Pedagogiek in beeld
Hoofdstuk 1 Methodologie: kennis door
veranderen, de empirische benadering in de
pedagogiek
1.1 Inleiding
De empirisch-analytische benadering blijft verrassend controversieel in de metatheoretische
verhandelingen over pedagogiek en tegelijk verrassend vanzelfsprekend in de praktijk van het
pedagogisch onderzoek
1.1.1 Een casus
Horizontale groep
-Aparte babygroep: rust, regelmaat, hygiëne en veiligheid
-Inspelen op ontwikkelingsniveau kinderen
-Vriendjes in dezelfde leeftijd
-Ouders van kinderen in dezelfde leeftijd
Verticale groep
-Nabootsing groot gezin
-Taalvaardigheden gestimuleerd door oudere kinderen
-Ouders zelfde pedagogisch medewerker
-Geen breuk in gehechtheidsrelatie
Belang van het kind
-Sociaal-emotioneel
-Cognitief
-Fysiek
-Welbevinden
-Vragenlijst
-Observatie
-Cortisol
1.1.2 Wat is empirisch-analytische pedagogiek?
-Men probeert op systematische wijze verschillende pedagogische handelingen, methoden etc. uit en
kijkt dan of er van een verschillend pedagogisch effect sprake is.
-Empirisch analytici zetten zich niet alleen af tegen het abstracte en speculatieve karakter van
opvoedkundige verhandelingen maar ook tegen de allesovattende en pretentieuze uiteenzettingen
over ‘aard’ en ‘wezen’ van ‘de’ opvoeding en ‘het’ onderwijs.
-Empirisch duidt op belangrijke plaats die concrete opvoedingswerkelijkheid van verzorgers
innemen
-Analytisch duit op bescheiden pretentie, de opvoedingswerkelijkheid telkens bij stukjes
en beetjes te willen beschrijven en interpreteren (niet hele werkelijkheid recht doen)
-De empirisch-analytische benadering dwingt de opvoedkundigen hun ideeën over
opvoedingspatronen voortdurend aan de realiteit te toetsen.
Experimenteel design
Kwantitatief
,-Cijfermatige resultaten over groep
-Steekproef generaliseren naar populatie
-Verbanden en verschillen
Kwalitatief
-Diepgaande informatie
-Relatief kleine doelgroep
-Wat leeft er en waarom
Retrospectieve studie
-Groep antisociale jongeren van 18 jaar: overeenkomsten in vroegere opvoeding?
-Terugkijken
Prospectieve studie
-Groep volgen van 4-18 jaar: wie wordt antisociaal?
-Vooruit kijken
Cross-sectioneel ontwerp
-Schoolkinderen: tegelijkertijd kinderen van groep 1,3,5 en 7
-Overeenkomsten
Longitudinaal ontwerp
-Baby -> schoolkind -> puber
Testen van interventie
-Manipuleren factor (omstandigheid) en kijken of gevolgen veranderen
1.2 Historische achtergronden
-Over de verhouding van pedagogiek tot andere sociaal- en gedragswetenschappelijke disciplines
wordt al sinds jaar en dag enige discussie gevoerd
-Belangrijkste vraag betreft grenzen tussen psychologie en pedagogiek
-Is pedagogiek een zelfstandige wetenschappelijke discipline?
-Psychologie bestudeert ook ontwikkeling van mens in alle levensfasen
-Opvoeding en ontwikkeling van kinderen kan vanuit diverse disciplines worden onderzocht
-Medisch -Antropologisch
-Historisch -Psychologisch
-Pedagogiek -> op welke wijze functioneren de ontwikkeling van het kind door en in opvoeding en
onderwijs kan worden verbeterd en geoptimaliseerd
1.3 Empirisch onderzoek
1.3.1 Empirisch-analytische pedagogiek
-Op twee punten verschilt de pedagogische van een psychologische vraagstelling
-De pedagogiek verbindt verschillende disciplinaire perspectieven met elkaar
tot een integratieve theorie. Zodra vragen worden gesteld die de directe
ontwikkeling van en interactie met het kind overschrijden komen we op het
terrein van psychologie en sociologie. Pedagogiek integreert pedagogisch relevante
kennis uit andere disciplines vanuit pedagogisch perspectief en met het oog op de
verbetering van de pedagogische praktijk, in belang van het kind.
-De psychologie legt de nadruk op beschrijving en verklaring van de ontwikkeling. De
pedagogiek kent een lange traditie van reflectie over waarden en normen die verband
houden met opvoedingsdoelen en aanvaardbare opvoedingsmiddelen. Zij is ook op
praktische toepassing van kennis gericht, naast of in het verlengde van theorieën
die de opvoedingswerkelijkheid beschrijven en verklaren. Ook leveren ze rationele
bijdragen aan het waarde- en normendebat.
