SAMENVATTING OZV2B
Hoofdstuk 1 Praktijkgericht onderzoek
‘Alleen in helder water zie je diepte’ (Rutger Kopland).
Door verschillende oorzaken, inzichten, ideeën en belangen zijn management vraagstukken vaak
complexe en taaie vraagstukken. Nieuwsgierigheid, gedrevenheid en resultaatgerichtheid zijn mooie
drijfveren om met dergelijke vraagstukken aan de slag te gaan. Maar ze kunnen ook je valkuil zijn.
Zonder een goed gekozen aanpak loop je het risico dat je nier de diepte van het vraagstuk ziet en dus
ook niet tot de gewenste oplossing komt. Wanneer gevraagd wordt om een managementvraagstuk
op te lossen raden we aan om jezelf de volgende vraag te stellen: Hoe ga ik methodisch te werk?
Methodisch: Een vaste, weldoordachte manier van handelen om een zeker doel te bereiken.
Bij bedrijfskundige vraagstukken is dat doel vrijwel altijd het verbeteren van de prestaties van de
organisatie. De keuze voor een bepaalde methodische werkwijze is afhankelijk van de complexiteit
van het vraagstuk en/of kwaliteitseisen die aan de oplossing worden gesteld.
1.1 Wat is praktijkgericht onderzoek?
Praktijkgericht onderzoek wordt omschreven als onderzoek dat is geworteld in de beroepspraktijk en
bijdraagt aan de verbetering en innovatie van die beroepspraktijk. Dit vindt plaats door het
genereren van kennis en inzichten, maar ook door het leveren van toepasbare producten en
ontwerpen en concrete oplossingen voor praktijkproblemen. Daarbij is het onderzoek doorgaans
multi- en of transdisciplinair van aard en ingebed in een scala van interne en externe
organisatorische verbanden, met behoud van de wetenschappelijke betrouwbaarheid en validiteit
van het onderzoek zelf (HBO-raad).
Hoe kunnen de methodische werkwijzen uit het domein van de bedrijfskundige praktijk worden
gecombineerd met de methodische werkwijzen uit het domein van het praktijkgerichte onderzoek?
Als antwoord op deze vraag heeft Jan Leen het Integraal Model voor Praktijkgericht Onderzoek
ontwikkeld.
Het domein van de praktijk wordt verbonden met het domein van het praktijkgericht onderzoek door
de handelingscyclus te koppelen aan de onderzoekscyclus.
,1.2 De handelingscyclus.
Managementvraagstukken zijn vrijwel altijd gericht op het doelgericht veranderen van de huidige
situatie om tot een betere (gewenste) situatie te komen. Dit zou je het doel kunnen noemen.
Handelingscyclus: een methodische werkwijze die doorgaans wordt toegepast om die gewenste
situatie te bereiken.
De methodische werkwijze bestaat eruit:
Eerst weten waar het probleem zit (probleemidentificatie).
Vervolgens te kunnen achterhalen wat de problemen zijn (diagnose).
Om dan pas een goede oplossing te kunnen bedenken (ontwerp).
Die uiteindelijk tot de gewenste situatie moet leiden (verandering).
Om te beoordelen of de verandering ook tot het gewenste resultaat heeft geleid (evaluatie).
Gewenste resultaat niet bereikt? Er zijn vervolgstappen nodig, de cyclus start in feite opnieuw.
Regulatieve cyclus van Van Strien:
Van Strien zag dat studenten, zodra ze in de praktijk aan de slag gingen, een ‘methodologisch
gereedschap’ misten voor de alledaagse praktijk. Studenten deden vooral wetenschappelijk
onderzoek (gebruik empirische cyclus) en dat is vooral een zoektocht naar de ‘waarheid’, het
algemeen geldende. Maar in het praktisch handelen gaat het niet om het algemeen geldende, maar
om het concrete: het vraagstuk van deze organisatie in deze specifieke probleemsituatie.
Om in deze ‘(praktische) methodologische behoefte’ te voorzien, ontwikkelde Van Strien de
regulatieve cyclus.
