Samenvatting – Logopedie en leerkracht – hoofdstuk 1
1.2 Stemtheorie
De stem is een klein orgaan met grote effecten. Het typische spraakgeluid van een persoon wordt
vooral bepaald door iemands stemplooitrilling, de toonhoogte, de resonans en de articulatie.
Articulatie en stemgeluid zijn dus zeer verschillende onderdelen van de spraak.
1.2.1 Bouw van de stem
In het strottenhoofd, bovenaan in de luchtpijp, zitten aan
weerskanten twee stemplooien of stembanden. De structuur
van het stemapparaat van de man is anders gevormd. Het
kraakbeen is groter en puntiger, waardoor de adamsappel
zichtbaar is. De hoek van het kraakbeen is bij mannen
scherper dan bij vrouwen. Bij vrouwen sluit de achterkant van
de stemplooien mede daardoor minder goed.
1.2.2 Werking van de stem
De stemplooien staan open bij ademen en kunnen door de uitstromende adem in trilling worden
gebracht. Daardoor ontstaat een stemgeluid. De hoogte van het stemgeluid wordt bepaald door de
massa en de lengte van de stemplooien. Hoe meer massa, hoe lager de klank. Meer massa (mannen)
betekent namelijk een lagere trillingsfrequentie. Andersom kunnen stemplooien met een geringere
massa sneller trillen en een hogere toon produceren (vrouwen en kinderen).
Doordat het stemgeluid in de keel-, mond-, en neusholte weerkaatst (resonans), ontstaat de
uiteindelijke, zeer persoonlijke, stemklank(kleur). Vervolgens zullen positie, vorm en beweging van
de lippen, tong, wangen en kaken (articulatie) zorgen voor het spraakgeluid.
1.2.3 Registergebruik
Bij een bepaalde toonhoogte kantelt het strottenhoofd een beetje door het aanspannen van
bepaalde spieren. Daardoor wordt de stemklank niet alleen hoger, maar ook wat ijler, minder vol. Bij
deze toonhoogte is de overgang van het borstregister (lagere toon) naar het kopregister (hogere
toon).
Borstregister
De stemplooien bij het borstregister zijn zeer soepel, week en dik, de klank is lager. De stem wordt
draagkrachtig door het ontstaan van meer boventonen in de resonantieruimten, die de klank, het
timbre van de stem voller en rijker maken.
Kopregister
Bij het kop- (of midden)register zijn de stemplooien minder soepel en week, ze bewegen echter nog
wel over de gehele breedte. De toon is hoger en de klank is minder vol dan bij het borstregister.
Falsetregister
De spieren zijn nog meer aangespannen en bewegen slechts de uiterste randen van de stemplooien.
Daardoor is een ijle, veel zachtere klank te horen. Bij veel ongeoefende zangers slaat de stem ‘over’
bij de overgang van het borst- naar het kop- of falsetregister. Er is dan een moment van
stemloosheid wanneer men een toon geleidelijk van laag naar hoog of van hoog naar laag maakt.
, 1.2.4 Stemgeluid
Stemgeluid kan variëren in onder meer vier aspecten: (en wordt beïnvloedt door verschillende
factoren)
1. Luidheid
2. Toonhoogte
3. Resonans
4. Helderheid
Luidheid
Luidheid is de intensiteit van geluid, dus ook van stemgeluid, en wordt uitgedrukt in decibel (dB). De
intensiteit van geluid is een relatieve waarde, dat wil zeggen dat de waarde van 0 dB is vastgelegd als
geluidssterkte die gemiddeld door een grote groep mensen nog net wordt gehoord.
Toonhoogte
De toonhoogte van de stem wordt bepaald door de trillingsfrequentie van de stemplooien. Deze
frequentie wordt uitgedrukt in Hertz (Hz), het aantal trillingen per seconde, en is daarmee een
absolute waarde. De gemiddelde stemtoonhoogte bij mannen is rond 120 Hz en bij vrouwen 210 Hz.
Culturele aspecten beïnvloeden de toonhoogte, waardoor het gemiddelde van bepaalde groepen kan
variëren.
Resonans
Resonans is de weerkaatsing van het stemgeluid in de verschillende holtes van neus, mond en keel.
