GESCHIEDENIS SAMENVATTING: REPUBLIEK
1. DE CHRISTELIJKE KERK IN WEST-EUROPA VALT
UITEEN
GROEIENDE KRITIEK OP DE CHRISTELIJKE KERK ROND 1500
Sommige critici vonden dat de kerk de Bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand
lag en dat de kerk er gebruiken op na hield die nergens in de Bijbel terug te vinden waren.
Belangrijke hervormers:
Erasmus: Wilde alleen misbruiken zoals de aflaathandel afschaffen
Luther:
• Machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de Kerk zijn onterecht.
• Alleen de Bijbel is richtinggevend voor het geloof -> mensen moeten zelf de Bijbel
kunnen lezen in eigen taal.
• Afschaffing van aflaten -> je komt in de hemel door in God te geloven.
• Pausschap, celibaat, sacramenten, heiligenverering en kloosteroorden afschaffen.
Calvijn:
• De kerk wordt bestuurd door een raad gekozen ouderlingen per gemeente.
• Calvinisten mogen tegen hun vorst in verzet komen.
• Predestinatieleer
Luther kreeg veel steun van de Duitse vorsten, want volgens het lutheranisme:
Worden de vorsten het hoofd van de kerk.
Konden ze de kloosters sluiten en de bezittingen overnemen.
Moesten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen.
De vorsten in het Duitse rijk kozen in 1519 Karel V tot keizer. Karel wilde het katholicisme
handhaven. Bij de Vrede van Augsburg in 1555 dwongen de vorsten Karel V de afspraak
‘cuius regio eius religio’ af -> de vorst bepaalt het geloof van zijn onderdanen. Karel V ervoer
dit als een nederlaag voor zijn politiek, want handhaving van de eenheid onder de christenen
was een van zijn belangrijkste doelen.
LUTHER VERSCHIJNT VOOR DE RIJKSDAG IN WORMS 1521
In 1517 spijkerde Luther zijn 95 stellingen op de deur van de kerk van Wittenberg, waar hij
lesgaf. De paus stuurde Luther daarop een bevel om zijn opvattingen te herroepen; Luther
verbrande het bevel in het openbaar. Luther werd door Karel V uitgenodigd op de rijksdag
in Worms. Toen hij weigerde zijn opvattingen te herroepen werd hij door Karel V vogelvrij
verklaard en moesten zijn boeken en pamfletten worden verbrand.
Voordat er iets slechts met hem gebeurde ontvoerde de vorst van Saksen hem om hem te
beschermen. Luther kon in zijn kasteel veilig verder leven en werken.
, 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT
OORZAKEN VAN DE OPSTAND
Indirecte oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden. Door de opbloei
van de handel en nijverheid was de welvaart onder de burgers sterk toegenomen. In
ruil voor belastingen kregen de gewesten privileges van de Bourgondische vorsten.
Ze werden het niet eens met Karels centralisatiepolitiek.
De splitsing van de christelijke kerk door de Hervorming. Het aantal protestanten
in de Nederlanden groeide.
Directe oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen. Karel V en Filips II
vervolgden protestanten met strenge plakkaten (wetten). Veel plaatselijke
bestuurders voerden die plakkaten niet of met weerzin uit -> ze keurden vervolging
vanwege godsdienst af en vonden de plakkaten een inbreuk op hun rechten.
Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van
privileges. De landvoogd(es) en drie Collaterale Raden vormden samen in Brussel
een centrale regering voor alle gewesten. De burgerij wilde vrijheidsrechten
behouden en vastleggen.
DE INSTELLING VAN DRIE COLLATERALE RADEN 1531
Karel V benoemde in 1531 drie Collaterale Raden: de Raad van State, de Raad van
Financiën en de Geheime Raad. Deze raden adviseerden hem en zorgden mede voor
uitvoering van zijn beleid.
Raad van State: Zette samen met Karel V, Filips II of landvoogd(es) het regeringsbeleid uit.
Geheime Raad: Regelde de uitvoering van het beleid. De Geheime Raad bestond vooral uit
juristen op wie Karel volledig kon vertrouwen, terwijl in de twee andere Raden vooral hoge
edelen zaten, die meer op hun eigen belangen letten.
Raad van Financiën: Uitvoeren van het financiële beleid. Bestond vooral uit hoge edelen en
juristen.
REACTIES VAN EDELEN EN CALVINISTEN
In april 1566 bood een groep lagere edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma een
Smeekschrift aan met het verzoek de plakkaten af te schaffen. Ze beloofde de plakkaten
minder streng te zullen uitvoeren en stuurde het Smeekschrift door naar Filips II.
Doordat Margaretha minder hard optrad, durfden calvinisten zich aan openlijke acties te
wagen, zoals het houden van hagenpreken. In augustus 1566 vond de Beeldenstorm
plaats in Vlaanderen, het gewest met de meeste calvinisten. Tijdens de Beeldenstorm
werden met geweld heiligbeelden, schilderijen en andere kostbaarheden uit de kerken
vernield of verwijderd.
DE OPSTAND BEGINT
Als reactie op de Beeldenstorm stuurt Filips II de hertog van Alva met een leger naar de
Nederlanden. Margaretha van Parma nam ontslag en Alva werd landvoogd. Alva stelde een
centrale rechtbank in, de Raad van Beroerten. Deze Raad trad hard op en had tot taak
degenen die zich met de Beeldenstorm en andere opstandige activiteiten hadden ingelaten,
te straffen.