De cyclus verloopt volgens 5 fasen:
1. Probleemstelling.
2. Diagnose.
3. Plan.
4. Ingreep.
5. Evaluatie.
Op basis van de regulatieve cyclus zijn in de bedrijfskunde verschillende varianten ontstaan.
De regulatieve cyclus volgens Van Aken (6 fasen), zodat deze toegepast kan worden in de
praktische organisatiekunde:
1. Probleemkluwen.
2. Probleemkeuze.
3. Diagnose (analyse).
4. Plan (ontwerp).
5. Ingreep.
6. Evaluatie.
,De Algemene Bedrijfskundige Probleemaanpak (Mangement Problem Solving Method) – 7 fasen:
1. Probleemidentificatie.
2. Formulering van de probleemaanpak.
3. Probleemanalyse.
4. Formulering van de alternatieve oplossingen.
5. Beslissing (het kiezen van de oplossing).
6. Implementatie van de oplossing.
7. Evaluatie van de oplossing.
De DOVE-cyclus (interventiecyclus) is ontwikkeld door Radboud Universiteit – 4 fasen:
1. Diagnose.
2. Ontwerp.
3. Veranderen.
4. Evalueren.
De DOVE-cyclus wordt als uitgangspunt genomen, omdat we ons richten op praktijkgericht
onderzoek binnen bedrijfskundige opleidingen. Ingreep of implementatie zijn niet de juiste begrippen
voor het bewerkstelligen van de gewenste situatie, omdat hiermee wordt voorbij gegaan aan de
menskant van de organisatie. Verandering dekt de lading beter. In de cyclus ontbreekt wel een
belangrijke fase: probleemidentificatie, fase waarin veel onduidelijkheid kan bestaan en die op
zichzelf al een onderzoek waard kan zijn.
Korte toelichting op elke fase van de handelingscyclus:
Probleemidentificatie: Er moet eerst een duidelijke probleemkeuze worden gemaakt. Ook wel
probleemkluwen genoemd.
Diagnose: Het onderwerp wordt volledig onderzocht. Vaststellen van achtergronden en oorzaken.
Er wordt een analyse van de bestaande situatie gemaakt, zonder het idee van een oplossing. Na
de diagnose moeten alle oorzaken van het probleem duidelijk zijn. Alleen op basis van een goede
diagnose kan een geschikt ontwerp gemaakt worden voor het oplossen van het probleem.
Ontwerp: Er wordt onderzoek gedaan naar de oplossing voor het praktijkprobleem. Er worden
criteria geformuleerd waaraan de oplossing moet voldoen, op basis daarvan wordt een
(her)ontwerp gemaakt om tot een (verbeterde) gewenste situatie te komen. Daar hoort een
kosten-batenanalyse bij. Er worden meerdere opties en scenario’s uitgewerkt waaruit een keuze
wordt gemaakt.
Verandering: Als het onderwerp daadwerkelijk wordt ingevoerd, is er sprake van implementatie.
Er is sprake van een (organisatie)verandering: de gewenste situatie moet gecreëerd worden. Er is
onderzoek nodig naar de consequenties van het invoeren van het ontwerp voor de organisatie. Er
zullen indicatoren vastgesteld moeten worden waarmee het proces van invoering kan worden
gemonitord.
Evaluatie: Is het probleem opgelost door het geïmplementeerde ontwerp. Daarbij kan worden
onderzocht of de juiste probleemkeuze is gemaakt, of er een juiste diagnose is gesteld, of er voor
een juiste oplossing is gekozen, is de verandering juist gelopen? De uitkomsten van het
evaluatieonderzoek kunnen leiden tot vervolgonderzoek en daarmee start de handelingscyclus
weer bij de fase van probleemidentificatie.
Evaluatief vooronderzoek: in dit onderzoek krijg je zicht op wat eerder al is gedaan en of dat effectief
is geweest.
Niet elk bedrijfskundig vraagstuk start bij de fase van probleemidentificatie. Onderscheid tussen
vraagstukken die gericht zijn op verbeteren en vraagstukken die gericht zijn op vernieuwen.