Weinig resonans betekent dat er weinig weerkaatsing plaatsvindt in de holtes waardoor de stem kaal
of dof kan klinken. Wanneer het stemgeluid te veel in de neusholte resoneert, spreekt men van een
nasale resonans.
Helderheid
De helderheid van het stemgeluid is de mate waarin het stemgeluid zonder ruis wordt voortgebracht.
De stem is meestal helder wanneer de stemplooien een gave vorm hebben, gezond bewegen en
bovendien goed sluiten bij elke trilling.
1.2.5 Factoren die de stem beïnvloeden
Stemlastbaarheid
De stemlastbaarheid van de leerkracht wordt vooral bepaald door de conditie van de stem en door
erfelijke factoren. Wanneer de stemconditie en de stemtechniek goed zijn, kan de leerkracht gezond
blijven spreken en zingen in de klas. Wanneer de belasting van de stem echter groter is dan de
belastbaarheid ervan, ontstaan stemproblemen.
Stembelasting
De stem wordt beïnvloed door onder meer leeftijd en geslacht. Wanneer iemand op leeftijd is, kan de
stem aan kwaliteit verliezen en van toonhoogte veranderen.
Daarnaast beïnvloeden emoties de stem. De stem trilt, wordt zachter/luider, slaat over of klinkt
geknepen. Een belangrijk belastend effect van stress is dat de grondtoon van de stem omhoog gaat.
Akoestiek
Een bijzondere invloed op de verstaanbaarheid en het stemgebruik van de leraar, heeft de akoestiek.
Het stemgeluid dat naar de luisteraar gericht is, wordt daarnaast ook nog eens enkele malen
weerkaatst tegen wanden en ramen. Hoe harder en hoger die zijn, hoe meer het gesprokene nagalmt
en minder duidelijk worden verstaan.
Wanneer er daarentegen lage wanden zijn en veel zachte materialen, zoals vloerbedekking, zijn de
akoestische omstandigheden niet optimaal. Door de sterke absorptie van het geluid wordt het
signaal minder krachtig en komt het dus minder duidelijk bij de luisteraar terecht.
Alle kinderen, maar vooral minder goed horende kinderen, kunnen last hebben van een slechte
akoestiek. Ideaal is voldoende weerkaatsing voor enige versterking van het stemgeluid (signaal).
1.2 Stemtheorie
De stem is een klein orgaan met grote effecten. Het typische spraakgeluid van een persoon wordt
vooral bepaald door iemands stemplooitrilling, de toonhoogte, de resonans en de articulatie.
Articulatie en stemgeluid zijn dus zeer verschillende onderdelen van de spraak.
1.2.1 Bouw van de stem
In het strottenhoofd, bovenaan in de luchtpijp, zitten aan
weerskanten twee stemplooien of stembanden. De structuur
van het stemapparaat van de man is anders gevormd. Het
kraakbeen is groter en puntiger, waardoor de adamsappel
zichtbaar is. De hoek van het kraakbeen is bij mannen
scherper dan bij vrouwen. Bij vrouwen sluit de achterkant van
de stemplooien mede daardoor minder goed.
1.2.2 Werking van de stem
De stemplooien staan open bij ademen en kunnen door de uitstromende adem in trilling worden
gebracht. Daardoor ontstaat een stemgeluid. De hoogte van het stemgeluid wordt bepaald door de
massa en de lengte van de stemplooien. Hoe meer massa, hoe lager de klank. Meer massa (mannen)
betekent namelijk een lagere trillingsfrequentie. Andersom kunnen stemplooien met een geringere
massa sneller trillen en een hogere toon produceren (vrouwen en kinderen).
Doordat het stemgeluid in de keel-, mond-, en neusholte weerkaatst (resonans), ontstaat de
uiteindelijke, zeer persoonlijke, stemklank(kleur). Vervolgens zullen positie, vorm en beweging van
de lippen, tong, wangen en kaken (articulatie) zorgen voor het spraakgeluid.
1.2.3 Registergebruik
Bij een bepaalde toonhoogte kantelt het strottenhoofd een beetje door het aanspannen van
bepaalde spieren. Daardoor wordt de stemklank niet alleen hoger, maar ook wat ijler, minder vol. Bij
deze toonhoogte is de overgang van het borstregister (lagere toon) naar het kopregister (hogere
toon).
