Probleem 5
1. Wat is de functie van het onrechtmatigedaadsrecht, vanuit rechtseconomisch
perspectief bezien?
Functie van aansprakelijkheid: Rechtseconomen zien aansprakelijkheid als een systeem waarmee de
totale kosten van ongevallen kunnen worden verlaagd, doordat prikkels worden verstrekt om
ongevallen te vermijden en omdat niet-vermeden schade wordt gespreid. Als degene die het gevaar
creëert niet opdraait voor de eventuele schade, is er in economische termen sprake van een negatief
extern effect.
Extern effect = een gevolg van productie of consumptie dat ten gunste of laste van een ander komt
dan de producent of consument. Dit kan zowel negatief als positief zijn.
Negatieve externe effecten = Degene verrekent wel de kosten die hij zelf moet dragen, maar niet de
externe effecten die door een ander worden gedragen. Economisch gezien moet er gestreefd worden
naar maximalisering van de maatschappelijke welvaart waardoor dit niet wenselijk is, activiteit zou
alleen moeten worden uitgeoefend als de baten ervan hoger zijn dan de maatschappelijke kosten.
Oplossing negatieve externe effecten: het externe effect internaliseren, de actor draait dan zelf op
voor de kosten van het externe effect en zal er in zijn beslissingen rekening mee houden. De
handelende persoon stemt zijn verschillende activiteiten zodanig op elkaar af dat hij het beste
resultaat bereikt. Hij weegt de kosten die hij moet maken om eventuele schade te vermijden af tegen
die mogelijke schade, omdat hij beide kostensoorten zelf draagt. Het recht internaliseert externe
effecten via het aansprakelijkheidsrecht. Door actoren aansprakelijk te houden voor schade die door
hen is veroorzaakt, zullen zij er in hun beslissingen rekening mee houden.
Om te zien wie de schade moet dragen wordt gekeken naar hoe de welvaart wordt
gemaximaliseerd. In ongevalssituaties zijn de transactiekosten erg hoog en spelen rechtsregels dus
een belangrijke rol. De theorie van Calabresi is in de economische analyse van het
onrechtmatigedaadsrecht van belang.
De theorie van Calabresi
Calabresi onderscheidt twee hoofddoelen, rechtvaardigheid (randvoorwaarde) en het reduceren van
de kosten van ongevallen. Het doel van kostenreductie valt uiteen in 3 subdoelen, die niet altijd strikt
zijn te scheiden:
1. Reductie van primaire ongevalskosten (preventie): het gaat hier om het verminderen van
het aantal ongevallen en/of de ernst ervan.
a. Specific deterrence = bepaalde specifieke acties of activiteiten verbieden.
b. General deterrence = bepaalde activiteiten duurder en dus minder aantrekkelijk
maken.
2. Reductie van secundaire ongevalskosten (compensatie): ongevallen veroorzaken schade,
die door iemand moet worden gedragen. De omvang van de maatschappelijke kosten wordt
mede bepaald door wie de schade moet dragen, minder draagkracht en grote schade
betekent dus meer kosten. Door de schade te spreiden over een grotere groep of door haar
te laten dragen door een meer draagkrachtige partij, kunnen de maatschappelijke kosten van
de schade worden gereduceerd. Het compensatiedoel is het middel waarmee de reductie
van secundaire ongevalskosten wordt bereikt.
3. Reductie van tertiaire ongevalskosten: de inspanningen die worden gedaan om primaire en
secundaire ongevalskosten te verlagen vormen de tertiaire kosten. Het gaat hier om de
, systeemkosten telkens de vraag gesteld of een maatregel die de primaire en/of secundaire
ongevalskosten verlaagt niet meer kost dan de reductie die erdoor wordt bewerkstelligd.
De drie subdoelen kunnen tegengestelde eisen aan een rechtsregel stellen:
- Aanvulling primaire ongevalskosten: Bij primaire ongevalskosten (preventie) gaat het niet
om het minimaliseren van het aantal ongevallen, maar van de kosten die de ongevallen
meebrengen. Er wordt niet gestreefd naar maximale zorg en een minimaal aantal ongevallen,
maar naar optimale zorg en een optimaal aantal ongevallen waarbij de som van zorgkosten
en verwachte schade zo klein mogelijk is. Het vooruitzicht om schadevergoeding te betalen
geven actoren een prikkel tot zorgvuldig gedrag. Compensatie van de schade wordt gebruikt
als middel voor preventie.
- Aanvulling secundaire ongevalskosten: het gaat hier om het verplaatsen of spreiden van
schade om zo de gevolgen van de schade te verkleinen. Niet alleen het spreiden van de
schade over meerdere personen, maar ook het afwentelen op iemand met een grotere
draagkracht of het spreiden in de tijd reduceert de secundaire kosten van ongevallen.
- Aanvulling tertiaire ongevalskosten: reductie van tertiaire kosten wordt in juridisch
Nederland niet als zelfstandige doelstelling van het onrechtmatigedaadsrecht gezien, maar
wordt wel als wenselijk beschouwd.