, Vb. Management ziet een kans voor een nieuwe productmarkt-combinatie en wil dat onderbrengen
in een business unit of ziet zich genoodzaakt de cultuur van de organisatie drastisch aan te pakken,
dan zal er behoefte zijn aan een ontwerp in de vorm van een businessplan en een voorstel voor een
passende organisatiecultuur. Voorbeelden van vernieuwen. De fasen van probleemidentificatie en
diagnose kunnen worden overgeslagen.
Als er sprake is van een situatie die verbeterd moet worden (ontevreden klanten, hoog
ziekteverzuim, verspillingen primaire proces, dan is het noodzakelijk om eerst de oorzaken daarvan
te achterhalen voordat er een oplossing bedacht kan worden. We spreken van een herontwerp
(beleid, proces).
1.3 De onderzoekscyclus
Twee varianten:
1. Een voor wetenschappelijk onderzoek: Je tracht algemeen bruikbare theorieën te ontwikkelen.
Gaat vooral om het begrijpen van de werkelijkheid. De empirische cyclus wordt doorgaans
gebruikt.
2. Een voor praktijkgericht onderzoek: Het gaat niet om begrijpen maar om ingrijpen. Je wilt een
bestaande situatie verbeteren. Er wordt gebruik gemaakt van de werkcyclus voor praktijkgericht
onderzoek (Verhoeven, 2010).
Deze cyclus bestaat uit de volgende 6 fasen:
1. Probleemanalyse: vooronderzoek en vaststellen van de probleemstelling, vraagstelling,
doelstellingen en afbakening.
2. Onderzoeksontwerp: keuze van de onderzoeksstrategie en de onderzoeksmethoden.
3. Dataverzameling: verzamelen van data / informatie die je nodig hebt om je onderzoeksvragen te
beantwoorden.
4. Data-analyse: analyseren van de verkregen data / informatie om conclusies te kunnen trekken.
5. Conclusies en aanbevelingen: geven van een antwoord (conclusie) op de vraagstelling op basis
van de data-analyse en de tussenconclusies en meegeven van aanbevelingen aan de
opdrachtgever.
6. Rapportage en presentatie: schrijven van het onderzoeksrapport en geven van een presentatie
aan de belanghebbenden.
1.4 Kwaliteitseisen aan praktijkgericht onderzoek.
Hoofdstuk 1 Praktijkgericht onderzoek
‘Alleen in helder water zie je diepte’ (Rutger Kopland).
Door verschillende oorzaken, inzichten, ideeën en belangen zijn management vraagstukken vaak
complexe en taaie vraagstukken. Nieuwsgierigheid, gedrevenheid en resultaatgerichtheid zijn mooie
drijfveren om met dergelijke vraagstukken aan de slag te gaan. Maar ze kunnen ook je valkuil zijn.
Zonder een goed gekozen aanpak loop je het risico dat je nier de diepte van het vraagstuk ziet en dus
ook niet tot de gewenste oplossing komt. Wanneer gevraagd wordt om een managementvraagstuk
op te lossen raden we aan om jezelf de volgende vraag te stellen: Hoe ga ik methodisch te werk?
Methodisch: Een vaste, weldoordachte manier van handelen om een zeker doel te bereiken.
Bij bedrijfskundige vraagstukken is dat doel vrijwel altijd het verbeteren van de prestaties van de
organisatie. De keuze voor een bepaalde methodische werkwijze is afhankelijk van de complexiteit
van het vraagstuk en/of kwaliteitseisen die aan de oplossing worden gesteld.
1.1 Wat is praktijkgericht onderzoek?
Praktijkgericht onderzoek wordt omschreven als onderzoek dat is geworteld in de beroepspraktijk en
bijdraagt aan de verbetering en innovatie van die beroepspraktijk. Dit vindt plaats door het
genereren van kennis en inzichten, maar ook door het leveren van toepasbare producten en
ontwerpen en concrete oplossingen voor praktijkproblemen. Daarbij is het onderzoek doorgaans
multi- en of transdisciplinair van aard en ingebed in een scala van interne en externe
organisatorische verbanden, met behoud van de wetenschappelijke betrouwbaarheid en validiteit
van het onderzoek zelf (HBO-raad).
Hoe kunnen de methodische werkwijzen uit het domein van de bedrijfskundige praktijk worden
gecombineerd met de methodische werkwijzen uit het domein van het praktijkgerichte onderzoek?
