HC 2 – zeer duidelijke en overzichtelijke notities, aangevuld met letterlijke citaten en uitleg zoals gegeven door de professor tijdens het hoorcollege.

HC 2: Romeins keizerrijk en vroege middeleeuwen dia 2: 1ste uur = Romeinse keizerrijk 2de uur = vroege middeleeuwen, West-Europa. We gaan eerst kijken hoe de overgang plaatsgevonden heeft van die republiek naar dat keizerrijk. we hadden eerst een koninkrijk, een kleine stadstaat. die groeit uit tot een regionale italische macht op het italische schiereiland in de vroege Republiek en de late Republiek ontwikkelt zich dat tot een Mediterraan wereldrijk rondom de middellandse zee. Die enorme toename in omvang gaat het aantal gevolgen hebben. dat zorgt voor druk op de bestaande republikeinse instellingen maar ook op de SV als geheel Het heeft enerzijds sociale implicaties en anderzijds bestuurlijke implicaties. dia 3: dus die Territoriale expansie heeft dan een dubbel gevolg op sociaal en institutioneel vlak. Sociaal vlak: Het Romeinse leger was een burgerleger waar plebejers en boeren zeer actief in waren. In italië had je op dat moment ook heel veel zelfstandige boeren maar door de vele oorlogen die Romen aan het voeren was omwille dat die de expansie aan het nastreven was waren die boeren meer bezig met militaire campagnes dan met hun landbouwbedrijven. Gevolg = Ze gaan opgeven en naar de stad verhuizen en daar een andere baan proberen te zoeken. Landbouw blijf we belangrijk voor de Romeinse Republiek & landbouw gaat overgenomen worden door een aantal rijke patricische families, die latifundiae gaan stichten en uitbaten en dat zijn zeer omvangrijke landbouwbedrijven die bewerkt worden door loonarbeiders en vooral door slaven. Je krijgt ook een uitbreiding van de handel en nijverheid, die komt in handen van zeer grote ondernemingen waardoor kleine handelaars & ambachtslui in de stad en in Rome weggeconcurreerd gaan worden en in de marge van de SV terecht gaan komen. gevolg = grote groep/ groeiende stadsproletariaat gaat krijgen die eerder in de marge vd SV leven. Daar staat tegenover dat er ook een aantal hogere klassen hebt, namelijk ridder en senaat stand. Dit zijn de belangrijkste hoge klassen. Die tegenstelling tussen die 2 zal een ideale voedingsbodem worden voor sociale onrusten in de eeuwen die volgen. dia 4: bestuurlijke implicatie = de senaat ( het belangrijkste bestuursorgaan in de Republiek ) gaat langzaam aan haar greep op het bestuur & Rijk verliezen. Hier speelt de oprichting van een beroepsleger een rol, waardoor je allemaal soldaten krijgt die eigenlijk eerder trouw zijn aan de generaal waar ze voor werken en waar ze voor betaald worden dan dat ze nog trouw gaan zijn aan de Republiek of aan de senaat bv. daar verliest de Senaat de greep op het leger zelf. Dit wordt ook nog eens versterkt door de afstand die er is tussen de Senaat in Rome enerzijds & die legers die met die expansie bezig zijn en zich vooral in de grensgebieden bevinden ver weg van Rome en zich heel nauw verbonden voelen met die generaals waarvoor ze werken. vb; Julius Caesar. in de 1ste eeuw v.C., de bevelhebbers van die legioenen zoals Julius Caesar dat dat eigenlijk de echte machthebbers worden in die Romeinse republiek en dat gaat ten koste van de Senaat. Senaat zelf heeft nog te kampen met interne verdeeldheid want je krijgt nu 2 groepen binnen de senaat: optimates populares Dit heeft een beetje te maken met die tegenstelling tussen het proletariaat en de hogere standen. Er is een radicale progressieve minderheid binnen de senaat die veel MEER wil doen voor de mensen die in de marge vd SV leven. Ze willen: landhervormingen uitbreiding burgerrecht graan verdelingen Dit is een beetje tegen de zin van de conservatieve meerderheid die je nog in de senaat hebt, de senaatspartij of de optimates. dia 5: de sociale en bestuurlijke implicaties