CRIMINOLOGIE VAN DE
STRAFRECHTSBEDELING
INLEIDENDE LES
Straftoemeting is een menselijk proces
- We beoogen dit als onpartijdig en onafhankelijk
- Maar rechter blijft een persoon (obv oordeel)
HELIKOPTERPERSEPCTIEF
HOE DENKEN WE OVER MISDRIJF EN STRAF?
Slingerbeweging van het strafrecht
- Leggen we de focus op de daad of op de dader?
ANCIEN RÉGIME (TOT AAN DE 18 E EEUW)
- Willekeur
- Recht op bestraffing was alleenrecht van koning
- Bekentenis afdwingen
- Voorbeeldstraffen
- ‘Wrede middeleeuwen’ versus recent onderzoek
VERLICHTING EN KLASSIEKE STRAFRECHT (18 E – 19 E EEUW)
- De mens is een rationeel wezen
- Focus op de daad, op het feit dat werd gepleegd
- Ontstaan van Magna charta van het strafrecht
o Legaliteit
o Proportionaliteit
o Subsidiariteit
- Vaste straffen → geen individualisering
- Schuldnotie centraal
- Geen ruimte voor beleid
- Focus op vergelding
- Sociaal contract: bevestiging dat je mag straffen
POSITIVISME (2 E HELFT 19 E EEUW)
- Misdrijf gevolg causale factoren
- De mens heeft geen vrije keuze
- Gedetermineerd → sociale gevaarlijkheid
- Van natura crimineel
1
, - Vergelding heeft hierdoor geen zin
- Focus gaat liggen op bijzondere preventie en resocialisatie (sanctie)
SOCIAAL VERWEER (2 E HELFT 19 E EEUW)
- Electicisme
- De maatschappij beschermen (‘verweren’)
- De mens heeft een zekere vrijheid
- Het electicisme van Prins
- Normale delinquenten versus andere delinquenten
- Straffen versus maatregelen (geestesgestoorden en jeugdigen)
NA WOII
- Overgangsfase
- Vorm van bloei
- Welvaartstaat en verzorgingsstaat
- Uitbouw sociale vangnetten
NIEUW SOCIAAL VERWEER (NA WOII)
- Aandacht voor persoonlijkheid en sociaal milieu
- Sommige mensen hebben niet rationeel nagedacht over die criminaliteit
- Belangrijk: rechtspositie van de persoon die criminaliteit pleegt
- Focus op legaliteit en rechtspositie
- Resocialisatie centraal
VANDAAG
- Diverse stromingen
- Straf
o Diverse straffen
o Streven naar evenwicht tussen vergelding, afschrikking, resocialisatie en herstel
§ Resocialisatie als functie van een (gevangenis)straf
o Meer straf gaat niet afschrikken
o Schrikt pas een persoon als die weet dat het strafbaar is
- Rechter als koorddanser → publieke opinie
o Hoe meer we zijn gaan evolueren doorheen de tijd, hoe meer individualisering, een
rechter past zich aan aan de wet en aan de persoon
o Menselijke factoren spelen ook een rol
- Voormalig minister van Justitie Koen Geens: 3 fases hervormingen strafrecht,
strafprocesrecht en strafuitvoeringsrecht
- Vandaag hebben we een nieuw strafwetboek (2026)
DE LOGICA VAN DE STRAFRECHTSKETEN- EN DE ECHELONS
DE STRAFRECHTSKETEN- EEN TRECHTER
Onmogelijk om altijd de volledige strafrechtketen te doorlopen
- Misdrijf: door de wet omschreven gedrag waarop een straf is gesteld die in de wet is bepaald
2
, - Dark number versus misdrijven die in de trechter terecht komen
- 700 000 – 750 000 misdrijven per jaar bezorgd aan OM
- Slechts een klein deel ervan wordt door strafrechter behandelt
- Klein deel ervan leidt tot hechtenis/ gevangenisstraf
DE STRAFRECHTSKETEN EN DE VERREGAANDE JURIDISERING
Overreglementering, uitbreiding strafrecht maar investeringen voor justitie volgden niet
- Legaliteit komt in gevaar → ook proportionaliteit
o Magna Charta staat onder druk
- We hebben het strafrecht verwaarloosd = publieke opinie
- Te weinig geïnvesteerd in justitie
- Gevangenissen zitten overvol, coördinatie tussen diverse actoren loopt soms mank
Overlopen/ opstropen trechter:
- Onbeheersbare hoeveelheid straffen en het onvermogen om die uitgesproken straffen
adequaat uit te voeren
- Tast efficiëntie van het strafrecht aan en zorgt voor uitholling
- Zorgen voor betere uitstroming, alternatieve straffen, etc.
