wetenschappelijke functies: beschrijven, voorspellen en verklaren. De meeste wetenschappers zijn
ervan overtuigd dat erfelijke biologische factoren de primaire determinanten zijn in individuele
verschillen in persoonlijkheidseigenschappen. Sommige wetenschappers proberen de stap te
maken van voorspellen naar verklaren door de onderliggende biologische factoren van bepaalde
eigenschappen (traits) te identificeren.
Er zijn een aantal aannames die onderliggend zijn aan de benadering van
persoonlijkheidseigenschappen. De meest basale aanname van de persoonlijkheidsbenadering is de
generaliseerde neiging (dispositie) om je op een bepaalde manier te gedragen. Dit is het
fundament van persoonlijkheid. Een aanname die hiermee samenhangt is dat er een directe link is
op iemands prestaties op trait-gerelateerde acties en het bezit van de corresponderende
eigenschap. Een andere gedeelde aanname is dat menselijk gedrag en persoonlijkheid op een
hiërarchische manier georganiseerd kan worden. Een laatste aanname is dat specifieke
gedragingen en persoonlijkheid op een hiërarchische manier gestructureerd kunnen worden.
Specifieke gedragingen kunnen gezamenlijk meer algemene gewoontes vormen. En die gewoontes
kunnen weer gezamenlijk gelinkt worden aan bepaalde persoonlijkheidseigenschappen (spanning
zoekend, assertief, actief, sociaal, levendig), die samen een overkoepelend concept bestrijken
(zoals extraversie).
Persoonlijkheidstheorieën stellen dus dat mensen een brede dispositie laten zien om zich op een
bepaalde manier te gedragen, dat deze disposities hiërarchisch georganiseerd zijn en dat het
concept van ‘traits’ het fundament kan zijn voor wetenschappelijke theorieën m.b.t.
persoonlijkheid.
Persoonlijkheidsstructuur volgens de theorie van Allport
Allport stelde dat karaktertrekken de basisunits zijn van persoonlijkheid. Hij richtte zich daarbij
nadrukkelijk de uniciteit van het individu. Hij stelde tevens dat ‘traits’ gedefinieerd worden door
drie eigenschappen: frequentie, intensiteit en reeksen van situaties. Hij onderkende daarbij dat het
tonen van eigenschappen situatie-afhankelijk kan zijn. Een eigenschap laat dus zien hoe een
persoon over het algemeen reageert, niet hoe men altijd reageert.
Allport onderscheidde ‘traits’ van iemands mentale staat en activiteiten. Daarnaast onderscheidde
hij drie soorten ‘traits’, namelijk:
1. Hoofdkenmerken, die zo doordringend en duidelijk aanwezig zijn dat nagenoeg al het
gedrag hieraan gelinkt kan worden. Over het algemeen hebben mensen weinig van dit
soort hoofdkenmerken, als ze ze als hebben.
2. Centrale kenmerken, zoals eerlijkheid, vriendelijkheid of assertiviteit. Dit betreft een
dispositie die een meer beperkt bereik heeft dan de hoofdkenmerken.
3. Secundaire disposities, de eigenschappen die het minst opvallend, generaliserend en
consistent zijn.
Waar Freud volwassengedrag verklaarde vanuit vroegkinderlijke drijfveren die vooral gericht zijn
op het reduceren van spanning, baseerde Allport zich op de functionele autonomie van motivatie.
Deze stelt dat hoewel de motieven van volwassenen wellicht hun wortels vinden in het reduceren
van spanning deze in de groei naar volwassenheid zich ontwikkelen tot een op zichzelf staande
bron van plezier en motivatie.
Ideografisch onderzoek
Allport onderschreef een ideografische onderzoeksaanpak welke zich richt op het potentieel unieke
individu en stelt dat door diepgaande studies van individuele personen kan worden geleerd over
mensen in het algemeen. Deze benadering is fundamenteel anders dan die van andere
3
