Chapter 7
Sedimentgesteenten zijn onderverdeeld in verschillende klassen:
1. Klastisch sedimentgesteente: bestaat uit klasten die aan elkaar gecementeerd zijn,
vaste fragmenten en korrels die zijn afgebroken van bestaande gesteenten.
2. Biochemisch sedimentgesteente: bestaat uit schelpen die door organismen zijn
gemaakt.
3. Organisch sedimentgesteente: bestaat uit koolstofrijke overblijfselen van planten of
andere organismen.
4. Chemisch sedimentgesteente: bestaat uit mineralen die rechtstreeks uit
oppervlaktewateroplossingen zijn neergeslagen.
Hoe ontstaan de verschillende sedimentgesteenten?
Klastisch:
1. Verwering: de klasten waaruit klastisch gesteente wordt gevormd, zijn afkomstig van
het uit elkaar vallen van bestaande gesteenten in korrels als gevolg van chemische en
fysische verwering. Als de opgeloste ionen uiteindelijk neerslaan als nieuwe
mineralen houden ze de korrels bij elkaar.
2. Erosie: klasten geproduceerd door verwering blijven niet voor altijd op dezelfde
plaats. Zwaartekracht of erosie kan ervoor zorgen dat ze verplaatsen.
3. Transport: eenmaal geproduceerd door verwering en verwijderd door erosie kunnen
de klasten en opgeloste ionen vervoerd worden door wind, water of ijs. Het
vermogen om een sediment te vervoeren hangt af van de viscositeit en snelheid.
Massief ijs kan bijv. grote klasten vervoeren terwijl langzaam stromend water alleen
slib en modder kan vervoeren.
4. Afzetting: sediment kan niet voor altijd vervoert blijven worden. Uiteindelijk wordt
een sediment afgezet, omdat het water langzamer gaat stromen of de wind gaat
liggen.
5. Lithificatie: de transformatie van los sediment tot een vast gesteente. Als het
sediment eenmaal is begraven zorgt de druk van het bovenliggende materiaal ervoor
dat water en lucht tussen de korrels vandaan gedrukt worden waardoor de korrels
stevig tegen elkaar aan komen te liggen, dit proces noem je compaction.
Hierna wordt het sediment op zijn plaats gehouden door “cement” om een coherent
sedimentgesteente te maken. Het cement houdt in dat mineralen (meestal kwarts of
calciet) uit het grondwater neerslaan in de ruimtes tussen de klasten. Het werkt dan
als een soort lijm die de korrels bij elkaar houdt.
Kenmerken om gemakkelijk sedimentgesteente te classificeren:
- Klastgrootte, korrelgrootte
- Klast samenstelling
- De vorm (hoeken, rond)
- Sortering (sommige sedimentgesteenten hebben dezelfde korrelgrootte terwijl
andere verschillende korrelgroottes hebben.)
- “Volwassenheid” van het sediment: in hoeverre het sediment tot gesteente gevormd
is.
- Karakter van het cement
,Sedimentgesteenten hebben vaak een grote verscheidenheid aan structuren, kenmerken of
texturen die tijdens het afzetten worden gevormd zoals bijvoorbeeld rimpels of modder
scheuren.
Verschillende soorten afzettingsgebieden zorgen voor verschillende sedimentgesteenten:
- Bergrivieren: breccia en conglomeraat
- Puinwaaier: breccia, conglomeraat en arkose.
- Woestijn: zandsteen
- Rivieren: zandsteen, siltsteen en schalie
- Meren: schalie
Transgressie: wanneer de relatieve zeespiegel stijgt en de kustlijn verder het land intrekt.
Regressie: wanneer de relatieve zeespiegel daalt en de kustlijn naar de zee trekt.
In bepaalde geologische omgevingen zakt het aardoppervlak en vormt een depressie wat
zich met sediment vult. De depressie met een dik laag sediment noem je het sedimentair
bekken.
Rift: vormt op continentale platen waar de lithosfeer horizontaal uitgerekt is, hierdoor wordt
het verticaal dunner.
