Van democratie naar
Hoorcollege week 2 Constitutionele Vraagstukken in Europese Context
Democratie
Van democratie naar constitutie
Op grond waarvan beslis je? Deskundigheid/autonomie?
Wie beslist er mee? ‘Iedereen’ (politieke gelijkheid) Volgens Dahl
zit hier de democratie, mits beslisregel én rechtsstatelijke waarborgen.
Unanimiteit? Onmogelijk. Beslisregel?
Waarover moet de demos beslissen?
Delegatie feitelijk noodzakelijk
Wederzijdse afspraken (over de procedure)
Exit-mogelijkheid?
Autonome sfeer
Voorgeschreven stuk R. Dahl: tekst die duidelijk maakt hoe vanuit democratische principes als
vanzelf constitutionele normen zijn ontstaan. Dahl zegt denk nou is even na over wat redenen zijn op
basis waarvan een beslissing wordt genomen. Wat zijn criteria voor gezag/autoriteit? Volgens hem
zijn er twee redenen om iets te doen:
1. Degene die jou dat zegt is deskundig
2. Autonomie (omdat je het zelf wil): waarom gebeuren dingen? Omdat ze goed zijn, nodig zijn
en omdat we ze willen.
Dat zijn eigenlijk de twee bronnen van autoriteit. De twee criteria op basis waarvan dingen worden
besloten.
Als je een democratie wil zijn moet je volgens Dahl heel terughoudend zijn om alles bij een
deskundige te leggen. Dan krijg je geen democratie maar bureaucratie = het volledig uitbesteden van
landsbestuur aan deskundigen. In een democratie probeer je zoveel mogelijk aan de autonomie over
te laten en je neemt ieders autonomie mee. In de zin van in een democratie vinden wij het algemeen
belang zo.. wij vinden de gewone man voldoende deskundig over het algemeen belang. Dus in een
democratie geef je veel ruimte voor autonomie als criterium voor gezag. Ruime definitie van politieke
gelijkheid; ieders wil doet ertoe. En Dahl zegt hier zit eigenlijk die democratie. Hoe bepaal je of een
stelsel werkelijk democratisch is? Wat is de definitie van politieke gelijkheid die dat systeem van een
democratie beheerst? Een systeem waarin in beginsel iedereen kwalificeert om mee te doen dan is
het wel een democratie. Als de meerderheid buiten de beslissing wordt geduwd, de facto geen
democratie omdat niet iedereen meebeslist maar slechts de kleine elite.
Als je veel autonomie in je systeem hebt waarbij iedereen aan mee mag doen dan heb je wel een
nieuw probleem gecreëerd, want hoe kom je met zo’n groot aantal tot unanimiteit/beslissing?
Onmogelijk. Van autonomie van iedereen toch tot een besluit te komen. Oplossing?
Je zult een beslisregel moeten ontwikkelen om van die autonomie van iedereen toch tot een besluit
te kunnen komen en dat is de meerderheidsregel. Dat is een beslisregel om tegemoet te komen aan
de ambitie om iedereen mee te laten beslissen. Je moet met een beslisregel komen die de
autonomie van iedereen splitst in een deel wat gelijk krijgt en een deel geen gelijk krijgt.
1
, Het besef dat je in de minderheid zou kunnen vallen is alleen maar acceptabel volgens Dahl als je een
aantal voorwaarden gaat stellen (want de meerderheid kan tegen jouw belang beslissen. Jouw
individuele autonomie kan worden overruled door de autonomie van de gehele groep):
Wederzijdse afspraken maken over de te volgen procedure: het feit dat jij in de verliezende
team zit zal jij alleen accepteren als de meerderheid zichzelf onderwerpt aan bepaalde
procedurele voorschriften. Omdat je moet leven met het feit dat je onderdeel kunt maken
van de verliezende minderheid ga je procedurele eisen stellen. Precies wat de Nederlandse
Grondwet doet in art. 81 e.v. Als er wetten totstand komen kan dat alleen volgens specifieke
procedures. Dus als je zo een democratische idee doordenkt dat jij onderdeel kan uitmaken
van de verliezende minderheid ga je als vanzelf procedurele eisen stellen aan de
besluitvorming van die meerderheid.
Delegatie feitelijk noodzakelijk
Exit-mogelijkheid: de mate waarin jij bereid bent om jezelf te onderwerpen aan een
besluitvormingsproces waarin jij in het nadeel kunt zijn wordt bevorderd door de
mogelijkheid om jou eraan te onttrekken. Als het misgaat, ben ik weg. Dat is in onze
grondwet geregeld in art. 2. Iedereen heeft het recht het land te verlaten. Zo is zo’n exit-
mogelijkheid een instrument om acceptabel te maken dat jij onderworpen bent aan
meerderheidsbesluitvorming waarbij je een nadeel kan ondervinden.