Als antwoord op deze vraag heeft Jan Leen het Integraal Model voor Praktijkgericht Onderzoek
ontwikkeld.
Het domein van de praktijk wordt verbonden met het domein van het praktijkgericht onderzoek door
de handelingscyclus te koppelen aan de onderzoekscyclus.
,1.2 De handelingscyclus.
Managementvraagstukken zijn vrijwel altijd gericht op het doelgericht veranderen van de huidige
situatie om tot een betere (gewenste) situatie te komen. Dit zou je het doel kunnen noemen.
Handelingscyclus: een methodische werkwijze die doorgaans wordt toegepast om die gewenste
situatie te bereiken.
De methodische werkwijze bestaat eruit:
Eerst weten waar het probleem zit (probleemidentificatie).
Vervolgens te kunnen achterhalen wat de problemen zijn (diagnose).
Om dan pas een goede oplossing te kunnen bedenken (ontwerp).
Die uiteindelijk tot de gewenste situatie moet leiden (verandering).
Om te beoordelen of de verandering ook tot het gewenste resultaat heeft geleid (evaluatie).
Gewenste resultaat niet bereikt? Er zijn vervolgstappen nodig, de cyclus start in feite opnieuw.
Regulatieve cyclus van Van Strien:
Van Strien zag dat studenten, zodra ze in de praktijk aan de slag gingen, een ‘methodologisch
gereedschap’ misten voor de alledaagse praktijk. Studenten deden vooral wetenschappelijk
onderzoek (gebruik empirische cyclus) en dat is vooral een zoektocht naar de ‘waarheid’, het
algemeen geldende. Maar in het praktisch handelen gaat het niet om het algemeen geldende, maar
om het concrete: het vraagstuk van deze organisatie in deze specifieke probleemsituatie.
Om in deze ‘(praktische) methodologische behoefte’ te voorzien, ontwikkelde Van Strien de
regulatieve cyclus.
De cyclus verloopt volgens 5 fasen:
1. Probleemstelling.
2. Diagnose.
3. Plan.
4. Ingreep.
5. Evaluatie.
Op basis van de regulatieve cyclus zijn in de bedrijfskunde verschillende varianten ontstaan.
De regulatieve cyclus volgens Van Aken (6 fasen), zodat deze toegepast kan worden in de
praktische organisatiekunde:
1. Probleemkluwen.
2. Probleemkeuze.
3. Diagnose (analyse).
4. Plan (ontwerp).
5. Ingreep.
6. Evaluatie.
,De Algemene Bedrijfskundige Probleemaanpak (Mangement Problem Solving Method) – 7 fasen:
1. Probleemidentificatie.
2. Formulering van de probleemaanpak.
3. Probleemanalyse.
4. Formulering van de alternatieve oplossingen.
5. Beslissing (het kiezen van de oplossing).
6. Implementatie van de oplossing.
7. Evaluatie van de oplossing.
De DOVE-cyclus (interventiecyclus) is ontwikkeld door Radboud Universiteit – 4 fasen:
1. Diagnose.
2. Ontwerp.
3. Veranderen.
4. Evalueren.
De DOVE-cyclus wordt als uitgangspunt genomen, omdat we ons richten op praktijkgericht
onderzoek binnen bedrijfskundige opleidingen. Ingreep of implementatie zijn niet de juiste begrippen
voor het bewerkstelligen van de gewenste situatie, omdat hiermee wordt voorbij gegaan aan de
menskant van de organisatie. Verandering dekt de lading beter. In de cyclus ontbreekt wel een
belangrijke fase: probleemidentificatie, fase waarin veel onduidelijkheid kan bestaan en die op
zichzelf al een onderzoek waard kan zijn.
Korte toelichting op elke fase van de handelingscyclus:
Probleemidentificatie: Er moet eerst een duidelijke probleemkeuze worden gemaakt. Ook wel
probleemkluwen genoemd.
Diagnose: Het onderwerp wordt volledig onderzocht. Vaststellen van achtergronden en oorzaken.