Passieve marge: een dikke opeenhoping van sediment langs een tektonisch inactieve kust,
gevormd over korst die zich uitstrekte en dunner werd toen de rand aanvankelijk gevormd
werd door rifting.
Voorland bekken: een bekken grenzend aan een bergfront, dat zich ontwikkelt naarmate het
gewicht van de bergen de korst naar beneden duwt, waardoor een depressie ontstaat die
sediment vasthoudt.
Vuursteen ontstaat wanneer microscopisch kleine kwartskristallen neerslaan en calciet
kristallen vervangen in kalksteen lang nadat het kalksteen gevormd is.
Interlude B
Geologen gebruiken het begrip regolith voor alle losse materialen zoals sediment of aarde
dat op de aardkorst ligt.
Fysische of mechanische verwering breekt een geheel gesteente in klasten (korrels of
stukken).
, Er zijn verschillende manieren van fysische en mechanische verwering:
- Joints: barsten die ontstaan door het verwijderen van overliggend materiaal of door
afkoeling van gesteente.
- Vriezen: water kan in barsten van gesteente gaan zitten. Wanneer dit bevriest ze het
water uit waardoor het gesteente ook een stukje uit kan gaan zetten. Op een
gegeven moment kan het gesteente daardoor breken.
- Zout: in aride klimaten kan opgelost zout in water achterblijven wanneer het water
verdampt. De kristallen kunnen in barsten in het gesteente gaan zitten en wanneer
de kristallen gaan groeien zetten ze uit en duwen ze als het ware de korrels aan de
kant waardoor het gesteente zwakker wordt en makkelijker uit elkaar kan vallen.
- Wortels: wortels van planten en bomen kunnen ook gemakkelijk in de barsten van
een gesteente groeien en wanneer die uitzetten duwen ze ook weer de korrels aan
de kant waardoor het gesteente makkelijker kan breken.
- Thermaal: wanneer er extreme hitte zoals bij een bosbrand een steen raakt zet de
buitenste laag uit. Wanneer het gesteente dan weer afkoelt kan het in kleine laagjes
breken
- Dieren: bijvoorbeeld door wormen die in de spleten gaan zitten wroeten.
Chemische verwering: chemische reacties die mineralen afbreekt wanneer het gesteente in
contact komt met water of lucht.
- Oplossen: mineralen opgelost in water splitsen zich in ionen die omringd worden
door watermoleculen. Verschillende mineralen hebben een andere snelheid
waarmee ze oplossen in water. Zout zoals haliet lost makkelijk en snel op terwijl
kwarts langzaam oplost. Ook heeft de zuurtegraad van het water invloed op de
snelheid waarmee een mineraal oplost. Calciet lost bijvoorbeeld sneller op in zuurder
water.
- Hydrolyse: chemische reacties tussen water en mineralen zorgen ervoor dat
mineralen worden afgebroken tot andere mineralen. Het breekt veel silicaat
mineralen af.
- Oxideren: wanneer een element reageert met zuurstof en elektronen verliest.
- Hydratatie: de absorptie van water in de kristalstructuur van een mineraal zorgt
ervoor dat sommige mineralen uitzetten wat het gesteente zwak maakt.
Stabiliteit van mineralen:
Mineralen die als eerst vormen in Bowen’s reactie serie behoren tot de minst stabiele
mineralen aan het aardoppervlak. Mineralen die het product zijn van verwering behoren tot
de meest stabiele mineralen aan het aardoppervlak. Mafische mineralen verweren door
oxidatie, felsische door hydrolyse en carbonaten + zouten door oplossingen. Oxide
mineralen verweren helemaal niet.
Hoe vormt aarde?
- Chemische en fysische verwering zorgen voor losse stukjes steen, mineralen en
ionen.
- Wanneer het regent komt een deel van het water langs de bovengenoemde stukjes
en neemt opgeloste ionen en kleistukjes met zich mee. Het gebied waarin dit
plaatsvindt noem je de zone of leaching.
