Samenvatting maatschappijleer H2
Periode 3
§1 Vrijheid of veiligheid?
- Je kunt de kenmerken van de rechtsstaat benoemen en uitleggen waarom een
rechtsstaat een wettelijk vastgelegde overheidsmacht nodig heeft
- Je kunt met behulp van de filosofie van Thomas Hobbes uitleggen hoe
machtssoevereiniteit kan bijdragen aan orde en veiligheid in de samenleving
- Je kunt beargumenteren dat de overheidsmacht aan regels gebonden moet zijn en
dat dit gevolgen heeft voor het dilemma van de rechtsstaat
Geweldsmonopolie = Alleenrecht van de overheid op het legitiem gebruik van geweld
Rechtsstaat = Een staat waarin de machten gescheiden zijn, het legaliteitsbeginsel geldt, er
een onafhankelijke rechtspraak is en waar grondrechten (in theorie en in de praktijk) burgers
beschermen tegen willekeurig overheidsoptreden
Sociaal contract = Burgers staan daarbij individuele vrijheden af aan een soevereine macht
en krijgen hier orde en veiligheid in de samenleving voor terug
Grondrechten = Belangrijkste rechten van burgers die de staat moet respecteren. Er zijn
klassieke en sociale grondrechten
Legaliteitsbeginsel = Twee betekenissen: de overheid is ook aan regels gebonden, en je mag
pas voor iets gestraft worden als het strafbaar gesteld is
Machtenscheiding = Spreiding van de staatsmacht over drie machten: de wetgevende, de
uitvoerende en de rechterlijke macht
Onafhankelijke rechtspraak = Rechters handelen volgens het recht en laten zich niet
beïnvloeden door bijvoorbeeld de politiek
Rechtsbescherming = Burgers worden door de overheid beschermd tegen willekeur en
machtsmisbruik van de overheid
Rechtshandhaving = De overheid handhaaft de geldende rechtsregels
Er zijn regels om het samenleven goed te laten verlopen, maar hoe worden we beschermd
als iemand zich niet aan deze regels houdt.
Ondermijning
Bij ondermijning komt er een vermenging tussen de boven- en onderwereld. Dat is vaak
criminaliteit waar een burger weinig zicht op heeft. Veel kapperszaken in één straat is gek,
dan kan het zijn dat er in een paar van die winkels iets anders zit dan een kapper. Het is de
taak van een wijkagent om dit soort dingen te achterhalen. Voor de aanpak van
ondermijning in een wijk is informatiedeling tussen politie, justitie, Belastingdienst en
gemeente van belang. De privacywetgeving is soms wel een probleem, het is altijd de vraag
over de informatie die ze gekregen hebben of het wel rechtmatig verkregen is.
Wie is de baas op straat?
Wanneer iemand een politie uitscheldt vanuit een dure sportwagen is dat voor de politie
verdacht. Met dat gedrag laat hij zien dat hij lak heeft aan de autoriteiten. Op de aanpak van
ondermijnende criminaliteit is de laatste jaren flink ingezet. Verdachte situaties moeten
altijd gemeld worden. In een staat waar de politie de veiligheid moet garanderen, hebben ze
, een geweldsmonopolie (alleen zij mogen geweld gebruiken om de orde te handhaven). De
politie streeft ernaar om zo min mogelijk geweld en zoveel mogelijk effect van elkaar te
sorteren. Zo wordt er alleen gebruik gemaakt van een stroomstootwapen als pepperspray of
een wapenstok niet werkt.
De politie heeft meerdere bevoegdheden:
- Staande houden: er wordt gevraagd naar persoonsgegevens en verblijfadres, om
iemand staande te houden moet er wel een reden zijn, je mag niet staande
gehouden worden omdat je in een dure sportwagen rijdt of omdat je tattoos hebt
- Aanhouden: wanneer er een vermoeden is dat de wet is overtreden word je
aangehouden. Bij zo’n arrestatie mag gebruik gemaakt worden van geweld.
Nederland is een rechtsstaat en dus zijn alle bevoegdheden van de overheid aan regels
gebonden. Het is een staat wanneer de overheid macht en gezag uitvoert over een bepaald
volk en een bepaald grondgebied. Het recht zijn alle geldende rechtsregels. Rechtsregels
bevatten rechten en plichten van burgers, maar ook de bevoegdheden van
overheidsinstanties (politie of Belastingdienst).