Autonome sfeer (grondrechten): dat is het idee dat sommige vraagstukken uit de
meerderheidsbesluitvorming worden gehaald en dat je daarvan zegt okee.. ik onderwerp mij
aan die meerderheidsbesluitvorming maar deze onderwerpen kunnen nooit worden geraakt
door die meerderheid. En hoe heet dat gewoon in het staatsrecht? Dat zijn grondrechten.
Grondrechten definiëren een autonome sfeer die het leven in een democratische ordening
draaglijk maken omdat je dan weet de besluitvorming van de meerderheid nooit kan,
namelijk jou de doodstraf opleggen, camera in slaapkamers instellen etc.
Dus wat doet Dahl? Hij zegt democratie gaat dus over die ruimte van politieke gelijkheid waarbij
iedereen kan meebeslissen. Dat betekent dat er een beslisregel nodig is waarbij er een kans bestaat
dat je in de minderheid komt. Dat is een probleem als het jou aan kan gaan. Dus gaan we zoeken
naar waarborgen om te voorkomen dat die meerderheid zomaar ontspoort. Die waarborgen zijn het
recht om het land te verlaten, het recht op een procedure en een aantal regels over onderwerpen
waarover de meerderheid nooit kan besluiten. Dat is de rechtsstaat. Dus de rechtsstaat maakt het
eigenlijk draaglijk of te doen om in een democratie te blijven. Zonder rechtsstaat zou de democratie
hartstikke gevaarlijk zijn. Om een democratie stabiel en leefbaar te houden en om daar vertrouwen
in te houden moet je aan een aantal rechtstatelijke voorwaarden voldoen. Die rechtsstatelijke
normen over grondrechten en procedures zijn normen die onze democratie mogelijk maken. Het zijn
normen die de democratie betrouwbaar en stabiel maken. Niemand zou anders in een democratie
willen leven. Democratie en rechtstaat moeten volgens R. Dahl in elkaar verlengde liggen.
Rechtsstaat is eigenlijk een voorwaarde voor het hebben van een stabiele democratie. Een
welbegrepen democratie veronderstelt een constitutie met de bovenstaande rechtsstatelijk
waarborgen in zich. Dat is de conclusie van Dahl.
2
Hoorcollege week 2 Constitutionele Vraagstukken in Europese Context
Democratie
Van democratie naar constitutie
Op grond waarvan beslis je? Deskundigheid/autonomie?
Wie beslist er mee? ‘Iedereen’ (politieke gelijkheid) Volgens Dahl
zit hier de democratie, mits beslisregel én rechtsstatelijke waarborgen.
Unanimiteit? Onmogelijk. Beslisregel?
Waarover moet de demos beslissen?
Delegatie feitelijk noodzakelijk
Wederzijdse afspraken (over de procedure)
Exit-mogelijkheid?
Autonome sfeer
Voorgeschreven stuk R. Dahl: tekst die duidelijk maakt hoe vanuit democratische principes als
vanzelf constitutionele normen zijn ontstaan. Dahl zegt denk nou is even na over wat redenen zijn op
basis waarvan een beslissing wordt genomen. Wat zijn criteria voor gezag/autoriteit? Volgens hem
zijn er twee redenen om iets te doen:
1. Degene die jou dat zegt is deskundig
2. Autonomie (omdat je het zelf wil): waarom gebeuren dingen? Omdat ze goed zijn, nodig zijn
en omdat we ze willen.
Dat zijn eigenlijk de twee bronnen van autoriteit. De twee criteria op basis waarvan dingen worden
besloten.
Als je een democratie wil zijn moet je volgens Dahl heel terughoudend zijn om alles bij een
deskundige te leggen. Dan krijg je geen democratie maar bureaucratie = het volledig uitbesteden van
landsbestuur aan deskundigen. In een democratie probeer je zoveel mogelijk aan de autonomie over
te laten en je neemt ieders autonomie mee. In de zin van in een democratie vinden wij het algemeen
belang zo.. wij vinden de gewone man voldoende deskundig over het algemeen belang. Dus in een
democratie geef je veel ruimte voor autonomie als criterium voor gezag. Ruime definitie van politieke
gelijkheid; ieders wil doet ertoe. En Dahl zegt hier zit eigenlijk die democratie. Hoe bepaal je of een
stelsel werkelijk democratisch is? Wat is de definitie van politieke gelijkheid die dat systeem van een
democratie beheerst? Een systeem waarin in beginsel iedereen kwalificeert om mee te doen dan is
het wel een democratie. Als de meerderheid buiten de beslissing wordt geduwd, de facto geen
democratie omdat niet iedereen meebeslist maar slechts de kleine elite.