1. DE CHRISTELIJKE KERK IN WEST-EUROPA VALT
UITEEN
GROEIENDE KRITIEK OP DE CHRISTELIJKE KERK ROND 1500
Sommige critici vonden dat de kerk de Bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand
lag en dat de kerk er gebruiken op na hield die nergens in de Bijbel terug te vinden waren.
Belangrijke hervormers:
Erasmus: Wilde alleen misbruiken zoals de aflaathandel afschaffen
Luther:
• Machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de Kerk zijn onterecht.
• Alleen de Bijbel is richtinggevend voor het geloof -> mensen moeten zelf de Bijbel
kunnen lezen in eigen taal.
• Afschaffing van aflaten -> je komt in de hemel door in God te geloven.
• Pausschap, celibaat, sacramenten, heiligenverering en kloosteroorden afschaffen.
Calvijn:
• De kerk wordt bestuurd door een raad gekozen ouderlingen per gemeente.
• Calvinisten mogen tegen hun vorst in verzet komen.
• Predestinatieleer
Luther kreeg veel steun van de Duitse vorsten, want volgens het lutheranisme:
Worden de vorsten het hoofd van de kerk.
Konden ze de kloosters sluiten en de bezittingen overnemen.
Moesten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen.
De vorsten in het Duitse rijk kozen in 1519 Karel V tot keizer. Karel wilde het katholicisme
handhaven. Bij de Vrede van Augsburg in 1555 dwongen de vorsten Karel V de afspraak
‘cuius regio eius religio’ af -> de vorst bepaalt het geloof van zijn onderdanen. Karel V ervoer
dit als een nederlaag voor zijn politiek, want handhaving van de eenheid onder de christenen
was een van zijn belangrijkste doelen.
LUTHER VERSCHIJNT VOOR DE RIJKSDAG IN WORMS 1521
In 1517 spijkerde Luther zijn 95 stellingen op de deur van de kerk van Wittenberg, waar hij
lesgaf. De paus stuurde Luther daarop een bevel om zijn opvattingen te herroepen; Luther
verbrande het bevel in het openbaar. Luther werd door Karel V uitgenodigd op de rijksdag
in Worms. Toen hij weigerde zijn opvattingen te herroepen werd hij door Karel V vogelvrij
verklaard en moesten zijn boeken en pamfletten worden verbrand.
Voordat er iets slechts met hem gebeurde ontvoerde de vorst van Saksen hem om hem te
beschermen. Luther kon in zijn kasteel veilig verder leven en werken.
, 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT
OORZAKEN VAN DE OPSTAND
Indirecte oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden. Door de opbloei
van de handel en nijverheid was de welvaart onder de burgers sterk toegenomen. In
ruil voor belastingen kregen de gewesten privileges van de Bourgondische vorsten.
Ze werden het niet eens met Karels centralisatiepolitiek.
De splitsing van de christelijke kerk door de Hervorming. Het aantal protestanten
in de Nederlanden groeide.
Directe oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen. Karel V en Filips II
vervolgden protestanten met strenge plakkaten (wetten). Veel plaatselijke
bestuurders voerden die plakkaten niet of met weerzin uit -> ze keurden vervolging
vanwege godsdienst af en vonden de plakkaten een inbreuk op hun rechten.
Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van
privileges. De landvoogd(es) en drie Collaterale Raden vormden samen in Brussel
een centrale regering voor alle gewesten. De burgerij wilde vrijheidsrechten
behouden en vastleggen.
DE INSTELLING VAN DRIE COLLATERALE RADEN 1531
Karel V benoemde in 1531 drie Collaterale Raden: de Raad van State, de Raad van
Financiën en de Geheime Raad. Deze raden adviseerden hem en zorgden mede voor
uitvoering van zijn beleid.
Raad van State: Zette samen met Karel V, Filips II of landvoogd(es) het regeringsbeleid uit.
Geheime Raad: Regelde de uitvoering van het beleid. De Geheime Raad bestond vooral uit
juristen op wie Karel volledig kon vertrouwen, terwijl in de twee andere Raden vooral hoge
edelen zaten, die meer op hun eigen belangen letten.
Raad van Financiën: Uitvoeren van het financiële beleid. Bestond vooral uit hoge edelen en
juristen.
REACTIES VAN EDELEN EN CALVINISTEN
In april 1566 bood een groep lagere edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma een
Smeekschrift aan met het verzoek de plakkaten af te schaffen. Ze beloofde de plakkaten
minder streng te zullen uitvoeren en stuurde het Smeekschrift door naar Filips II.
Doordat Margaretha minder hard optrad, durfden calvinisten zich aan openlijke acties te
wagen, zoals het houden van hagenpreken. In augustus 1566 vond de Beeldenstorm
plaats in Vlaanderen, het gewest met de meeste calvinisten. Tijdens de Beeldenstorm
werden met geweld heiligbeelden, schilderijen en andere kostbaarheden uit de kerken
vernield of verwijderd.
DE OPSTAND BEGINT
Als reactie op de Beeldenstorm stuurt Filips II de hertog van Alva met een leger naar de
Nederlanden. Margaretha van Parma nam ontslag en Alva werd landvoogd. Alva stelde een
centrale rechtbank in, de Raad van Beroerten. Deze Raad trad hard op en had tot taak
degenen die zich met de Beeldenstorm en andere opstandige activiteiten hadden ingelaten,
te straffen.
