Basisstof 1 wat is biologie?
In biologie bestudeer je organismen (levende wezens) à vertonen allemaal levensverschijnselen:
voortplanten, groeien, stofwisseling à alle chemische reacties in een organisme, enzymen versnellen
dat proces à katalyseren. Dingen in de natuur die nooit hebben geleefd: levenloos.
Levensloop
- Start na het ontstaan van een organisme à begint te groeien en ontwikkelen (er treden
veranderingen op in de bouw en het functioneren)
- Kun je indelen in verschillende fasen à eindigt met de dood.
- Individuen behoren tot dezelfde soort als ze onderling kunnen voortplanten en daarbij
vruchtbare nakomelingen kunnen voortbrengen.
- Levenscyclus eindigt alleen als de soort uitsterft.
Biologie à natuurwetenschap (bestudeert natuurverschijnselen). Bij belangrijke vraagstukken over
de toekomst van voeding en voedselzekerheid, gezondheid, duurzame ontwikkeling, energie en
veiligheid, is kennis over en inzicht in biologische processen en systemen steeds relevanter.
Een context voor bio à situatie waarin biologie een rol speelt.
Organisatieniveaus in de biologie
- Molecuul: bouwstenen van stoffen (DNA)
- Organel: onderdelen van de cel (celkern)
- Cel: is lichaam uit opgebouwd (beencel)
- Weefsel: samenhangend geheel van gelijksoortige cellen (beenweefsel)
- Orgaan: deel van een organisme met specifieke bouw en functie (bot)
- Organenstelsel: meerdere organen die samen een taak verrichten (skelet)
- Organisme: individu, eencellig/meercellig (koe)
- Populatie: groep individuen van dezelfde soort die in een bepaald gebied leeft en zich
onderling voortplant (koeien)
- Levensgemeenschap: alle dier- en plantsoorten die in een gebied leven
- Ecosysteem: bepaalde eigenschappen van een gebied (temperatuur, plantsoorten, etc.)
- Biosfeer: het geheel aan ecosystemen op aarde
Emergente eigenschappen: als er op hoger niveau een eigenschap ontstaat die er op lager niveau
niet is. De interactie (op elkaar reageren) zorgt voor meer eigenschappen. Spieren en botten kunnen
niet lopen, maar samen kunnen ze dat wel.
Basisstof 2 organen, weefsels en cellen
Organen --> opgebouwd uit weefsels (groep cellen met dezelfde vorm en functie). In je lichaam
komen verschillende soorten weefsels voor:
Dekweefsel: bekleedt en beschermt inwendige en uitwendige lichaamsoppervlakten. In holle
organen --> dekweefsel, genaamd slijmvlies. Cellen zijn vaak rechthoekig en liggen dicht
tegen elkaar aan
Zenuwweefsel: in organen van zenuwstelsel. Zenuwcellen geven informatie door
bevatten sterk vertakte uitlopers die een netwerk vormen.
Spierweefsel: bestaat uit langgerekte cellen die samen kunnen trekken
, Bindweefsel: geeft steun en vorm aan het organisme en afzonderlijke organen. Verbindt
lichaamsdelen en vult ruimtes op. Cellen liggen ver uit elkaar met daartussen vezels en
tussencelstof. De vezels kunnen elastisch of stevig zijn of een netwerk vormen (geven
ondersteuning aan organen). Kraakbeen en been steunweefsel, ondersteund het lichaam.
Bij veel weefsels liggen cellen niet direct tegen elkaar aan tussencelstof (hangt samen met de
functie van weefsel) geeft stevigheid
De soort tussencelstof hangt samen met de functie van het weefsel (bijv. stevigheid)
- Collageen: zorgen voor samenhang van het weefsel
- Kalkzouten: geven stevigheid
Beencellen hebben uitlopers die in contact staan met andere beencellen transport van stoffen
mogelijk. In de kanaaltjes bevinden zich bloedvaten en zenuwen.
Kraakbeenweefsel bevat meer collageenvezels en minder kalkzouten elastisch en buigzaam.