Dieper in de aarde slaan mineralen neer uit het doorsijpelende water of vormen zich
Sedimentgesteenten zijn onderverdeeld in verschillende klassen:
1. Klastisch sedimentgesteente: bestaat uit klasten die aan elkaar gecementeerd zijn,
vaste fragmenten en korrels die zijn afgebroken van bestaande gesteenten.
2. Biochemisch sedimentgesteente: bestaat uit schelpen die door organismen zijn
gemaakt.
3. Organisch sedimentgesteente: bestaat uit koolstofrijke overblijfselen van planten of
andere organismen.
4. Chemisch sedimentgesteente: bestaat uit mineralen die rechtstreeks uit
oppervlaktewateroplossingen zijn neergeslagen.
Hoe ontstaan de verschillende sedimentgesteenten?
Klastisch:
1. Verwering: de klasten waaruit klastisch gesteente wordt gevormd, zijn afkomstig van
het uit elkaar vallen van bestaande gesteenten in korrels als gevolg van chemische en
fysische verwering. Als de opgeloste ionen uiteindelijk neerslaan als nieuwe
mineralen houden ze de korrels bij elkaar.
2. Erosie: klasten geproduceerd door verwering blijven niet voor altijd op dezelfde
plaats. Zwaartekracht of erosie kan ervoor zorgen dat ze verplaatsen.
3. Transport: eenmaal geproduceerd door verwering en verwijderd door erosie kunnen
de klasten en opgeloste ionen vervoerd worden door wind, water of ijs. Het
vermogen om een sediment te vervoeren hangt af van de viscositeit en snelheid.
Massief ijs kan bijv. grote klasten vervoeren terwijl langzaam stromend water alleen
slib en modder kan vervoeren.
4. Afzetting: sediment kan niet voor altijd vervoert blijven worden. Uiteindelijk wordt
een sediment afgezet, omdat het water langzamer gaat stromen of de wind gaat
liggen.
5. Lithificatie: de transformatie van los sediment tot een vast gesteente. Als het
sediment eenmaal is begraven zorgt de druk van het bovenliggende materiaal ervoor
dat water en lucht tussen de korrels vandaan gedrukt worden waardoor de korrels
stevig tegen elkaar aan komen te liggen, dit proces noem je compaction.
Hierna wordt het sediment op zijn plaats gehouden door “cement” om een coherent
sedimentgesteente te maken. Het cement houdt in dat mineralen (meestal kwarts of
calciet) uit het grondwater neerslaan in de ruimtes tussen de klasten. Het werkt dan
als een soort lijm die de korrels bij elkaar houdt.
Kenmerken om gemakkelijk sedimentgesteente te classificeren:
- Klastgrootte, korrelgrootte
- Klast samenstelling
- De vorm (hoeken, rond)
- Sortering (sommige sedimentgesteenten hebben dezelfde korrelgrootte terwijl
andere verschillende korrelgroottes hebben.)
- “Volwassenheid” van het sediment: in hoeverre het sediment tot gesteente gevormd
is.
- Karakter van het cement
,Sedimentgesteenten hebben vaak een grote verscheidenheid aan structuren, kenmerken of
texturen die tijdens het afzetten worden gevormd zoals bijvoorbeeld rimpels of modder
scheuren.
Verschillende soorten afzettingsgebieden zorgen voor verschillende sedimentgesteenten:
- Bergrivieren: breccia en conglomeraat
- Puinwaaier: breccia, conglomeraat en arkose.
- Woestijn: zandsteen
- Rivieren: zandsteen, siltsteen en schalie
- Meren: schalie
Transgressie: wanneer de relatieve zeespiegel stijgt en de kustlijn verder het land intrekt.
Regressie: wanneer de relatieve zeespiegel daalt en de kustlijn naar de zee trekt.
In bepaalde geologische omgevingen zakt het aardoppervlak en vormt een depressie wat
zich met sediment vult. De depressie met een dik laag sediment noem je het sedimentair
bekken.
Rift: vormt op continentale platen waar de lithosfeer horizontaal uitgerekt is, hierdoor wordt
het verticaal dunner.