,1.3.2 De empirische cyclus
Observatie: het waarnemen en verzamelen van empirische feiten
Hypothese: een voorlopig antwoord op de onderzoeksvraag.
Inductie: het formuleren van een algemene veronderstelling op basis van observaties; van specifiek
naar algemeen.
Deductie: formuleren van specifieke toetsbare hypotheses (van theorie naar hypothese).
Toetsbare voorspelling:
Toetsing: het toetsen van de hypothese door middel van een experiment / onderzoek
Evaluatie: de resultaten van het experiment / onderzoek waarnemen en evalueren
De empirische cyclus is mede uitgewerkt om het onderzoeksproces doorzichtig te maken en
daardoor navolgbaar -> intersubjectieve navolgbaarheid
1.4 Cultuurvergelijkende achtergronden
-De Duitsers kennen de pedagogiek zoals wij die ook in Nederland kennen, een vorm van ene
discipline die opvoeding en onderwijs bestrijkt. ‘Paedagogik’ kenmerkt echter ook de
gezinsopvoeding, de begeleiding en hulpverlening aan opvoeders en kinderen in de problemen. Dit
geldt ook in de Scandinavische en Zuid-Europese landen.
-In Engelstalige landen in de situatie echter anders. In het V.K., de V.S. en Canada is ‘education’ de
discipline die het onderwijs als onderwerp heeft. Onderwijs moet breed worden opgevat -> ook de
studie van voorschoolsonderwijs en kinderopvang wordt tot ‘education’ gerekend.
1.5 Toekomst
-Er is nog veel onbekend pedagogisch terrein. De wetenschappelijke basis voor pedagogische
diagnostiek en behandeling is vaak flinterdun. Ook is de gangbare diagnostiek van psychosociale
problemen en leerproblemen onaanvaardbaar subjectief. Er zal nog veel systematisch pedagogisch
interventieonderzoek moeten plaatsvinden om na te gaan welke vormen van
opvoedingsondersteuning en hulpverlening het belang van het kind optimaal waarborgen.
1.6 Ten slotte
-De pedagogische kennis die we hier vergaren, is wellicht ook toepasbaar in andere culturen.
, Hoofdstuk 2 Statistiek: een krachtig
argumentatiemiddel in pedagogisch onderzoek
2.1 Inleiding
-Een belangrijk doel van pedagogisch onderzoek is theorieën toetsen aan de praktijk
-Inhoudelijke argumenten omzetten in meetbare hypothesen
-Empirische onderbouwing hypothesen
-Om algemeen toepasbare uitspraken te doen is het nodig om populaties te onderzoeken
-Steekproeven van kleinere groepen mensen uit populaties
-Er moet een argumentatie opgezet worden omdat de kenmerken van de gehele
populatie meestal niet zijn gemeten
2.2 Historische achtergrond
-Trapp (1779)
-Eerste hoogleraar pedagogiek
-Concrete voorstellen voor beschrijvend empirisch onderzoek
-Het woord statistiek werd niet genoemd, maar hij had het wel nodig
-Stein, Meumann, Lay en Lochner
-Experimenteel pedagogisch onderzoek vormgeven
-Ph. A. Kohnstamm (1875-1951)
-Belangstelling voor wijsgerige en pedagogische vragen
2.3 De toepassing van statistiek in empirisch onderzoek
2.3.1 Meten is weten?
-Een van de taken van wetenschappelijk onderzoek is het vinden van beperkingen die er toe doen
-Vaak sprake van interactie -> geldigheid van bewering hangt af van andere factor of
conditie.
-Uitspraken individuen = metingen -> construct is meetbaar gemaakt
Betrouwbaarheid: de mate van vertrouwen in een meting
-Momentopname?
