PTA geschiedenis
Hoofdstuk 5
Tijd van ontdekkers en hervormers: 1500-1600
Kenmerkend aspect: 18,19,20,21,22
§5.1
De renaissance in Italië
- Interesse in het laten maken van kunstwerken en de mensen konden het betalen.
- Er was veel klassiek erfgoed aanwezig.
Renaissance (wedergeboorte) : het veranderende mens- en wereldbeeld.
Humanisme
Nieuwe denkwijze eind 16e/begin 17e eeuw en discussieerden over politiek, godsdienst en moraal.
Zelfde wetenschap als de klassieke oudheid.
Erasmus: ontdekte fouten in de Vulgaat. Hij had vooral kritiek op het gedrag van de kerk en
scheef het boek De Zotheid.
§5.2
Wereldbeeld rond 1450
- Het wereldbeeld van de Europeanen beperkte zich tot Europa, Noord Afrika en delen van
Azië.
- Door de handelscontacten was er een vrij getailleerde kaart van het middellands zeegebied
maar dit gold echter nog niet voor de wereldkaart.
Handelen met India
- Portugese koningen organiseerde ontdekkingsreizen om een zeeroute naar India te vinden.
- In 1497 bereikte Vasco da Gama de westkust van India
- In 1492 vertrok Columbus met drie schepen richting het westen en dacht na vijf weken varen
India bereikt te hebben.
- In 1494 was het verdrag van Tordesillas: de westelijke helft van de nieuwe wereld was voor
Spanje en de oostelijke helft voor Portugal
Ondergang van de Azteken
- In 1519 vielen de Spanjaarden de gebieden van de Azteken binnen.
- Azteken stierven massaal door vuurwapens en Europese ziektekiemen.
- Na twee jaar gaven de Azteken zich over.
Spanje koloniseert Amerika
- Plantage economie
- Geen indianen die op plantages werken maar slaven uit Afrika
- Indianen mochten niet meer worden uitgebuit, mits ze christelijk waren.
Gevolgen ontdekking Columbus
- Voor indianen rampzalig, 90% had het niet overleefd.
- Ontstaan driehoekshandel tussen Europa, Amerika en Afrika
- Voor Venetië en Genua slecht -> er werd nu gehandeld via de Atlantische oceaan i.p.v. via
het middellands zeegebied.
, §5.3
Kritiek Luther:
95 stellingen (1517)
Belangrijkste:
- Aflatenhandel
- Positie van de paus
- De kerkelijke rijkdommen
- Het celibaat
- Slechte opleiding van priesters
1520: Luther moet van de paus 41 stellingen herroepen, Luther verbrand dit bevel.
1521: Luther wordt geëxcommuniceerd
1521: Rijksdag in Worms
Luther wordt vogelvrij verklaard en krijgt bescherming van de keurvorst van Sasken.
Zorgt voor andere Luther
- Oprichting van de Lutherse kerk
- Vorst is het hoofd van de kerk
- Interessant voor vorsten:
1. Leider van de kerk is de vorst
2. Kerkelijke bezittingen zijn van de vorst
3. De vorst heeft geen last van de paus
1555: Godsdienst vrede van Ausburg-> wiens gebied, wiens geloof.
Johannes Calvijn (hervormer)
- Bijbel is de bron van het geloof
- Er is geen hoofd van de kerk
- Het volk mag in opstand komen tegen de vorst en hem afzetten wanneer deze slecht regeert
of het geloof verwaarloosd.
- Vooral populair in Nederland door de godsdienstvervolgingen, met het calvinisme mocht het
volk dus de koning afzetten.
Contrareformatie: Reactie van de rooms katholieke kerk op de hervorming.
Gevolg: vervolgen van protestanten. (inquisitie)
§5.4
Oorzaken van de Nederlandse opstand:
- Weerstand tegen de centralisatiepolitiek, de gewesten wilden zelf hun gewest besturen.
- Weerstand tegen de godsdienstpolitiek, Nederlanders vonden de vervolgingen veel te ver
gaan.
- Economische crisis, hoge werkeloosheid en stijgende voedselprijzen.