Kraakbeen bevindt zich op plaatsen waar vervorming kan plaatsvinden.
Stroomlijnvorm = als de kop, romp en staart geleidelijk in elkaar overgaan weinig weerstand.
Bij organismen verband tussen vorm en functie van biologische eenheden:
- Langwerpige holle botten: licht en stevig
- Beenbalkjes in kop van bijbeen: maken het been licht en geven stevigheid
- Gewelfde vorm van botten in voeten: dragen het gewicht en vangen schokken op
Paragraaf 3 plantaardige en dierlijke cellen
Organel = elk deel van een cel met een eigen functie
Celmembraan: buitenste laag van en cel bestaat voor grootste deel uit vetmoleculen
Celwand: buitenste laag om de celmembraan heen (plantaardige cellen)
Cytoplasma: bestaat uit grondplasma (water & opgeloste stoffen) met daarin alle organellen.
Ligt in dunne laag tegen celwand aan
Celkern: ligt in het cytoplasma
Kernmembraan: vormt de buitenste laag van de celkern
Plantaardige cellen
Vacuole: gevuld met vacuolevocht, omgeven door vacuolemembraan stevigheid, kan
kleurstoffen bevatten
Plastiden: chloroplasten (bladgroenkorrels) groene kleurstof,
chromoplasten gele, oranje, rode kleurstoffen
leukoplasten om stoffen zoals vet, zetmeel en eiwit in op te slaan
plastiden kunnen overgaan in andere: chloroplasten gaan over in chromoplasten, na het rijpen.
Intercellulaire ruimten: ruimten met lucht of vocht op plaatsen waar plantaardige cellen niet
helemaal op elkaar aansluiten.
Microscopen belangrijke rol bij allerlei onderzoeken. Bij een lengtedoorsnede snijd je in de lengte
van het organisme of weefsel.
Lichtmicroscoop: een microscoop waarbij het licht door het preparaat valt. Het object dun zijn,
anders valt er geen licht doorheen.
In biologie bestudeer je organismen (levende wezens) à vertonen allemaal levensverschijnselen:
voortplanten, groeien, stofwisseling à alle chemische reacties in een organisme, enzymen versnellen
dat proces à katalyseren. Dingen in de natuur die nooit hebben geleefd: levenloos.
Levensloop
- Start na het ontstaan van een organisme à begint te groeien en ontwikkelen (er treden
veranderingen op in de bouw en het functioneren)
- Kun je indelen in verschillende fasen à eindigt met de dood.
- Individuen behoren tot dezelfde soort als ze onderling kunnen voortplanten en daarbij
vruchtbare nakomelingen kunnen voortbrengen.
- Levenscyclus eindigt alleen als de soort uitsterft.
Biologie à natuurwetenschap (bestudeert natuurverschijnselen). Bij belangrijke vraagstukken over
de toekomst van voeding en voedselzekerheid, gezondheid, duurzame ontwikkeling, energie en
veiligheid, is kennis over en inzicht in biologische processen en systemen steeds relevanter.
Een context voor bio à situatie waarin biologie een rol speelt.
Organisatieniveaus in de biologie
- Molecuul: bouwstenen van stoffen (DNA)
- Organel: onderdelen van de cel (celkern)
- Cel: is lichaam uit opgebouwd (beencel)
- Weefsel: samenhangend geheel van gelijksoortige cellen (beenweefsel)
- Orgaan: deel van een organisme met specifieke bouw en functie (bot)
- Organenstelsel: meerdere organen die samen een taak verrichten (skelet)
- Organisme: individu, eencellig/meercellig (koe)
- Populatie: groep individuen van dezelfde soort die in een bepaald gebied leeft en zich
onderling voortplant (koeien)
- Levensgemeenschap: alle dier- en plantsoorten die in een gebied leven
- Ecosysteem: bepaalde eigenschappen van een gebied (temperatuur, plantsoorten, etc.)