Er wordt een analyse van de bestaande situatie gemaakt, zonder het idee van een oplossing. Na
de diagnose moeten alle oorzaken van het probleem duidelijk zijn. Alleen op basis van een goede
diagnose kan een geschikt ontwerp gemaakt worden voor het oplossen van het probleem.
Ontwerp: Er wordt onderzoek gedaan naar de oplossing voor het praktijkprobleem. Er worden
criteria geformuleerd waaraan de oplossing moet voldoen, op basis daarvan wordt een
(her)ontwerp gemaakt om tot een (verbeterde) gewenste situatie te komen. Daar hoort een
kosten-batenanalyse bij. Er worden meerdere opties en scenario’s uitgewerkt waaruit een keuze
wordt gemaakt.
Verandering: Als het onderwerp daadwerkelijk wordt ingevoerd, is er sprake van implementatie.
Er is sprake van een (organisatie)verandering: de gewenste situatie moet gecreëerd worden. Er is
onderzoek nodig naar de consequenties van het invoeren van het ontwerp voor de organisatie. Er
zullen indicatoren vastgesteld moeten worden waarmee het proces van invoering kan worden
gemonitord.
Evaluatie: Is het probleem opgelost door het geïmplementeerde ontwerp. Daarbij kan worden
onderzocht of de juiste probleemkeuze is gemaakt, of er een juiste diagnose is gesteld, of er voor
een juiste oplossing is gekozen, is de verandering juist gelopen? De uitkomsten van het
evaluatieonderzoek kunnen leiden tot vervolgonderzoek en daarmee start de handelingscyclus
weer bij de fase van probleemidentificatie.
Evaluatief vooronderzoek: in dit onderzoek krijg je zicht op wat eerder al is gedaan en of dat effectief
is geweest.
Niet elk bedrijfskundig vraagstuk start bij de fase van probleemidentificatie. Onderscheid tussen
vraagstukken die gericht zijn op verbeteren en vraagstukken die gericht zijn op vernieuwen.
, Vb. Management ziet een kans voor een nieuwe productmarkt-combinatie en wil dat onderbrengen
in een business unit of ziet zich genoodzaakt de cultuur van de organisatie drastisch aan te pakken,
dan zal er behoefte zijn aan een ontwerp in de vorm van een businessplan en een voorstel voor een
passende organisatiecultuur. Voorbeelden van vernieuwen. De fasen van probleemidentificatie en
diagnose kunnen worden overgeslagen.
Als er sprake is van een situatie die verbeterd moet worden (ontevreden klanten, hoog
ziekteverzuim, verspillingen primaire proces, dan is het noodzakelijk om eerst de oorzaken daarvan
te achterhalen voordat er een oplossing bedacht kan worden. We spreken van een herontwerp
(beleid, proces).
1.3 De onderzoekscyclus
Twee varianten:
1. Een voor wetenschappelijk onderzoek: Je tracht algemeen bruikbare theorieën te ontwikkelen.
Gaat vooral om het begrijpen van de werkelijkheid. De empirische cyclus wordt doorgaans
gebruikt.
2. Een voor praktijkgericht onderzoek: Het gaat niet om begrijpen maar om ingrijpen. Je wilt een
bestaande situatie verbeteren. Er wordt gebruik gemaakt van de werkcyclus voor praktijkgericht
onderzoek (Verhoeven, 2010).
Deze cyclus bestaat uit de volgende 6 fasen:
1. Probleemanalyse: vooronderzoek en vaststellen van de probleemstelling, vraagstelling,
doelstellingen en afbakening.
2. Onderzoeksontwerp: keuze van de onderzoeksstrategie en de onderzoeksmethoden.
3. Dataverzameling: verzamelen van data / informatie die je nodig hebt om je onderzoeksvragen te
beantwoorden.
4. Data-analyse: analyseren van de verkregen data / informatie om conclusies te kunnen trekken.
5. Conclusies en aanbevelingen: geven van een antwoord (conclusie) op de vraagstelling op basis
van de data-analyse en de tussenconclusies en meegeven van aanbevelingen aan de
opdrachtgever.
6. Rapportage en presentatie: schrijven van het onderzoeksrapport en geven van een presentatie
aan de belanghebbenden.
1.4 Kwaliteitseisen aan praktijkgericht onderzoek.