, Karel V
- Vorst van de 17 gewesten
- Centralisatiepolitiek
- Katholiek
- Uniformiteit creëren
1550: bloedplakkaat = de Spaanse inquisitie bestrafte iedere ketter met de doodstraf.
1555: Karel V wordt opgevolgd door Filips ||
Politiek Filips
- Centraliseren
- Ketters vervolgen
- Edellieden vervangen door niet-Nederlandse ambtenaren
- 1559: zusje Margaretha wordt landvoogdes
1564: Willem van Oranje pleit voor godsdienstvrijheid in de Raad van State.
1565: Filips gaat door met godsdienstvervolgingen
1565: Verbod der Edelen
1566: smeekschrift der Edelen:
- Vooral lage edelen
- Afschaffing inquisitie
- Verzachting kettervervolgingen
- Bijeenroepen Staten-Generaal
Reactie van Margaretha van Parma: tijdelijke stop van de godsdienstvervolgingen tot ze
reactie krijgt van Filips ||.
1566 zomer: Calvinisten zien dit als goedkeurig van hun geloof en houden hagenpreken.
1566 augustus: Beeldenstorm-> katholieke kerken worden bestormd, beelden vernield en
kerkschatten geroofd door calvinisten en armen.
Hertog van Alva:
- Generaal van het Spaanse leger
- Katholiek
- Voorstander centralisatiepolitiek
- Hardhandige aanpak
- Voert 10e penning in. (10% belasting op roerende goederen)
1572: watergeuzen nemen Den Briel in.
1576: Spaanse Furie !
- Spanje is bankroet -> moeten uitgangspositie in Nederland opgeven
- Spaanse leger bestond uit huurlingen -> die konden niet meer betaald worden -> plunderen
Nederlandse steden.
1576: Pacificatie van Gent
- Reactie op de Spaanse furie
- Twee kwesties:
1. Politiek: Spaanse troepen uit Nederland en totstandkoming particularisme.
2. Godsdienst: In Holland en Zeeland gewetensvrijheid, in andere gewesten
godsdienstvrijheid.
- Alle gewesten tekenen deze pacificatie.
, Problemen op religieus gebied:
- In katholieke gewesten voeren de calvinisten de boventoon en verbieden het katholieke
geloof.
- Katholieke krijgen afkeer tegen calvinisten.
- Gevolg: katholieke zuidelijke gewesten stappen uit de pacificatie -> unie van Atrecht.
Unie van Atrecht 1579
- In katholieke zuidelijke gewesten werden calvinistische leiders onthoofd.
- Sloten akkoord met Filips ||:
Spaanse soldaten uit hun gewesten.
Spaanse koning regeert samen met edelen.
Geen calvinisten toegestaan.
Unie van Utrecht 1579
- Verbond van de noordelijke gewesten.
- Ieder gewest bepaald zijn eigen geloofsregels, maar niemand mag vervolg worden.
- Privileges worden herstelt
- Particularisme
- Defensie, financiering, oorlog en buitenlandse zaken worden besproken in de Staten-
Generaal.
1580: Willem van Oranje vogelvrij verklaard.
Filips pakt Willem aan op aanraden van Alva.
1580: Willem schrijft apologie, en valt voor het eerst Filips persoonlijk aan en niet de slechte
uitvoerders van zijn politiek.
1581: Acte van Verlatinge: men ‘verliet’ Filips || en werd niet meer als koning gezien. (calvinistische
invalshoek)
1584: Willem van Oranje vermoord.
1588: republiek ontstaat.
Republiek:
Gewestelijke staten
(7 gewesten)
Staten-Generaal
stadhouder (buitenlandse zaken, raadspensionaris
oorlog + economie
- Maurits van Oranje - Van Oldenbarneveld
- Legeraanvoerder staatse leger - secretaris in elk gewest
- Benoemd een deel van het stadsbestuur - ‘landsadvocaat’
- Stadhouder in bijna elk gewest - voorzitter Staten-Generaal
- belangrijkste politiek figuur
Kernbegrippen:
- Erfgoed - protestantisme - wereldbeeld
- Katholicisme - reformatie
- Kerkhervorming - renaissance
Hoofdstuk 5
Tijd van ontdekkers en hervormers: 1500-1600
Kenmerkend aspect: 18,19,20,21,22
§5.1
De renaissance in Italië
- Interesse in het laten maken van kunstwerken en de mensen konden het betalen.