gaan er voor zorgen dat de eerste en tweede eeuw v.C dat je die kan karakteriseren als een ZEER onstabiele periode, een periode van politieke onrust en regelrechte burgeroorlogen. er komt een einde aan deze woelige periode aan het einde van 31 v.C bij de slag bij Actium waar de octavianus (een man uit tweede triumviraat) zijn tegenstander Marcus Antonius en die zijn minnares Cleopatra (koningin van Egypte) verslaat in een veldslag. Uiteindelijk wordt dan ook Egypte onderdeel van het Romeinse Rijk. Octavianus keert na 4 jaar terug naar Rome na die slag, wordt daar als een held onthaald want hij heeft de orde weten te herstellen en terug rust gebracht. Hij is de redder van de republiek, en krijgt de naam AUGUSTUS = betekent “verhevene” Die Augustus had op dat moment redelijk veel macht, maar hij legt die macht die hij had terug bij het volk/senaat en hij wordt zelf terug een senator MAAR geen gewone senator. Want iedereen is zo tevreden dat hij de orde heeft weten te kunnen herstellen dat ze hem toch een aantal bevoegdheden gaan geven waardoor hij de leiding en het bestuur in handen kan nemen om ervoor te zorgen dat die orde bewaard blijft. Dus je kan hem omschrijven als princeps inter pares = de eerste onder gelijken. Hij is de eerste onder zijn gelijken. dus een senator maar een bijzondere senator. Hij is nog GEEN ALLEENHEERSER. er is nog sprake van dyarchie. Er volgt een periode dat men de pax Romana/ Romeinse vrede noemt, een bloeiperiode, politieke rust, economische bloei,... die volgt. dia 6: situatie van RR in 27 v.C. dia 7: men blijft nog uitbreiden tot ongv 117 na christus. En dan heb je keizer Hadrianus die politiek gaat voeren van consolidatie, het hoeft niet groter te worden. dia 8: Dat keizerrijk waar we nu in beland zijn zullen we opdelen in 2 periodes. principaat dominaat Principaat komt van princeps. Augustes, die de princeps inter pares is, is de meest invloedrijke. Wat er tijdens dat principaat gebeurt is dat Augustes zich langzaam aan gaat ontwikkelen tot een daadwerkelijke alleenheerser die bijna alle macht in handen heeft MAAR hij gaat telkens de schijn op houden dat Rome of Het keizerrijk op dat moment nog dyarchie is dus dat er 2 instellingen nog belangrijk zijn namelijk: de princeps Senaat Maar dat is een schijn dyarchie want die senaat en andere republikeinse instellingen zullen heel veel van hun macht moeten gaan verliezen. In werkelijkheid/ de facto komt er een monarchie tot stand waarbij je 1 heerser hebt, dat is de keizer, de princeps in dit geval Augustes. Hoe slaagt hij daarin om als een monarch of als een keizer of als een alleenheerser te gaan regeren over Rome? gebeurt op 3 manieren. hij grijpt niet zelf de macht of een aantal bevoegdheden. Omdat men zo tevreden is gaan andere instellingen hem bevoegdheden toekennen. ze bekleden hem met allerlei bevoegdheden waardoor zijn macht steeds sterker wordt Doordat hij die bevoegdheden overneemt geraken de republikeinse instellingen uitgehold want zij gaan een deel van hun bevoegdheden verliezen en die uithollingen van de republikeinse instellingen wordt nog eens versterkt door het feit dat augustes op een bep moment ook een parallelle keizerlijke ambtenarij gaat uitbouwen met keizerlijke instellingen die naast de oude de republikeinse instellingen komen te staan en belangrijker gaan worden en hun gaan overvleugelen. er komt een monarchie tot stand door deze 3 elementen. Je moet dit kunnen illustreren met 1 a 2 vb. (volgende 3 dia’s) dia 9: stap 1 Eerst is het imperium proconsulare. je hebt het eerste proconsulare imperium minor = hij wordt bevoegd voor het bestuur over een aantal provincies. Nog niet alle provincies, een aantal provincies. Vooral de provincies in de grensgebieden. Interessant want daar zijn ook de legers gestationeerd. enkele jaren krijgt hij proconsulare imperium maius = hij wordt bevoegd voor het bestuur van ALLE provincies binnen het RR. vroeger lag die bestuurlijke macht bij de consuls, hier geraakt de consul & zijn functie al grotendeels uitgehold. Die consuls verliezen NOG MEER van hun macht want zij waren de opperbevelhebbers vh leger, dit is ook een bevoegdheid die naar Augustus gaat. Hij krijgt ook de tribunicia potestas = de macht vd volkstribunen, dwz dat hij net als volkstribunen ook een vetorecht krijgt. Die volkstribunen waren zo machtig omdat ze een vetorecht hadden, hij krijgt dat ook. er komt nog is bij dat hij immuun wordt (Augustes) voor het vetorecht van het volkstribunen. je ziet dat die o zo sterke volkstribunen een stuk verzwakt worden door de vetorecht tegen de keizer niet gebruikt kan worden. Die volkstribunen die zaten ook de plebejische raad voor. daarin worden ze ook vervangen door de keizer en ook de senaat en comitia krijgen een nieuwe voorzitter = Augustus. Het wordt hem allemaal aangeboden. ook de bevoegdheden van de censor (man die de lijsten moest opstellen wie in senaat zat, wie tot ridderstand behoorde,..) en die verantwoordelijk was voor de handhaving vd moraal in de stad. Ook die bevoegdheden gaan naar Augustus Hij krijgt ook de waardigheid van de pontifex maximus. Hij wordt dus ook weer opperpriester. Dit zijn al een aantal aanzienlijke bevoegdheden die naar hem gaan & waardoor die oude Republikeinse instellingen uitgehold geraakten. dia 10: stap 2 In het begin zitten er in het Senaat 200 machtige families waarmee hij tot op zekere hoogte rekening mee zal moeten houden en senaat krijgt de bevoegdheden van de volksvergaderingen. 1 van die bevoegdheden was om wetten uit te vaardigen maar nu zijn die voorgezeten door de keizer dus de meeste wetsvoorstellen komen van de keizer, van Augustus. Een andere bevoegdheid van die volksvergadering was het verkiezen & benoemen van alle andere magistraten ( consul, praetor, quaestor,..) Ook die functies geraken later uitgehold. de Senatus Consulta waren de adviezen van de Senaat. Die krijgen nu ook kracht van wet, wordt nu ook een officiële rechtsbron. Senaat wordt ook bevoegd voor de controle van de schatkist. dit was iets waar eerst QUAESTORES AERARII voor verantwoordelijk waren. Je zou dan denken dat dit iets goed is voor de senaat maar AUG zal naast deze Republikeinse instellingen een hele nieuwe fiscale dienst op poten zetten zodat hij zijn eigen inkomsten kan genereren via belastingen en dus niet afhankelijk is van de senaat die controle heeft over de republikeinse schatkist. de comitia & concilium plebis worden nu voorgezeten door de keizer dus hij neemt daar ook altijd initiatief tot wetgeving. Consuls waren niet langer opperbevelhebbers en verloren ook hun bestuurlijke taken. Praetor zal het ook moeilijk krijgen. Was verantwoordelijk voor de RS. Gaat concurrentie krijgen van keizerlijk RB. Quaestor waren verantwoordelijk voor de schatkist. Die verliezen deze bevoegdheid aan de senaat. De bevoegdheden van de Censor gingen naar de keizer. De volkstribunen verloren veel macht omdat ze het concilium plebis niet meer mochten leiden en geen vetorecht meer hadden tegen de keizer. dia 11: stap 3 Het instellen van een parallelle keizerlijke ambtenareij Je hebt de princeps (AUG) in een groot blok omdat hij bijna alle macht in handen heeft.Daarnaast zijn er ook een aantal nieuwe instellingen/ magistraten: De praefectus praetorio was oorspronkelijk de bevelhebber van de keizerlijke garde, maar groeide later uit tot de tweede man van het Rijk, na de princeps. = een soort van eerste minister. De praefectus urbi is de stadsbeheerder en kan worden beschouwd als de burgemeester van Rome. Hij was verantwoordelijk voor de ordehandhaving in de stad en lokale bestuur binnen de stad. Deze 2 zijn best belangrijk! Uitroepteken verwijst dat ze ook een rol gaan spelen in de RS.