Samenvatting Thema's Maatschappijleer voor VWO, ISBN: 9789086742400 Maatschappijleer, hoofdstuk rechtsstaat (1 t/m 8)

Paragraaf 1 de rechtsstaat
Rechtsstaat = een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik
en vrije wil van de overheid.
 Wederkerigheid en vertrouwen gaan hand in hand. Mensen lossen bijv. diefstal niet zelf op
door wraak maar gaan naar een onafhankelijke rechter.
 Rechtszekerheid: je kunt erop rekenen dat iedereen zich aan de wetten houdt.

Rechtsstaat is ontstaan door sociale ongelijkheid, mensen kwamen erachter dat het niet eerlijk was
verdeeld en dat er niet veel vrijheid was zolang de macht niet werd verdeeld. Mensen worden in
vrijheid en gelijkheid geboren. Zolang er geen regels zijn  oorlog ontstaan. Maatregelen:

 Grondrechten beginsel: alle mensen in vrijheid en gelijkheid geboren
 Soevereiniteits- en democratiebeginsel: mensen sluiten sociaal contract = komen tot
afspraken om in natuurlijke vrijheid en gelijkheid te kunnen leven.
 Legaliteitsbeginsel: alleen wat in de wet staat is strafbaar
 Trias politica = de staatsmacht wordt opgesplitst in een wetgevende macht, uitvoerende
macht, rechtsprekende macht.  om balans te houden en te kunnen controleren.

Staat  de burgers’ veiligheid garanderen en bezittingen beschermen.
Geweldsmonopolie = staat heeft alleenrecht om fysiek geweld te gebruiken. Moet worden
voorkomen  burgers mee beslissen.

Staat mag niet meer worden bestuurd door één vorst. Burgers bepalen zélf de macht die de staat
over hen mag uitoefenen.

Sociale rechtsstaat = er zijn allerlei wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn van de
burgers te bevorderen.




1

, Paragraaf 2 grondwet en grondrechten
Grondwet:

 Begrenst de macht van de staat en garandeert daarmee de vrijheden van burgers.
 Legt de fundamentele rechten van burgers vast
 Geeft aan hoe de belangrijkste organen van de staat in grote lijnen zijn georganiseerd
 Drukt eenheid van de natie uit

Staatsregeling van de Bataafse Republiek  voorloper grondwet. Vrijheid van meningsuiting.
Nederland werd een constitutionele monarchie = koninkrijk met een grondwet. Onschendbaar = als
je buiten het spel van de macht wordt gezet.

Nachtwakersstaat = een staat die zich voornamelijk inzet voor bewaking van de veiligheid van de
burgers en de noodzakelijke voorwaarden realiseert voor economische groei.

In de grondwet staan:

 Klassieke grondrechten (passieve overheid)
 vrijheid en gelijkheid
 Burgers kunnen naar de rechter toe gaan als de rechten worden geschonden
 Recht op gelijke behandeling
 Persoonlijke vrijheid, tot het recht op privacy
1. Gaan en staan waar je wilt
2. Recht op privacy
3. Onaantastbaarheid van je lichaam
4. De vrijheid van godsdienst en onderwijs
5. Recht op eigendom
 Politieke vrijheid
1. Algemene kiesrecht
2. Grondrechten die het publieke debat stimuleren (vrijheid van meningsuiting)
3. Burgers bepalen zelf hoe ze willen samenleven  democratie
 Sociale grondrechten (actieve overheid):
 Burgers kunnen de rechten niet bij de rechter afdwingen
 Recht op zorgplicht (goede zorg in korte tijd)
 Recht op onderwijs, onderdak, werk

Wederkerigheid houdt in dat uitoefening van vrijheidsrechten van de ene burger niet mag leiden tot
schade of vrijheidsbeperking van de andere burgers. Soms is er een beperking van grondrechten
nodig  alleen parlement en regering beslissen daarover.

Verticale werking = verhouding tussen de burgers en de overheid en overheid onderling. Spreken
van publieksrecht (staatsrecht, bestuursrecht & strafrecht). Verkeersregels, belastingplicht…
Horizontale werking = verhouding tussen burgers onderling. Trouwen, arbeidsovereenkomst..
Relaties worden vast gelegd in burgerlijk wetboek  vormt basis van privaatrecht.
Op het moment dat grondrechten botsen  horizontale werking.

Privatiseren = staatstaken kwamen in handen van private ondernemingen, werd niet meer door wet
geregeld. Toezichthouders  marktautoriteiten. Overheden moeten zorgen voor duidelijke regels
die afdwingbaar zijn en niet willekeurig worden toegepast.




2