Als je veel autonomie in je systeem hebt waarbij iedereen aan mee mag doen dan heb je wel een
nieuw probleem gecreëerd, want hoe kom je met zo’n groot aantal tot unanimiteit/beslissing?
Onmogelijk. Van autonomie van iedereen toch tot een besluit te komen. Oplossing?
Je zult een beslisregel moeten ontwikkelen om van die autonomie van iedereen toch tot een besluit
te kunnen komen en dat is de meerderheidsregel. Dat is een beslisregel om tegemoet te komen aan
de ambitie om iedereen mee te laten beslissen. Je moet met een beslisregel komen die de
autonomie van iedereen splitst in een deel wat gelijk krijgt en een deel geen gelijk krijgt.
1
, Het besef dat je in de minderheid zou kunnen vallen is alleen maar acceptabel volgens Dahl als je een
aantal voorwaarden gaat stellen (want de meerderheid kan tegen jouw belang beslissen. Jouw
individuele autonomie kan worden overruled door de autonomie van de gehele groep):
Wederzijdse afspraken maken over de te volgen procedure: het feit dat jij in de verliezende
team zit zal jij alleen accepteren als de meerderheid zichzelf onderwerpt aan bepaalde
procedurele voorschriften. Omdat je moet leven met het feit dat je onderdeel kunt maken
van de verliezende minderheid ga je procedurele eisen stellen. Precies wat de Nederlandse
Grondwet doet in art. 81 e.v. Als er wetten totstand komen kan dat alleen volgens specifieke
procedures. Dus als je zo een democratische idee doordenkt dat jij onderdeel kan uitmaken
van de verliezende minderheid ga je als vanzelf procedurele eisen stellen aan de
besluitvorming van die meerderheid.
Delegatie feitelijk noodzakelijk
Exit-mogelijkheid: de mate waarin jij bereid bent om jezelf te onderwerpen aan een
besluitvormingsproces waarin jij in het nadeel kunt zijn wordt bevorderd door de
mogelijkheid om jou eraan te onttrekken. Als het misgaat, ben ik weg. Dat is in onze
grondwet geregeld in art. 2. Iedereen heeft het recht het land te verlaten. Zo is zo’n exit-
mogelijkheid een instrument om acceptabel te maken dat jij onderworpen bent aan
meerderheidsbesluitvorming waarbij je een nadeel kan ondervinden.
Autonome sfeer (grondrechten): dat is het idee dat sommige vraagstukken uit de
meerderheidsbesluitvorming worden gehaald en dat je daarvan zegt okee.. ik onderwerp mij
aan die meerderheidsbesluitvorming maar deze onderwerpen kunnen nooit worden geraakt
door die meerderheid. En hoe heet dat gewoon in het staatsrecht? Dat zijn grondrechten.
Grondrechten definiëren een autonome sfeer die het leven in een democratische ordening
draaglijk maken omdat je dan weet de besluitvorming van de meerderheid nooit kan,
namelijk jou de doodstraf opleggen, camera in slaapkamers instellen etc.
Dus wat doet Dahl? Hij zegt democratie gaat dus over die ruimte van politieke gelijkheid waarbij
iedereen kan meebeslissen. Dat betekent dat er een beslisregel nodig is waarbij er een kans bestaat
dat je in de minderheid komt. Dat is een probleem als het jou aan kan gaan. Dus gaan we zoeken
naar waarborgen om te voorkomen dat die meerderheid zomaar ontspoort. Die waarborgen zijn het
recht om het land te verlaten, het recht op een procedure en een aantal regels over onderwerpen
waarover de meerderheid nooit kan besluiten. Dat is de rechtsstaat. Dus de rechtsstaat maakt het
eigenlijk draaglijk of te doen om in een democratie te blijven. Zonder rechtsstaat zou de democratie
hartstikke gevaarlijk zijn. Om een democratie stabiel en leefbaar te houden en om daar vertrouwen
in te houden moet je aan een aantal rechtstatelijke voorwaarden voldoen. Die rechtsstatelijke
normen over grondrechten en procedures zijn normen die onze democratie mogelijk maken. Het zijn
normen die de democratie betrouwbaar en stabiel maken. Niemand zou anders in een democratie
willen leven. Democratie en rechtstaat moeten volgens R. Dahl in elkaar verlengde liggen.
Rechtsstaat is eigenlijk een voorwaarde voor het hebben van een stabiele democratie. Een
welbegrepen democratie veronderstelt een constitutie met de bovenstaande rechtsstatelijk
waarborgen in zich. Dat is de conclusie van Dahl.
2