Passieve marge: een dikke opeenhoping van sediment langs een tektonisch inactieve kust,
gevormd over korst die zich uitstrekte en dunner werd toen de rand aanvankelijk gevormd
werd door rifting.
Voorland bekken: een bekken grenzend aan een bergfront, dat zich ontwikkelt naarmate het
gewicht van de bergen de korst naar beneden duwt, waardoor een depressie ontstaat die
sediment vasthoudt.
Vuursteen ontstaat wanneer microscopisch kleine kwartskristallen neerslaan en calciet
kristallen vervangen in kalksteen lang nadat het kalksteen gevormd is.
Interlude B
Geologen gebruiken het begrip regolith voor alle losse materialen zoals sediment of aarde
dat op de aardkorst ligt.
Fysische of mechanische verwering breekt een geheel gesteente in klasten (korrels of
stukken).
, Er zijn verschillende manieren van fysische en mechanische verwering:
- Joints: barsten die ontstaan door het verwijderen van overliggend materiaal of door
afkoeling van gesteente.
- Vriezen: water kan in barsten van gesteente gaan zitten. Wanneer dit bevriest ze het
water uit waardoor het gesteente ook een stukje uit kan gaan zetten. Op een
gegeven moment kan het gesteente daardoor breken.
- Zout: in aride klimaten kan opgelost zout in water achterblijven wanneer het water
verdampt. De kristallen kunnen in barsten in het gesteente gaan zitten en wanneer
de kristallen gaan groeien zetten ze uit en duwen ze als het ware de korrels aan de
kant waardoor het gesteente zwakker wordt en makkelijker uit elkaar kan vallen.
- Wortels: wortels van planten en bomen kunnen ook gemakkelijk in de barsten van
een gesteente groeien en wanneer die uitzetten duwen ze ook weer de korrels aan
de kant waardoor het gesteente makkelijker kan breken.
- Thermaal: wanneer er extreme hitte zoals bij een bosbrand een steen raakt zet de
buitenste laag uit. Wanneer het gesteente dan weer afkoelt kan het in kleine laagjes
breken
- Dieren: bijvoorbeeld door wormen die in de spleten gaan zitten wroeten.
Chemische verwering: chemische reacties die mineralen afbreekt wanneer het gesteente in
contact komt met water of lucht.
- Oplossen: mineralen opgelost in water splitsen zich in ionen die omringd worden
door watermoleculen. Verschillende mineralen hebben een andere snelheid
waarmee ze oplossen in water. Zout zoals haliet lost makkelijk en snel op terwijl
kwarts langzaam oplost. Ook heeft de zuurtegraad van het water invloed op de
snelheid waarmee een mineraal oplost. Calciet lost bijvoorbeeld sneller op in zuurder
water.
- Hydrolyse: chemische reacties tussen water en mineralen zorgen ervoor dat
mineralen worden afgebroken tot andere mineralen. Het breekt veel silicaat
mineralen af.
- Oxideren: wanneer een element reageert met zuurstof en elektronen verliest.
- Hydratatie: de absorptie van water in de kristalstructuur van een mineraal zorgt
ervoor dat sommige mineralen uitzetten wat het gesteente zwak maakt.
Stabiliteit van mineralen:
Mineralen die als eerst vormen in Bowen’s reactie serie behoren tot de minst stabiele
mineralen aan het aardoppervlak. Mineralen die het product zijn van verwering behoren tot
de meest stabiele mineralen aan het aardoppervlak. Mafische mineralen verweren door
oxidatie, felsische door hydrolyse en carbonaten + zouten door oplossingen. Oxide
mineralen verweren helemaal niet.
Hoe vormt aarde?
- Chemische en fysische verwering zorgen voor losse stukjes steen, mineralen en
ionen.
- Wanneer het regent komt een deel van het water langs de bovengenoemde stukjes
en neemt opgeloste ionen en kleistukjes met zich mee. Het gebied waarin dit
plaatsvindt noem je de zone of leaching.
Dieper in de aarde slaan mineralen neer uit het doorsijpelende water of vormen zich