-Toevallige meetfouten: omstandigheden zoals geluid, verlichting, temperatuur, humeur, motivatie
etc. -> zo min mogelijk
-Check met statistiek: neem test herhaaldelijk af en bereken samenhang (correlatie)
Generaliseerbaarheid: geldigheid van resultaten buiten de steekproef
-Generaliseerbaarheid voor groot deel afhankelijk van steekproef
-Aantal personen
-Sekse
-Leeftijd
-Etniciteit
-Achtergrond
-Representatief
Statistische significantie: generaliseerbaarheid uitgedrukt in een getal
-Berekenen van P waarde -> p kleiner van 0,5 = goede kans
-De kans dat een resultaat door toeval in de steekproef gevonden wordt, terwijl het in de populatie
niet bestaat
Hoofdstuk 1 Methodologie: kennis door
veranderen, de empirische benadering in de
pedagogiek
1.1 Inleiding
De empirisch-analytische benadering blijft verrassend controversieel in de metatheoretische
verhandelingen over pedagogiek en tegelijk verrassend vanzelfsprekend in de praktijk van het
pedagogisch onderzoek
1.1.1 Een casus
Horizontale groep
-Aparte babygroep: rust, regelmaat, hygiëne en veiligheid
-Inspelen op ontwikkelingsniveau kinderen
-Vriendjes in dezelfde leeftijd
-Ouders van kinderen in dezelfde leeftijd
Verticale groep
-Nabootsing groot gezin
-Taalvaardigheden gestimuleerd door oudere kinderen
-Ouders zelfde pedagogisch medewerker
-Geen breuk in gehechtheidsrelatie
Belang van het kind
-Sociaal-emotioneel
-Cognitief
-Fysiek
-Welbevinden
-Vragenlijst
-Observatie
-Cortisol
1.1.2 Wat is empirisch-analytische pedagogiek?
-Men probeert op systematische wijze verschillende pedagogische handelingen, methoden etc. uit en
kijkt dan of er van een verschillend pedagogisch effect sprake is.
-Empirisch analytici zetten zich niet alleen af tegen het abstracte en speculatieve karakter van
opvoedkundige verhandelingen maar ook tegen de allesovattende en pretentieuze uiteenzettingen
over ‘aard’ en ‘wezen’ van ‘de’ opvoeding en ‘het’ onderwijs.
-Empirisch duidt op belangrijke plaats die concrete opvoedingswerkelijkheid van verzorgers
innemen
-Analytisch duit op bescheiden pretentie, de opvoedingswerkelijkheid telkens bij stukjes
en beetjes te willen beschrijven en interpreteren (niet hele werkelijkheid recht doen)
-De empirisch-analytische benadering dwingt de opvoedkundigen hun ideeën over
opvoedingspatronen voortdurend aan de realiteit te toetsen.
Experimenteel design
Kwantitatief
,-Cijfermatige resultaten over groep
-Steekproef generaliseren naar populatie
-Verbanden en verschillen
Kwalitatief
-Diepgaande informatie
-Relatief kleine doelgroep
-Wat leeft er en waarom
Retrospectieve studie
-Groep antisociale jongeren van 18 jaar: overeenkomsten in vroegere opvoeding?
-Terugkijken
Prospectieve studie
-Groep volgen van 4-18 jaar: wie wordt antisociaal?
-Vooruit kijken
Cross-sectioneel ontwerp
-Schoolkinderen: tegelijkertijd kinderen van groep 1,3,5 en 7
-Overeenkomsten
Longitudinaal ontwerp
-Baby -> schoolkind -> puber
Testen van interventie
-Manipuleren factor (omstandigheid) en kijken of gevolgen veranderen
1.2 Historische achtergronden
-Over de verhouding van pedagogiek tot andere sociaal- en gedragswetenschappelijke disciplines
wordt al sinds jaar en dag enige discussie gevoerd
-Belangrijkste vraag betreft grenzen tussen psychologie en pedagogiek
-Is pedagogiek een zelfstandige wetenschappelijke discipline?
-Psychologie bestudeert ook ontwikkeling van mens in alle levensfasen
-Opvoeding en ontwikkeling van kinderen kan vanuit diverse disciplines worden onderzocht
-Medisch -Antropologisch
-Historisch -Psychologisch
-Pedagogiek -> op welke wijze functioneren de ontwikkeling van het kind door en in opvoeding en
onderwijs kan worden verbeterd en geoptimaliseerd
1.3 Empirisch onderzoek
1.3.1 Empirisch-analytische pedagogiek
-Op twee punten verschilt de pedagogische van een psychologische vraagstelling
-De pedagogiek verbindt verschillende disciplinaire perspectieven met elkaar
tot een integratieve theorie. Zodra vragen worden gesteld die de directe
ontwikkeling van en interactie met het kind overschrijden komen we op het
terrein van psychologie en sociologie. Pedagogiek integreert pedagogisch relevante
kennis uit andere disciplines vanuit pedagogisch perspectief en met het oog op de
verbetering van de pedagogische praktijk, in belang van het kind.
-De psychologie legt de nadruk op beschrijving en verklaring van de ontwikkeling. De
pedagogiek kent een lange traditie van reflectie over waarden en normen die verband
houden met opvoedingsdoelen en aanvaardbare opvoedingsmiddelen. Zij is ook op
praktische toepassing van kennis gericht, naast of in het verlengde van theorieën
die de opvoedingswerkelijkheid beschrijven en verklaren. Ook leveren ze rationele
bijdragen aan het waarde- en normendebat.