Overheidsdiensten mogen alleen gebruikmaken van rechtmatig verkregen middelen. Er zijn
bijvoorbeeld regels over de rechtmatigheid van verkregen informatie. Die alle informatie die
de politie heeft mag worden gebruikt.
Waarom accepteren we rechtsregels?
Zonder regels zou het recht van de sterkste gelden. Volgens filosoof Thomas Hobbes wordt
de mens een wolf voor zijn medemens, ze zouden alleen nog maar aan het eigen belang
denken. Hij had een negatieve blik op de menselijke natuur.
Alleen een hogere macht zou de onderlinge strijd kunnen voorkomen. Burgers staan hun
vrijheden af aan een soevereine (hoogste) macht, en krijgen hier veiligheid voor terug
(sociaal contract). Criminelen ondermijnen het geweldsmonopolie van de overheid en
negeren het sociaal contract dat zij als burger hebben gesloten met de soevereine macht.
Hoever gaan de bevoegdheden van de overheid?
Criminelen die zich bezighouden met georganiseerde misdaad bevinden zich vaak tussen
twee werelden: de kopen legaal een huis, maar het is illegaal om daar dan geld in wit te
wassen en terug te brengen in het geldcircuit. Overheidsdiensten hebben een integrale
aanpak om georganiseerde criminaliteit te bestrijden.
De politie zoekt verbanden tussen criminele inkomsten en rijden in een dure sportwagen of
als er bijvoorbeeld meerdere kappers in één straat zitten. In samenwerking met de
Belastingdienst kan de politie een onderzoek instellen als blijkt dat iemand weinig inkomsten
heeft opgegeven maar wel veel bezittingen heeft. De politie heeft dan bevoegdheden om
chats te onderscheppen of telefoongesprekken af te luisteren. Voor deze bevoegdheden zijn
wel strenge regels om machtsmisbruik te voorkomen. De officier van justitie (alle officieren
samen worden OM genoemd) moet soms toestemming geven voor bepaalde
opsporingsmethoden. Het OM doet onderzoek naar inzet van politiegeweld als er wordt
getwijfeld aan de rechtmatigheid. Rechtsregels helpen machtsmisbruik te voorkomen maar
Periode 3
§1 Vrijheid of veiligheid?
- Je kunt de kenmerken van de rechtsstaat benoemen en uitleggen waarom een
rechtsstaat een wettelijk vastgelegde overheidsmacht nodig heeft
- Je kunt met behulp van de filosofie van Thomas Hobbes uitleggen hoe
machtssoevereiniteit kan bijdragen aan orde en veiligheid in de samenleving
- Je kunt beargumenteren dat de overheidsmacht aan regels gebonden moet zijn en
dat dit gevolgen heeft voor het dilemma van de rechtsstaat
Geweldsmonopolie = Alleenrecht van de overheid op het legitiem gebruik van geweld
Rechtsstaat = Een staat waarin de machten gescheiden zijn, het legaliteitsbeginsel geldt, er
een onafhankelijke rechtspraak is en waar grondrechten (in theorie en in de praktijk) burgers
beschermen tegen willekeurig overheidsoptreden
Sociaal contract = Burgers staan daarbij individuele vrijheden af aan een soevereine macht
en krijgen hier orde en veiligheid in de samenleving voor terug
Grondrechten = Belangrijkste rechten van burgers die de staat moet respecteren. Er zijn
klassieke en sociale grondrechten
Legaliteitsbeginsel = Twee betekenissen: de overheid is ook aan regels gebonden, en je mag
pas voor iets gestraft worden als het strafbaar gesteld is
Machtenscheiding = Spreiding van de staatsmacht over drie machten: de wetgevende, de
uitvoerende en de rechterlijke macht
Onafhankelijke rechtspraak = Rechters handelen volgens het recht en laten zich niet
beïnvloeden door bijvoorbeeld de politiek
Rechtsbescherming = Burgers worden door de overheid beschermd tegen willekeur en
machtsmisbruik van de overheid
Rechtshandhaving = De overheid handhaaft de geldende rechtsregels
Er zijn regels om het samenleven goed te laten verlopen, maar hoe worden we beschermd
als iemand zich niet aan deze regels houdt.