- Biosfeer: het geheel aan ecosystemen op aarde
Emergente eigenschappen: als er op hoger niveau een eigenschap ontstaat die er op lager niveau
niet is. De interactie (op elkaar reageren) zorgt voor meer eigenschappen. Spieren en botten kunnen
niet lopen, maar samen kunnen ze dat wel.
Basisstof 2 organen, weefsels en cellen
Organen --> opgebouwd uit weefsels (groep cellen met dezelfde vorm en functie). In je lichaam
komen verschillende soorten weefsels voor:
Dekweefsel: bekleedt en beschermt inwendige en uitwendige lichaamsoppervlakten. In holle
organen --> dekweefsel, genaamd slijmvlies. Cellen zijn vaak rechthoekig en liggen dicht
tegen elkaar aan
Zenuwweefsel: in organen van zenuwstelsel. Zenuwcellen geven informatie door
bevatten sterk vertakte uitlopers die een netwerk vormen.
Spierweefsel: bestaat uit langgerekte cellen die samen kunnen trekken
, Bindweefsel: geeft steun en vorm aan het organisme en afzonderlijke organen. Verbindt
lichaamsdelen en vult ruimtes op. Cellen liggen ver uit elkaar met daartussen vezels en
tussencelstof. De vezels kunnen elastisch of stevig zijn of een netwerk vormen (geven
ondersteuning aan organen). Kraakbeen en been steunweefsel, ondersteund het lichaam.
Bij veel weefsels liggen cellen niet direct tegen elkaar aan tussencelstof (hangt samen met de
functie van weefsel) geeft stevigheid
De soort tussencelstof hangt samen met de functie van het weefsel (bijv. stevigheid)
- Collageen: zorgen voor samenhang van het weefsel
- Kalkzouten: geven stevigheid
Beencellen hebben uitlopers die in contact staan met andere beencellen transport van stoffen
mogelijk. In de kanaaltjes bevinden zich bloedvaten en zenuwen.
Kraakbeenweefsel bevat meer collageenvezels en minder kalkzouten elastisch en buigzaam.
Kraakbeen bevindt zich op plaatsen waar vervorming kan plaatsvinden.
Stroomlijnvorm = als de kop, romp en staart geleidelijk in elkaar overgaan weinig weerstand.
Bij organismen verband tussen vorm en functie van biologische eenheden:
- Langwerpige holle botten: licht en stevig
- Beenbalkjes in kop van bijbeen: maken het been licht en geven stevigheid
- Gewelfde vorm van botten in voeten: dragen het gewicht en vangen schokken op
Paragraaf 3 plantaardige en dierlijke cellen
Organel = elk deel van een cel met een eigen functie
Celmembraan: buitenste laag van en cel bestaat voor grootste deel uit vetmoleculen
Celwand: buitenste laag om de celmembraan heen (plantaardige cellen)
Cytoplasma: bestaat uit grondplasma (water & opgeloste stoffen) met daarin alle organellen.
Ligt in dunne laag tegen celwand aan
Celkern: ligt in het cytoplasma
Kernmembraan: vormt de buitenste laag van de celkern
Plantaardige cellen
Vacuole: gevuld met vacuolevocht, omgeven door vacuolemembraan stevigheid, kan
kleurstoffen bevatten
Plastiden: chloroplasten (bladgroenkorrels) groene kleurstof,
chromoplasten gele, oranje, rode kleurstoffen
leukoplasten om stoffen zoals vet, zetmeel en eiwit in op te slaan
plastiden kunnen overgaan in andere: chloroplasten gaan over in chromoplasten, na het rijpen.
Intercellulaire ruimten: ruimten met lucht of vocht op plaatsen waar plantaardige cellen niet
helemaal op elkaar aansluiten.
Microscopen belangrijke rol bij allerlei onderzoeken. Bij een lengtedoorsnede snijd je in de lengte
van het organisme of weefsel.
Lichtmicroscoop: een microscoop waarbij het licht door het preparaat valt. Het object dun zijn,
anders valt er geen licht doorheen.