,1.3.2 De empirische cyclus
Observatie: het waarnemen en verzamelen van empirische feiten
Hypothese: een voorlopig antwoord op de onderzoeksvraag.
Inductie: het formuleren van een algemene veronderstelling op basis van observaties; van specifiek
naar algemeen.
Deductie: formuleren van specifieke toetsbare hypotheses (van theorie naar hypothese).
Toetsbare voorspelling:
Toetsing: het toetsen van de hypothese door middel van een experiment / onderzoek
Evaluatie: de resultaten van het experiment / onderzoek waarnemen en evalueren
De empirische cyclus is mede uitgewerkt om het onderzoeksproces doorzichtig te maken en
daardoor navolgbaar -> intersubjectieve navolgbaarheid
1.4 Cultuurvergelijkende achtergronden
-De Duitsers kennen de pedagogiek zoals wij die ook in Nederland kennen, een vorm van ene
discipline die opvoeding en onderwijs bestrijkt. ‘Paedagogik’ kenmerkt echter ook de
gezinsopvoeding, de begeleiding en hulpverlening aan opvoeders en kinderen in de problemen. Dit
geldt ook in de Scandinavische en Zuid-Europese landen.
-In Engelstalige landen in de situatie echter anders. In het V.K., de V.S. en Canada is ‘education’ de
discipline die het onderwijs als onderwerp heeft. Onderwijs moet breed worden opgevat -> ook de
studie van voorschoolsonderwijs en kinderopvang wordt tot ‘education’ gerekend.
1.5 Toekomst
-Er is nog veel onbekend pedagogisch terrein. De wetenschappelijke basis voor pedagogische
diagnostiek en behandeling is vaak flinterdun. Ook is de gangbare diagnostiek van psychosociale
problemen en leerproblemen onaanvaardbaar subjectief. Er zal nog veel systematisch pedagogisch
interventieonderzoek moeten plaatsvinden om na te gaan welke vormen van
opvoedingsondersteuning en hulpverlening het belang van het kind optimaal waarborgen.
1.6 Ten slotte
-De pedagogische kennis die we hier vergaren, is wellicht ook toepasbaar in andere culturen.
, Hoofdstuk 2 Statistiek: een krachtig
argumentatiemiddel in pedagogisch onderzoek
2.1 Inleiding
-Een belangrijk doel van pedagogisch onderzoek is theorieën toetsen aan de praktijk
-Inhoudelijke argumenten omzetten in meetbare hypothesen
-Empirische onderbouwing hypothesen
-Om algemeen toepasbare uitspraken te doen is het nodig om populaties te onderzoeken
-Steekproeven van kleinere groepen mensen uit populaties
-Er moet een argumentatie opgezet worden omdat de kenmerken van de gehele
populatie meestal niet zijn gemeten
2.2 Historische achtergrond
-Trapp (1779)
-Eerste hoogleraar pedagogiek
-Concrete voorstellen voor beschrijvend empirisch onderzoek
-Het woord statistiek werd niet genoemd, maar hij had het wel nodig
-Stein, Meumann, Lay en Lochner
-Experimenteel pedagogisch onderzoek vormgeven
-Ph. A. Kohnstamm (1875-1951)
-Belangstelling voor wijsgerige en pedagogische vragen
2.3 De toepassing van statistiek in empirisch onderzoek
2.3.1 Meten is weten?
-Een van de taken van wetenschappelijk onderzoek is het vinden van beperkingen die er toe doen
-Vaak sprake van interactie -> geldigheid van bewering hangt af van andere factor of
conditie.
-Uitspraken individuen = metingen -> construct is meetbaar gemaakt
Betrouwbaarheid: de mate van vertrouwen in een meting
-Momentopname?
-Toevallige meetfouten: omstandigheden zoals geluid, verlichting, temperatuur, humeur, motivatie
etc. -> zo min mogelijk
-Check met statistiek: neem test herhaaldelijk af en bereken samenhang (correlatie)
Generaliseerbaarheid: geldigheid van resultaten buiten de steekproef
-Generaliseerbaarheid voor groot deel afhankelijk van steekproef
-Aantal personen
-Sekse
-Leeftijd
-Etniciteit
-Achtergrond
-Representatief
Statistische significantie: generaliseerbaarheid uitgedrukt in een getal
-Berekenen van P waarde -> p kleiner van 0,5 = goede kans
-De kans dat een resultaat door toeval in de steekproef gevonden wordt, terwijl het in de populatie
niet bestaat