- Er was veel klassiek erfgoed aanwezig.
Renaissance (wedergeboorte) : het veranderende mens- en wereldbeeld.
Humanisme
Nieuwe denkwijze eind 16e/begin 17e eeuw en discussieerden over politiek, godsdienst en moraal.
Zelfde wetenschap als de klassieke oudheid.
Erasmus: ontdekte fouten in de Vulgaat. Hij had vooral kritiek op het gedrag van de kerk en
scheef het boek De Zotheid.
§5.2
Wereldbeeld rond 1450
- Het wereldbeeld van de Europeanen beperkte zich tot Europa, Noord Afrika en delen van
Azië.
- Door de handelscontacten was er een vrij getailleerde kaart van het middellands zeegebied
maar dit gold echter nog niet voor de wereldkaart.
Handelen met India
- Portugese koningen organiseerde ontdekkingsreizen om een zeeroute naar India te vinden.
- In 1497 bereikte Vasco da Gama de westkust van India
- In 1492 vertrok Columbus met drie schepen richting het westen en dacht na vijf weken varen
India bereikt te hebben.
- In 1494 was het verdrag van Tordesillas: de westelijke helft van de nieuwe wereld was voor
Spanje en de oostelijke helft voor Portugal
Ondergang van de Azteken
- In 1519 vielen de Spanjaarden de gebieden van de Azteken binnen.
- Azteken stierven massaal door vuurwapens en Europese ziektekiemen.
- Na twee jaar gaven de Azteken zich over.
Spanje koloniseert Amerika
- Plantage economie
- Geen indianen die op plantages werken maar slaven uit Afrika
- Indianen mochten niet meer worden uitgebuit, mits ze christelijk waren.
Gevolgen ontdekking Columbus
- Voor indianen rampzalig, 90% had het niet overleefd.
- Ontstaan driehoekshandel tussen Europa, Amerika en Afrika
- Voor Venetië en Genua slecht -> er werd nu gehandeld via de Atlantische oceaan i.p.v. via
het middellands zeegebied.
, §5.3
Kritiek Luther:
95 stellingen (1517)
Belangrijkste:
- Aflatenhandel
- Positie van de paus
- De kerkelijke rijkdommen
- Het celibaat
- Slechte opleiding van priesters
1520: Luther moet van de paus 41 stellingen herroepen, Luther verbrand dit bevel.
1521: Luther wordt geëxcommuniceerd
1521: Rijksdag in Worms
Luther wordt vogelvrij verklaard en krijgt bescherming van de keurvorst van Sasken.
Zorgt voor andere Luther
- Oprichting van de Lutherse kerk
- Vorst is het hoofd van de kerk
- Interessant voor vorsten:
1. Leider van de kerk is de vorst
2. Kerkelijke bezittingen zijn van de vorst
3. De vorst heeft geen last van de paus
1555: Godsdienst vrede van Ausburg-> wiens gebied, wiens geloof.
Johannes Calvijn (hervormer)
- Bijbel is de bron van het geloof
- Er is geen hoofd van de kerk
- Het volk mag in opstand komen tegen de vorst en hem afzetten wanneer deze slecht regeert
of het geloof verwaarloosd.
- Vooral populair in Nederland door de godsdienstvervolgingen, met het calvinisme mocht het
volk dus de koning afzetten.
Contrareformatie: Reactie van de rooms katholieke kerk op de hervorming.
Gevolg: vervolgen van protestanten. (inquisitie)
§5.4
Oorzaken van de Nederlandse opstand:
- Weerstand tegen de centralisatiepolitiek, de gewesten wilden zelf hun gewest besturen.
- Weerstand tegen de godsdienstpolitiek, Nederlanders vonden de vervolgingen veel te ver
gaan.
- Economische crisis, hoge werkeloosheid en stijgende voedselprijzen.