2. Hoe wordt, in het recht en in de rechtseconomie, de zorgvuldigheidsnorm
ingevuld?
Zorgvuldigheidsnorm = actoren kunnen door bepaalde voorzorgsmaatregelen te nemen, proberen
de schade te voorkomen. Door kosten van zorg af te wegen tegen de schade die ermee kan worden
voorkomen, kan het optimale zorgniveau worden bepaald.
De Learned Hand formule
De Learned Hand formule is ontstaan na een zaak in Amerika (United States v. Carrol Towing) waarbij
een boot na een storm loskwam uit de haven van New York en een tanker raakte. De propeller van
de tanker maakte een gat in de boot en lieten de boot en de lading daarop zinken. Learned Hand was
de rechter in deze zaak en moest beslissen of de eigenaar van de boot aansprakelijk was. Hij
oordeelde dat er drie zaken belangrijk waren in het beslissen over aansprakelijkheid, deze zijn ook te
vinden in de Kelderluikcriteria:
- De kans dat een situatie zich voordeed (P);
- De kans dat er schade aangebracht wordt wanneer deze situatie intreedt (L);
- De last om voorzorgsmaatregelen te nemen (B).
Aansprakelijkheid moet worden opgelegd wanneer B minder is dan P vermenigvuldigd met L (de
formule werd dus zo uitgeschreven: B < P L). Deze criteria worden kwalitatief toegepast.
Er moet rekening worden gehouden met of de veroorzaker van het gevaar afwist, en of hij schade
had kunnen voorkomen. Vanuit een economisch standpunt wordt gesteld dat schade niet te
vermijden is wanneer de kosten voor het vermijden of onderzoeken te hoog zijn (Posner). En het
afweten van een gevaar wordt getoetst aan of de fout voorzien kon worden. Iemand aansprakelijk
houden voor iets wat niet voorzienbaar is, is inefficiënt, het brengt namelijk kosten voor een zaak
met zich mee terwijl de veroorzaker de schade niet kon voorkomen.
De formule kan gezien worden als een snelschrift voor de berekening van de te nemen
voorzorgsmaatregelen. De totale kosten zijn de kosten die nodig zijn om de kans op een fout te
voorkomen en de schade in te perken. De verwachte schade is het product van de kans dat het
ongeluk gebeurd en de schade die wordt aangebracht wanneer het gebeurt. Voor het optimale
1. Wat is de functie van het onrechtmatigedaadsrecht, vanuit rechtseconomisch
perspectief bezien?
Functie van aansprakelijkheid: Rechtseconomen zien aansprakelijkheid als een systeem waarmee de
totale kosten van ongevallen kunnen worden verlaagd, doordat prikkels worden verstrekt om
ongevallen te vermijden en omdat niet-vermeden schade wordt gespreid. Als degene die het gevaar
creëert niet opdraait voor de eventuele schade, is er in economische termen sprake van een negatief
extern effect.
Extern effect = een gevolg van productie of consumptie dat ten gunste of laste van een ander komt
dan de producent of consument. Dit kan zowel negatief als positief zijn.
Negatieve externe effecten = Degene verrekent wel de kosten die hij zelf moet dragen, maar niet de
externe effecten die door een ander worden gedragen. Economisch gezien moet er gestreefd worden
naar maximalisering van de maatschappelijke welvaart waardoor dit niet wenselijk is, activiteit zou
alleen moeten worden uitgeoefend als de baten ervan hoger zijn dan de maatschappelijke kosten.
Oplossing negatieve externe effecten: het externe effect internaliseren, de actor draait dan zelf op
voor de kosten van het externe effect en zal er in zijn beslissingen rekening mee houden. De
handelende persoon stemt zijn verschillende activiteiten zodanig op elkaar af dat hij het beste
resultaat bereikt. Hij weegt de kosten die hij moet maken om eventuele schade te vermijden af tegen
die mogelijke schade, omdat hij beide kostensoorten zelf draagt. Het recht internaliseert externe
effecten via het aansprakelijkheidsrecht. Door actoren aansprakelijk te houden voor schade die door
hen is veroorzaakt, zullen zij er in hun beslissingen rekening mee houden.
Om te zien wie de schade moet dragen wordt gekeken naar hoe de welvaart wordt
gemaximaliseerd. In ongevalssituaties zijn de transactiekosten erg hoog en spelen rechtsregels dus
een belangrijke rol. De theorie van Calabresi is in de economische analyse van het
onrechtmatigedaadsrecht van belang.
De theorie van Calabresi
Calabresi onderscheidt twee hoofddoelen, rechtvaardigheid (randvoorwaarde) en het reduceren van
de kosten van ongevallen. Het doel van kostenreductie valt uiteen in 3 subdoelen, die niet altijd strikt
zijn te scheiden:
1. Reductie van primaire ongevalskosten (preventie): het gaat hier om het verminderen van
het aantal ongevallen en/of de ernst ervan.
a. Specific deterrence = bepaalde specifieke acties of activiteiten verbieden.
b. General deterrence = bepaalde activiteiten duurder en dus minder aantrekkelijk
maken.