DE STRAFRECHTSKETEN EN DE RUIMTE VOOR BELEID
Gaan beleid voeren
- Klassieke strafrecht: geen ruimte voor beleid (magna charta)
Oud sociaal verweer: creatie beleidsruimte op echelon SU en deel ST
- Bv. voorwaardelijke invrijheidstelling, verzachtende omstandigheden
Nieuw sociaal verweer: creatie beleidsruimte op elk echelon
- Bv. praetoriaanse probatie
- Bemiddeling en maatregelen
- Probatie
- Penitentiair verlof
KEUZES MAKEN BIJ OPSPORING
(lokale en federale) politie, in bijzondere inspectiediensten, douane, etc.
- Politie legt schriftelijk vast in PV
Wettelijk geen autonomie (geen politiesepot*): alles verbaliseren en doorgeven aan OM
Opsporingsonderzoek onder leiding van het OM
- Dwangmaatregelen: vordering tot onderzoek, onder leiding van de onderzoeksrechter
(gerechtelijke onderzoek 10%)
3
, KEUZES MAKEN BIJ VERVOLGING
Logica van de strafrechtelijke reactie op misdrijven
- Logica van de strafrechtelijke reactie op misdrijven: “Eens een misdrijf is opgespoord en
vastgesteld, wordt het aan de strafrechter voorgelegd met het oog op beoordeling en
eventuele bestraffing”
o Realiteit: eerder uitzondering dan regel!
Opsporings- en vervolgingsbeleid
- Richtlijnen minister van justitie en omzendbrieven college PG’s (COLs)
- Bindend voor alle leden van OM
- … maar binnen de grenzen bepaald door de minister van
o Justitie/ college PG’s kan eigen accenten gaan leggen → cf. opportuniteitsbeginsel
Opportuniteitsbeginsel
- In sommige gevallen toch beslissen om niet te gaan vervolgen
→ OM als spilfiguur
Zondergevolgstellingen: waarvan technische zondergevolgstelling en zondergevolgstelling wegens
opportuniteitsredenen
- Buitenrechtelijke afhandeling op parketniveau
- Beslissen tot vervolgen
KEUZES MAKEN BIJ DE STRAFTOEMETING
Een strafrechtelijke reactie op een misdrijf is de uitzondering
- Instellen strafvordering via:
o OM (OM/PdK heeft vervolgingsmonopolie)
Uitzonderingen, zoals:
- Via raadkamer (na vordering OM) na afsluiting gerechtelijk onderzoek door
onderzoeksrechter
- Door het slachtoffer
Justitia
- Onafhankelijk
- Onpartijdig
- Knoop doorhakken = vonnis vellen
- Afweging
DE RECHTER ALS KOORDDANSER
Straftoemeting: geen automatisme
- Legaliteitsbeginsel
- Breed straffenarsenaal, geen straftoemetingsrichtlijnen
- Recht om te straffen werd vanaf het positivisme/ sociaal verweer verlengd van de objectieve
zwaarwichtigheid van de daad (klassieke leer, vaste straffen, la bouche de la loi) naar
persoonlijkheid van de dader
4
STRAFRECHTSBEDELING
INLEIDENDE LES
Straftoemeting is een menselijk proces
- We beoogen dit als onpartijdig en onafhankelijk
- Maar rechter blijft een persoon (obv oordeel)
HELIKOPTERPERSEPCTIEF
HOE DENKEN WE OVER MISDRIJF EN STRAF?