, Karel V
- Vorst van de 17 gewesten
- Centralisatiepolitiek
- Katholiek
- Uniformiteit creëren
1550: bloedplakkaat = de Spaanse inquisitie bestrafte iedere ketter met de doodstraf.
1555: Karel V wordt opgevolgd door Filips ||
Politiek Filips
- Centraliseren
- Ketters vervolgen
- Edellieden vervangen door niet-Nederlandse ambtenaren
- 1559: zusje Margaretha wordt landvoogdes
1564: Willem van Oranje pleit voor godsdienstvrijheid in de Raad van State.
1565: Filips gaat door met godsdienstvervolgingen
1565: Verbod der Edelen
1566: smeekschrift der Edelen:
- Vooral lage edelen
- Afschaffing inquisitie
- Verzachting kettervervolgingen
- Bijeenroepen Staten-Generaal
Reactie van Margaretha van Parma: tijdelijke stop van de godsdienstvervolgingen tot ze
reactie krijgt van Filips ||.
1566 zomer: Calvinisten zien dit als goedkeurig van hun geloof en houden hagenpreken.
1566 augustus: Beeldenstorm-> katholieke kerken worden bestormd, beelden vernield en
kerkschatten geroofd door calvinisten en armen.
Hertog van Alva:
- Generaal van het Spaanse leger
- Katholiek
- Voorstander centralisatiepolitiek
- Hardhandige aanpak
- Voert 10e penning in. (10% belasting op roerende goederen)
1572: watergeuzen nemen Den Briel in.
1576: Spaanse Furie !
- Spanje is bankroet -> moeten uitgangspositie in Nederland opgeven
- Spaanse leger bestond uit huurlingen -> die konden niet meer betaald worden -> plunderen
Nederlandse steden.
1576: Pacificatie van Gent
- Reactie op de Spaanse furie
- Twee kwesties:
1. Politiek: Spaanse troepen uit Nederland en totstandkoming particularisme.
2. Godsdienst: In Holland en Zeeland gewetensvrijheid, in andere gewesten
godsdienstvrijheid.
- Alle gewesten tekenen deze pacificatie.
, Problemen op religieus gebied:
- In katholieke gewesten voeren de calvinisten de boventoon en verbieden het katholieke
geloof.
- Katholieke krijgen afkeer tegen calvinisten.
- Gevolg: katholieke zuidelijke gewesten stappen uit de pacificatie -> unie van Atrecht.
Unie van Atrecht 1579
- In katholieke zuidelijke gewesten werden calvinistische leiders onthoofd.
- Sloten akkoord met Filips ||:
Spaanse soldaten uit hun gewesten.
Spaanse koning regeert samen met edelen.
Geen calvinisten toegestaan.
Unie van Utrecht 1579
- Verbond van de noordelijke gewesten.
- Ieder gewest bepaald zijn eigen geloofsregels, maar niemand mag vervolg worden.
- Privileges worden herstelt
- Particularisme
- Defensie, financiering, oorlog en buitenlandse zaken worden besproken in de Staten-
Generaal.
1580: Willem van Oranje vogelvrij verklaard.
Filips pakt Willem aan op aanraden van Alva.
1580: Willem schrijft apologie, en valt voor het eerst Filips persoonlijk aan en niet de slechte
uitvoerders van zijn politiek.
1581: Acte van Verlatinge: men ‘verliet’ Filips || en werd niet meer als koning gezien. (calvinistische
invalshoek)
1584: Willem van Oranje vermoord.
1588: republiek ontstaat.
Republiek:
Gewestelijke staten
(7 gewesten)
Staten-Generaal
stadhouder (buitenlandse zaken, raadspensionaris
oorlog + economie
- Maurits van Oranje - Van Oldenbarneveld
- Legeraanvoerder staatse leger - secretaris in elk gewest
- Benoemd een deel van het stadsbestuur - ‘landsadvocaat’
- Stadhouder in bijna elk gewest - voorzitter Staten-Generaal
- belangrijkste politiek figuur
Kernbegrippen:
- Erfgoed - protestantisme - wereldbeeld
- Katholicisme - reformatie
- Kerkhervorming - renaissance