2. Reductie van secundaire ongevalskosten (compensatie): ongevallen veroorzaken schade,
die door iemand moet worden gedragen. De omvang van de maatschappelijke kosten wordt
mede bepaald door wie de schade moet dragen, minder draagkracht en grote schade
betekent dus meer kosten. Door de schade te spreiden over een grotere groep of door haar
te laten dragen door een meer draagkrachtige partij, kunnen de maatschappelijke kosten van
de schade worden gereduceerd. Het compensatiedoel is het middel waarmee de reductie
van secundaire ongevalskosten wordt bereikt.
3. Reductie van tertiaire ongevalskosten: de inspanningen die worden gedaan om primaire en
secundaire ongevalskosten te verlagen vormen de tertiaire kosten. Het gaat hier om de
, systeemkosten telkens de vraag gesteld of een maatregel die de primaire en/of secundaire
ongevalskosten verlaagt niet meer kost dan de reductie die erdoor wordt bewerkstelligd.
De drie subdoelen kunnen tegengestelde eisen aan een rechtsregel stellen:
- Aanvulling primaire ongevalskosten: Bij primaire ongevalskosten (preventie) gaat het niet
om het minimaliseren van het aantal ongevallen, maar van de kosten die de ongevallen
meebrengen. Er wordt niet gestreefd naar maximale zorg en een minimaal aantal ongevallen,
maar naar optimale zorg en een optimaal aantal ongevallen waarbij de som van zorgkosten
en verwachte schade zo klein mogelijk is. Het vooruitzicht om schadevergoeding te betalen
geven actoren een prikkel tot zorgvuldig gedrag. Compensatie van de schade wordt gebruikt
als middel voor preventie.
- Aanvulling secundaire ongevalskosten: het gaat hier om het verplaatsen of spreiden van
schade om zo de gevolgen van de schade te verkleinen. Niet alleen het spreiden van de
schade over meerdere personen, maar ook het afwentelen op iemand met een grotere
draagkracht of het spreiden in de tijd reduceert de secundaire kosten van ongevallen.
- Aanvulling tertiaire ongevalskosten: reductie van tertiaire kosten wordt in juridisch
Nederland niet als zelfstandige doelstelling van het onrechtmatigedaadsrecht gezien, maar
wordt wel als wenselijk beschouwd.
2. Hoe wordt, in het recht en in de rechtseconomie, de zorgvuldigheidsnorm
ingevuld?
Zorgvuldigheidsnorm = actoren kunnen door bepaalde voorzorgsmaatregelen te nemen, proberen
de schade te voorkomen. Door kosten van zorg af te wegen tegen de schade die ermee kan worden
voorkomen, kan het optimale zorgniveau worden bepaald.
De Learned Hand formule
De Learned Hand formule is ontstaan na een zaak in Amerika (United States v. Carrol Towing) waarbij
een boot na een storm loskwam uit de haven van New York en een tanker raakte. De propeller van
de tanker maakte een gat in de boot en lieten de boot en de lading daarop zinken. Learned Hand was
de rechter in deze zaak en moest beslissen of de eigenaar van de boot aansprakelijk was. Hij
oordeelde dat er drie zaken belangrijk waren in het beslissen over aansprakelijkheid, deze zijn ook te
vinden in de Kelderluikcriteria:
- De kans dat een situatie zich voordeed (P);
- De kans dat er schade aangebracht wordt wanneer deze situatie intreedt (L);
- De last om voorzorgsmaatregelen te nemen (B).
Aansprakelijkheid moet worden opgelegd wanneer B minder is dan P vermenigvuldigd met L (de
formule werd dus zo uitgeschreven: B < P L). Deze criteria worden kwalitatief toegepast.
Er moet rekening worden gehouden met of de veroorzaker van het gevaar afwist, en of hij schade
had kunnen voorkomen. Vanuit een economisch standpunt wordt gesteld dat schade niet te
vermijden is wanneer de kosten voor het vermijden of onderzoeken te hoog zijn (Posner). En het
afweten van een gevaar wordt getoetst aan of de fout voorzien kon worden. Iemand aansprakelijk
houden voor iets wat niet voorzienbaar is, is inefficiënt, het brengt namelijk kosten voor een zaak
met zich mee terwijl de veroorzaker de schade niet kon voorkomen.
De formule kan gezien worden als een snelschrift voor de berekening van de te nemen
voorzorgsmaatregelen. De totale kosten zijn de kosten die nodig zijn om de kans op een fout te
voorkomen en de schade in te perken. De verwachte schade is het product van de kans dat het
ongeluk gebeurd en de schade die wordt aangebracht wanneer het gebeurt. Voor het optimale
