Samenvatting De rivier van Herakleitos - Johan Braeckman en Etienne Vermeersch. Hoofdstuk I (Inleiding) is schematisch uitgetypt, de overige hoofdstukken zijn in v

WIJSBEGEERTE




HOOFDSTUK I – Kennis, wetenschap en wijsbegeerte


Wijsbegeerte als wetenschappelijke discipline


 Wijsbegeerte/filosofie
o = de studie van die problemen waarvoor we nog geen wetenschappelijke oplossingsmethode
hebben
 Zelfs over de vraag wat filosofie is en hoe we die moeten beoefenen, zijn de
filosofen het oneens
  ieder filosofisch werk is tendentieus: geen objectief verhaal, maar de opvattingen
van een bepaald individu/wijsgerige stroming
 Doel: zinvol de lezer te confronteren met de wijsgerige problemen van het verleden en het heden en
met de pogingen tot oplossingen van de filosofen  dogma’s aanvaarden
o Zo kom je tot een persoonlijke, kritische opvatting
o Besef dat wij achter onze spontane inzichten vraagtekens kunnen plaatsen
 = positief gevolg: afstand doen van dogmatische houding
  opvattingen als waarheid beschouwen zonder ernstige argumentatie
 Kan leiden tot verregaand relativisme: “we hebben alle twee evenveel gelijk”
o Dogmatisme en volstrekt relativisme
 Gemeenschappelijk kenmerk: ze doen afstand van het redelijk denken, van de
rationele argumentatie
  overbodig of onmogelijk = leidt tot stuurloosheid in denken
o Uiteindelijke intellectuele verstarring/vlucht in pseudowetenschap

Kennis, wetenschap en de indeling van de wetenschappen


 Wijsbegeerte = gericht op kennisverwerving
o Daarom alleen zoeken naar antwoorden m.b.t. problemen op vlak van kennis
 Kennis
o = elke voorstelling, elk denkbeeld of elke overtuiging waarvan we aannemen dat die met een
zekere werkelijkheid overeenkomt
o  stelt ons in staat goede voorspellingen te maken (VB auto)
 Wetenschap
o = een menselijke activiteit die erop gericht is tot gesystematiseerde en betrouwbare kennis te
komen + ook verwijzing naar het resultaat van die activiteit
o “een wetenschap” = een geheel van uitspraken, wetten of theorieën betreffende een
samenhangend probleemgebied, met volgende eisen:
 Men kan ze meedelen (communiceren) aan andere mensen
 Ze vertonen een systematisch karakter
 Er bestaat controle op de betrouwbaarheid ervan
  anders geen wetenschap
o Elke betrouwbare kennis kan een wetenschappelijk karakter krijgen
 Wetenschappelijke discipline definiëren door voorwerp/object te omschrijven
o = overzicht van de behandelde problemen



1

,WIJSBEGEERTE



o
+ wetenschappen vaak gekenmerkt door een methode
  pas goede definitie als je ook de methode/werkwijze verduidelijkt
 Wetenschap op basis van methode onderverdeeld in 2 groepen
o Formele/deductieve wetenschappen
 Logica en wiskunde (niet ontleend aan ervaring)
 Vertrekpunt: basisformules (= axioma’s)
 Door logische afleiding (deductie) volgens vastgelegde regels komt men tot
stellingen
 Leren ons niets over werkelijkheid rondom ons
 Verschaffen symboolsystemen of vormen om werkelijkheid uit te drukken
(daarom zijn ze formeel)
o Ervaringswetenschappen
 Empirische/inductieve wetenschappen
 Hoe werkelijkheid – totaliteit van dingen – in elkaar zit
 Betrouwbare kennis over werkelijkheid slechts mogelijk door ervaring
 Ervaringsgegevens/empirische data via zintuigen
 3 deelgroepen
 Natuurwetenschappen: natuurkunde, scheikunde, biologie, geologie
o Wetten van dode materie en levende wezens
 Gedragswetenschappen: sociale wetenschappen
o Gedrag van mens individueel of in groep: psychologie, sociologie
 Cultuurwetenschappen: producten van creativiteit mens
o Taalkunde, archeologie, geschiedenis

