samenvatting Politiële en Gerechtelijke Organisatie (PGO)

Politiële en gerechtelijke organisatie


THEMA 1: opsporing -> Deel 1: politie
1. De geschiedenis van het Belgische politiewezen (1794 – 1987)
Inleiding
Waarom stilstaan bij geschiedenis?
 Het verleden helpt om het heden van de politieorganisatie te begrijpen.
 Het huidige politiewerk is gevormd door keuzes uit het verleden, en beïnvloedt de
toekomstige organisatie.
3 voorafgaande bemerkingen
 De geschiedenis van het politiewerk is veelzijdig en complex, en we behandelen slechts
een selectief gedeelte in deze cursus.
 Het politiewerk gaat niet enkel over misdaadbestrijding, maar omvat meer aspecten.
 De geschiedenis van de politie kan niet losgekoppeld worden van de bredere Belgische
politieke en sociale context.

1.1De Franse en Hollandse erfenis (1794-1830)
De Franse tijd
 Tot de hervorming zal het Belgische politiewerk sterk beïnvloed blijven door het Franse
model.
 Frans model:
o 4 kenmerken
 Burgerlijke Republiek (1794-1799):
 De politie kwam uit de burgerij.
 Doel: orde handhaven.
 Napoleontisch Regime (1799-1814):
 De politie werd een “politiestaat”
 Doel: orde en politieke controle.
 Militarisering:
 Politie heeft militaire discipline en hiërarchie.
 Eén leidinggevende, rest voert uit zonder veel eigen invloed.
 Centralisering:
 Alles wordt centraal aangestuurd.
 Iedereen weet wie de leiding heeft en wat hun taak is.
 Scheiding tussen administratieve en gerechtelijke politie:
 Duidelijk onderscheid gemaakt tussen administratieve en
gerechtelijke politie.

, Joseph Fouché en de 'haute police':
o Een belangrijke figuur die het idee van de 'haute police' (hoogwaardige politie)
promootte.
o Haule police
 Politie die sterk was gericht op politieke controle en het handhaven van de
OO
 Verschil met police basse, die zich richt op criminaliteit.
o Fouché werd minister van Algemene Politie in 1799.
o Oprichting Police Secrète:
 Ook wel Openbare Veiligheid genoemd.
 Taak: Inlichtingen verzamelen via informanten en infiltranten.
 Reden:
 Behoefte aan politieke informatie.
 Politie werd een instrument voor machthebbers.
o Fouché's visie:
 Politie had een bredere taak dan misdaadbestrijding.
 Het was essentieel voor politieke controle en stabilitei


 Verschillende corpsen in de organisatie van de politie
o Corps de la Gendarmerie Nationale (1798-1809):
 Later omgevormd naar Gendarmerie Impériale (elitekorps).
o Police Municipale (gemeentelijke politie):
 Bestond vanaf 1789.
 Taken:
 Zorgen voor verkeer en openbare veiligheid.
 Handhaven van orde bij festiviteiten.
 Controleren van maten en gewichten.
 Behandelen van branden, besmettelijke ziekten, etc.
 Voorkomen van ongelukken door geesteszieken en wilde dieren.
 2 belangrijke taken: Administratief en gerechtelijk.
 Belang van lokale overheid:
 Burgemeester speelde een cruciale rol.
o Garde Nationale (1800-1810):
 Voorloper van de burgerwacht.
 Taken: Openbare orde en grens/kustbewaking.

, 1.2Hollandse tijd – Interbellum
 Franse invloeden:
o Veel van het Franse systeem werd overgenomen, maar milder uitgevoerd.
o Minder strikte ‘politiestaat’.
 Haute Police:
o Het verzamelen van politieke informatie bleef belangrijk.
o Behouden van het idee van 'Haute Police':
 Politieorganisatie
o Maréchaussée:
 Centrale politie eenheid.
 De naam ‘gendarmerie’ werd veranderd vanwege negatieve associaties.
 Het werd het belangrijkste politiebestuur in de Nederlanden.
o Gemeentelijke politie:
 Bestond uit commissarissen en veldwachters.
 Meer autonomie voor gemeenten vanaf 1815.
 Minder autonomie vanaf 1825.
o Burgerwacht of ‘schutterij’:
 Zorgde voor grens- en kustbewaking.

 Naar een nationaal gecentraliseerd politiesysteem (1830-1885)
 1830: Belgische onafhankelijkheid:
o België wil een sterke, gecentraliseerde staat.
o Gemeenten krijgen meer macht, vooral de burgemeester.
 1831: Grondwet:
o De grondwet legt de basis voor de organisatie van het land en de politie.
 2e helft 19e eeuw: Industriële ontwikkeling:
o Steden groeien door de industriële revolutie.
 Industriële crisis (1873-1885):
o Slechte werkomstandigheden zorgen voor stakingen en onrust.
o De politie wordt ingezet om de werkende klasse te controleren en te
disciplineren.




De verschillende politie-instanties (1830-1885)

,  1) De ‘Gendarmerie nationale’ (rijkswacht)
o 1830: Ontbinding Maréchaussée, vervanging door Gendarmerie nationale
o Klein in het begin, vooral actief op het platteland
o Beperkt aantal manschappen (±1200 in 1830, 2000 in 1883)
o Strikte discipline

 2) Het leger
o Handhaving van orde bij stakingen en protesten

 3) De burgerwacht
o 1830: Decreet voor burgerwachten op gemeentelijk niveau
o Actief in steden
o Opgezet door burgerij uit wantrouwen in overheid
o Verliest invloed in de loop van de 19e eeuw
o Verdwijnt uiteindelijk snel

 4) Lokale/Gemeentepolitie
o Grootste politiecorps
o In landelijke gebieden: veldwachters
o In grotere gemeenten: gemeentepolitie (meestal bekritiseerd)
o Gemeentewet 1836: Burgemeester krijgt politiebevoegdheid en mag eigen
beleid maken
o Taak: Toepassen van politieregels (bv. herbergen, vreemdelingen, bedelaars)

Eerste pleidooien voor gerechtelijke politie
- 1871: Voorstel voor oprichting gerechtelijke politie door Prins en Pergameni
- 1872: Speciale afdeling opgericht in Brussel
- 1880: Afgemaakt wegens te weinig steun en budgetproblemen
- Geen resultaat door gemeentelijke autonomie

 5) Oprichting openbare veiligheid
o 1830: Einde van ‘haute police’, maar openbare veiligheidsdienst blijft
o Bevoegdheden officieel pas in 1998 vastgelegd



 Militarisering
 Eind jaren 1880: Negatief beeld van de politie
o “Politie is gebrekkig, te weinig agenten en lage kwaliteit” (De Valkeneer, 2016)
 Verhoogde militarisering door sociale onrust
o Veel stakingen, dodelijke slachtoffers
o Politieke onrust, oprichting van de Belgische Werklieden Partij (1885)
 Politiek van ‘sociaal verweer’
o Sterker politieapparaat, vooral de gendarmerie
o Meer sociale wetgeving




De verschillende politie-instanties (1886-1914)
Algemeen - Wat deed de politie?