Borstregister
De stemplooien bij het borstregister zijn zeer soepel, week en dik, de klank is lager. De stem wordt
draagkrachtig door het ontstaan van meer boventonen in de resonantieruimten, die de klank, het
timbre van de stem voller en rijker maken.
Kopregister
Bij het kop- (of midden)register zijn de stemplooien minder soepel en week, ze bewegen echter nog
wel over de gehele breedte. De toon is hoger en de klank is minder vol dan bij het borstregister.
Falsetregister
De spieren zijn nog meer aangespannen en bewegen slechts de uiterste randen van de stemplooien.
Daardoor is een ijle, veel zachtere klank te horen. Bij veel ongeoefende zangers slaat de stem ‘over’
bij de overgang van het borst- naar het kop- of falsetregister. Er is dan een moment van
stemloosheid wanneer men een toon geleidelijk van laag naar hoog of van hoog naar laag maakt.
, 1.2.4 Stemgeluid
Stemgeluid kan variëren in onder meer vier aspecten: (en wordt beïnvloedt door verschillende
factoren)
1. Luidheid
2. Toonhoogte
3. Resonans
4. Helderheid
Luidheid
Luidheid is de intensiteit van geluid, dus ook van stemgeluid, en wordt uitgedrukt in decibel (dB). De
intensiteit van geluid is een relatieve waarde, dat wil zeggen dat de waarde van 0 dB is vastgelegd als
geluidssterkte die gemiddeld door een grote groep mensen nog net wordt gehoord.
Toonhoogte
De toonhoogte van de stem wordt bepaald door de trillingsfrequentie van de stemplooien. Deze
frequentie wordt uitgedrukt in Hertz (Hz), het aantal trillingen per seconde, en is daarmee een
absolute waarde. De gemiddelde stemtoonhoogte bij mannen is rond 120 Hz en bij vrouwen 210 Hz.
Culturele aspecten beïnvloeden de toonhoogte, waardoor het gemiddelde van bepaalde groepen kan
variëren.
Resonans
Resonans is de weerkaatsing van het stemgeluid in de verschillende holtes van neus, mond en keel.
Weinig resonans betekent dat er weinig weerkaatsing plaatsvindt in de holtes waardoor de stem kaal
of dof kan klinken. Wanneer het stemgeluid te veel in de neusholte resoneert, spreekt men van een
nasale resonans.
Helderheid
De helderheid van het stemgeluid is de mate waarin het stemgeluid zonder ruis wordt voortgebracht.
De stem is meestal helder wanneer de stemplooien een gave vorm hebben, gezond bewegen en
bovendien goed sluiten bij elke trilling.
1.2.5 Factoren die de stem beïnvloeden
Stemlastbaarheid
De stemlastbaarheid van de leerkracht wordt vooral bepaald door de conditie van de stem en door
erfelijke factoren. Wanneer de stemconditie en de stemtechniek goed zijn, kan de leerkracht gezond
blijven spreken en zingen in de klas. Wanneer de belasting van de stem echter groter is dan de
belastbaarheid ervan, ontstaan stemproblemen.
Stembelasting
De stem wordt beïnvloed door onder meer leeftijd en geslacht. Wanneer iemand op leeftijd is, kan de
stem aan kwaliteit verliezen en van toonhoogte veranderen.
Daarnaast beïnvloeden emoties de stem. De stem trilt, wordt zachter/luider, slaat over of klinkt
geknepen. Een belangrijk belastend effect van stress is dat de grondtoon van de stem omhoog gaat.
Akoestiek
Een bijzondere invloed op de verstaanbaarheid en het stemgebruik van de leraar, heeft de akoestiek.
Het stemgeluid dat naar de luisteraar gericht is, wordt daarnaast ook nog eens enkele malen
weerkaatst tegen wanden en ramen. Hoe harder en hoger die zijn, hoe meer het gesprokene nagalmt
en minder duidelijk worden verstaan.
Wanneer er daarentegen lage wanden zijn en veel zachte materialen, zoals vloerbedekking, zijn de
akoestische omstandigheden niet optimaal. Door de sterke absorptie van het geluid wordt het
signaal minder krachtig en komt het dus minder duidelijk bij de luisteraar terecht.
Alle kinderen, maar vooral minder goed horende kinderen, kunnen last hebben van een slechte
akoestiek. Ideaal is voldoende weerkaatsing voor enige versterking van het stemgeluid (signaal).