Natuur-, gedrags- en cultuurwetenschappen


 Grenzen tussen verschillende wetenschappen soms moeilijk te trekken (VB 17)
 Exacte wetenschappen: natuurwetenschap + wiskunde (ook betwistbaar)
o Alle wetenschappen moeten streven naar exactheid
 Zinvol onderscheid
o Zuivere wetenschappen: alleen gericht op kennis
o Toegepaste wetenschappen: wetenschappelijke gegevens/methodes worden gebruikt om
praktische problemen op te lossen/menselijke noden te bevredigen
 Positieve wetenschappen
E
o In de 19 = de wetenschappen die op gegevensfeiten berusten
  de ervaringswetenschappen, i.t.t de meer speculatieve denkwijzen

Waarom zoeken wij kennis, inzicht?


 Mechanismen levende wezens om zichzelf in stand te houden
o VB het opdoen en verwerken van informatie uit de buitenwereld (dankzij zenuwstelsel)
  gedragsaanpassingen door verwerking = veel efficiënter leven
o Voordeel wordt nog groter wanneer ze in staat zijn tot leren
 = de eerder opgedane ervaringen helpen het gedrag te oriënteren
 Informatieverwerkend mechanisme + vermogen tot leren = voorstelling maken mogelijk
o = louter mentaal problemen oplossen vooraleer ze werkelijk de handeling moeten uitvoeren




2

, WIJSBEGEERTE



 Niveau mens zo hoog = ook associaties  door taal kunnen we die associaties ook
nog eens goed onthouden
 Kennis op niet-genetische wijze overdragen = cultuur
 Nadelen van uitbreiding van het kenvermogen
o Voorstellingen die voorkwamen in gevaarsituaties worden met gevaar geassocieerd
  ontstaan symbolen van gevaar = angst
o Wat onbekend/vreemd lijkt, wordt als angstwekkend ervaren
o Mens wil orde/structuur geven aan informatie  niet voldoende gegevens kunnen zorgen
voor foutieve interpretaties (VB 19)
o Iedere stap kan een misstap zijn
 Vrijheid van handelen = gevoel van onzekerheid
 Gevolg: mens voelt de nood aan inzicht en samenhang, aan cognitieve inhouden met betrekking tot
zingeving en aan richtsnoeren voor het handelen (om angst te reduceren)

Oorspronkelijke vormen van ‘kennis’ en ‘gedragsregels’:
taboe, magie, wijsheidsspreuken en mythen


 Primitieve maatschappijen: handelen binnen perken door taboe
o = objecten die men niet mag aanraken en handelen die men niet mag stellen
  associatie met gevaar, of vreemd/uitzonderlijk karakter: zo onrust/angst
verwekken + handelingen die de basisstructuur van de maatschappij aantasten
 Om te reinigen van bezoedeling: magie
o = geheel van stereotiepe handelingen/uitspraken waarmee men bepaalde doeleinden wenst
te realiseren, steunend op wetmatigheden die volgens de rationeel denkende mens
onbestaand zijn
 Riten = stereotiepe handelingen
 Bezweringen = de formules
 Magische riten en formules voor bredere context dan onreinheid
o Afweermagie: apotropaeïsche riten die gevaren moeten afwenden
 Taboeovertreding
o Productieve magie: bevrediging menselijke noden
o Destructieve magie: kwaad berokkenen aan vijand

Magisch en mythisch denken


 Magisch denken
o = geheel van opvattingen over de werkelijkheid waarbij men gelooft in wetmatigheden die via
riten/bezweringen te beheersen zijn, maar die volgens de huidige wetenschappelijke
inzichten niet voldoen
o  simpel vertrouwen in associaties
 Magie
o Karakteristiek voor alle prewetenschappelijke en niet-geïndustrialiseerde maatschappijen,
maar geen beperking daartoe
o Ook in onze tijd nog magisch bijgeloof/superstitie
 Verband tussen taboe en magie
o Aangezien getaboeëerde voorwerpen/handelingen angstwekkend zijn, concludeert de
denkende mens dat ze machtig zijn (~ urban legends) (VB ingrediënten)



3