Slingerbeweging van het strafrecht
- Leggen we de focus op de daad of op de dader?
ANCIEN RÉGIME (TOT AAN DE 18 E EEUW)
- Willekeur
- Recht op bestraffing was alleenrecht van koning
- Bekentenis afdwingen
- Voorbeeldstraffen
- ‘Wrede middeleeuwen’ versus recent onderzoek
VERLICHTING EN KLASSIEKE STRAFRECHT (18 E – 19 E EEUW)
- De mens is een rationeel wezen
- Focus op de daad, op het feit dat werd gepleegd
- Ontstaan van Magna charta van het strafrecht
o Legaliteit
o Proportionaliteit
o Subsidiariteit
- Vaste straffen → geen individualisering
- Schuldnotie centraal
- Geen ruimte voor beleid
- Focus op vergelding
- Sociaal contract: bevestiging dat je mag straffen
POSITIVISME (2 E HELFT 19 E EEUW)
- Misdrijf gevolg causale factoren
- De mens heeft geen vrije keuze
- Gedetermineerd → sociale gevaarlijkheid
- Van natura crimineel
1
, - Vergelding heeft hierdoor geen zin
- Focus gaat liggen op bijzondere preventie en resocialisatie (sanctie)
SOCIAAL VERWEER (2 E HELFT 19 E EEUW)
- Electicisme
- De maatschappij beschermen (‘verweren’)
- De mens heeft een zekere vrijheid
- Het electicisme van Prins
- Normale delinquenten versus andere delinquenten
- Straffen versus maatregelen (geestesgestoorden en jeugdigen)
NA WOII
- Overgangsfase
- Vorm van bloei
- Welvaartstaat en verzorgingsstaat
- Uitbouw sociale vangnetten
NIEUW SOCIAAL VERWEER (NA WOII)
- Aandacht voor persoonlijkheid en sociaal milieu
- Sommige mensen hebben niet rationeel nagedacht over die criminaliteit
- Belangrijk: rechtspositie van de persoon die criminaliteit pleegt
- Focus op legaliteit en rechtspositie
- Resocialisatie centraal
VANDAAG
- Diverse stromingen
- Straf
o Diverse straffen
o Streven naar evenwicht tussen vergelding, afschrikking, resocialisatie en herstel
§ Resocialisatie als functie van een (gevangenis)straf
o Meer straf gaat niet afschrikken
o Schrikt pas een persoon als die weet dat het strafbaar is
- Rechter als koorddanser → publieke opinie
o Hoe meer we zijn gaan evolueren doorheen de tijd, hoe meer individualisering, een
rechter past zich aan aan de wet en aan de persoon
o Menselijke factoren spelen ook een rol
- Voormalig minister van Justitie Koen Geens: 3 fases hervormingen strafrecht,
strafprocesrecht en strafuitvoeringsrecht
- Vandaag hebben we een nieuw strafwetboek (2026)
DE LOGICA VAN DE STRAFRECHTSKETEN- EN DE ECHELONS
DE STRAFRECHTSKETEN- EEN TRECHTER
Onmogelijk om altijd de volledige strafrechtketen te doorlopen
- Misdrijf: door de wet omschreven gedrag waarop een straf is gesteld die in de wet is bepaald
2
, - Dark number versus misdrijven die in de trechter terecht komen
- 700 000 – 750 000 misdrijven per jaar bezorgd aan OM
- Slechts een klein deel ervan wordt door strafrechter behandelt
- Klein deel ervan leidt tot hechtenis/ gevangenisstraf
DE STRAFRECHTSKETEN EN DE VERREGAANDE JURIDISERING
Overreglementering, uitbreiding strafrecht maar investeringen voor justitie volgden niet
- Legaliteit komt in gevaar → ook proportionaliteit
o Magna Charta staat onder druk
- We hebben het strafrecht verwaarloosd = publieke opinie
- Te weinig geïnvesteerd in justitie
- Gevangenissen zitten overvol, coördinatie tussen diverse actoren loopt soms mank
Overlopen/ opstropen trechter:
- Onbeheersbare hoeveelheid straffen en het onvermogen om die uitgesproken straffen
adequaat uit te voeren
- Tast efficiëntie van het strafrecht aan en zorgt voor uitholling
- Zorgen voor betere uitstroming, alternatieve straffen, etc.