Ondermijning
Bij ondermijning komt er een vermenging tussen de boven- en onderwereld. Dat is vaak
criminaliteit waar een burger weinig zicht op heeft. Veel kapperszaken in één straat is gek,
dan kan het zijn dat er in een paar van die winkels iets anders zit dan een kapper. Het is de
taak van een wijkagent om dit soort dingen te achterhalen. Voor de aanpak van
ondermijning in een wijk is informatiedeling tussen politie, justitie, Belastingdienst en
gemeente van belang. De privacywetgeving is soms wel een probleem, het is altijd de vraag
over de informatie die ze gekregen hebben of het wel rechtmatig verkregen is.
Wie is de baas op straat?
Wanneer iemand een politie uitscheldt vanuit een dure sportwagen is dat voor de politie
verdacht. Met dat gedrag laat hij zien dat hij lak heeft aan de autoriteiten. Op de aanpak van
ondermijnende criminaliteit is de laatste jaren flink ingezet. Verdachte situaties moeten
altijd gemeld worden. In een staat waar de politie de veiligheid moet garanderen, hebben ze
, een geweldsmonopolie (alleen zij mogen geweld gebruiken om de orde te handhaven). De
politie streeft ernaar om zo min mogelijk geweld en zoveel mogelijk effect van elkaar te
sorteren. Zo wordt er alleen gebruik gemaakt van een stroomstootwapen als pepperspray of
een wapenstok niet werkt.
De politie heeft meerdere bevoegdheden:
- Staande houden: er wordt gevraagd naar persoonsgegevens en verblijfadres, om
iemand staande te houden moet er wel een reden zijn, je mag niet staande
gehouden worden omdat je in een dure sportwagen rijdt of omdat je tattoos hebt
- Aanhouden: wanneer er een vermoeden is dat de wet is overtreden word je
aangehouden. Bij zo’n arrestatie mag gebruik gemaakt worden van geweld.
Nederland is een rechtsstaat en dus zijn alle bevoegdheden van de overheid aan regels
gebonden. Het is een staat wanneer de overheid macht en gezag uitvoert over een bepaald
volk en een bepaald grondgebied. Het recht zijn alle geldende rechtsregels. Rechtsregels
bevatten rechten en plichten van burgers, maar ook de bevoegdheden van
overheidsinstanties (politie of Belastingdienst).
Overheidsdiensten mogen alleen gebruikmaken van rechtmatig verkregen middelen. Er zijn
bijvoorbeeld regels over de rechtmatigheid van verkregen informatie. Die alle informatie die
de politie heeft mag worden gebruikt.
Waarom accepteren we rechtsregels?
Zonder regels zou het recht van de sterkste gelden. Volgens filosoof Thomas Hobbes wordt
de mens een wolf voor zijn medemens, ze zouden alleen nog maar aan het eigen belang
denken. Hij had een negatieve blik op de menselijke natuur.
Alleen een hogere macht zou de onderlinge strijd kunnen voorkomen. Burgers staan hun
vrijheden af aan een soevereine (hoogste) macht, en krijgen hier veiligheid voor terug
(sociaal contract). Criminelen ondermijnen het geweldsmonopolie van de overheid en
negeren het sociaal contract dat zij als burger hebben gesloten met de soevereine macht.
Hoever gaan de bevoegdheden van de overheid?
Criminelen die zich bezighouden met georganiseerde misdaad bevinden zich vaak tussen
twee werelden: de kopen legaal een huis, maar het is illegaal om daar dan geld in wit te
wassen en terug te brengen in het geldcircuit. Overheidsdiensten hebben een integrale
aanpak om georganiseerde criminaliteit te bestrijden.
De politie zoekt verbanden tussen criminele inkomsten en rijden in een dure sportwagen of
als er bijvoorbeeld meerdere kappers in één straat zitten. In samenwerking met de
Belastingdienst kan de politie een onderzoek instellen als blijkt dat iemand weinig inkomsten
heeft opgegeven maar wel veel bezittingen heeft. De politie heeft dan bevoegdheden om
chats te onderscheppen of telefoongesprekken af te luisteren. Voor deze bevoegdheden zijn
wel strenge regels om machtsmisbruik te voorkomen. De officier van justitie (alle officieren
samen worden OM genoemd) moet soms toestemming geven voor bepaalde
opsporingsmethoden. Het OM doet onderzoek naar inzet van politiegeweld als er wordt
getwijfeld aan de rechtmatigheid. Rechtsregels helpen machtsmisbruik te voorkomen maar