DE STRAFRECHTSKETEN EN DE RUIMTE VOOR BELEID
Gaan beleid voeren
- Klassieke strafrecht: geen ruimte voor beleid (magna charta)
Oud sociaal verweer: creatie beleidsruimte op echelon SU en deel ST
- Bv. voorwaardelijke invrijheidstelling, verzachtende omstandigheden
Nieuw sociaal verweer: creatie beleidsruimte op elk echelon
- Bv. praetoriaanse probatie
- Bemiddeling en maatregelen
- Probatie
- Penitentiair verlof
KEUZES MAKEN BIJ OPSPORING
(lokale en federale) politie, in bijzondere inspectiediensten, douane, etc.
- Politie legt schriftelijk vast in PV
Wettelijk geen autonomie (geen politiesepot*): alles verbaliseren en doorgeven aan OM
Opsporingsonderzoek onder leiding van het OM
- Dwangmaatregelen: vordering tot onderzoek, onder leiding van de onderzoeksrechter
(gerechtelijke onderzoek 10%)
3
, KEUZES MAKEN BIJ VERVOLGING
Logica van de strafrechtelijke reactie op misdrijven
- Logica van de strafrechtelijke reactie op misdrijven: “Eens een misdrijf is opgespoord en
vastgesteld, wordt het aan de strafrechter voorgelegd met het oog op beoordeling en
eventuele bestraffing”
o Realiteit: eerder uitzondering dan regel!
Opsporings- en vervolgingsbeleid
- Richtlijnen minister van justitie en omzendbrieven college PG’s (COLs)
- Bindend voor alle leden van OM
- … maar binnen de grenzen bepaald door de minister van
o Justitie/ college PG’s kan eigen accenten gaan leggen → cf. opportuniteitsbeginsel
Opportuniteitsbeginsel
- In sommige gevallen toch beslissen om niet te gaan vervolgen
→ OM als spilfiguur
Zondergevolgstellingen: waarvan technische zondergevolgstelling en zondergevolgstelling wegens
opportuniteitsredenen
- Buitenrechtelijke afhandeling op parketniveau
- Beslissen tot vervolgen
KEUZES MAKEN BIJ DE STRAFTOEMETING
Een strafrechtelijke reactie op een misdrijf is de uitzondering
- Instellen strafvordering via:
o OM (OM/PdK heeft vervolgingsmonopolie)
Uitzonderingen, zoals:
- Via raadkamer (na vordering OM) na afsluiting gerechtelijk onderzoek door
onderzoeksrechter
- Door het slachtoffer
Justitia
- Onafhankelijk
- Onpartijdig
- Knoop doorhakken = vonnis vellen
- Afweging
DE RECHTER ALS KOORDDANSER
Straftoemeting: geen automatisme
- Legaliteitsbeginsel
- Breed straffenarsenaal, geen straftoemetingsrichtlijnen
- Recht om te straffen werd vanaf het positivisme/ sociaal verweer verlengd van de objectieve
zwaarwichtigheid van de daad (klassieke leer, vaste straffen, la bouche de la loi) naar
persoonlijkheid van de dader
4
