samenvatting en lesnotities van het vak geschiedenis van publiekrecht en de politiek, GESLAAGD hiermee!!!

INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 1| inleiding: definitie, doelstellingen en aanpak.....................................................................................1
Hoofdstuk 2|de fundamenten uit de oudheid........................................................................................................17
Hoofdstuk 3|de (vroege en volle) Middeleeuwen..................................................................................................30
Hoofdstuk 4|De late middeleeuwen.......................................................................................................................46
Hoofdstuj 5 | (her)geboorte van de rechtswetenschap.........................................................................................63
Hoofdstuk 6 | de vroegmoderne tijd: ontwikkeling van de soevereine nationale staat........................................69
Hoofdstuk 7| revoluties luiden de doodsklok over het ancien régime..................................................................85
Hoofdstuk 8| onafhankelijkheid.............................................................................................................................98
Hoofdstuk 9| 20ste eeuw........................................................................................................................................106
Hoofdstuk 10| Europa...........................................................................................................................................122




GESCHIEDENIS
HOOFDSTUK 1| INLEIDING: DEFINITIE, DOELSTELLINGEN EN AANPAK

DEFINITIE


GESCHIEDENIS
Rechtsgeschiedenis = metajuridica

- Er wordt niet naar het positieve recht gekeken
o Door context te schetsen, wordt er met een kritischere blik naar het recht gekeken
- Rechtswetenschap
o Geschiedenis = een wetenschappelijke benadering van het recht
o Telkens wanneer men vanuit een andere invalshoek (= paradigma) kijkt naar het recht
o Vb. ethische en rechtsfilosofische stromingen: men kijkt vanuit ethiek naar het recht
o Vb. rechtspsychologie: men kijkt vanuit de psychologie naar het recht
 Dit zijn voorbeelden van interdisciplinair
 = verschillende disciplines zijn vervlochten met elkaar
o We stappen uit het juridisch paradigma
 Iedereen wordt geacht de wet te kennen
 Bestaat dit adagium niet, dan zou iedereen als verweer kunnen zeggen ‘ik wist het
niet’
 Dit systeem geldt theoretisch, maar is in de feiten niet waar
- Rechtsgeschiedenis
o Historische rechtsschule = historische rechtsschool
 Er moet aan de unief onderwezen worden wat in de maatschappij geldt
 Om dit te begrijpen, moet men de geschiedenis van dat recht begrijpen
 Carl Friedrich von Savigny
 Het recht is de uitdrukking van wat er leeft in de maatschappij
 Van wat het volk denkt, voelt en wil

1

,  Recht is de uitdrukking van de Volksgeest
 Daarom moet men de geschiedenis van het recht leren

Wisselwerking recht-geschiedenis/rechtswetenschap-geschiedeniswetenschap

- Geschiedenis dient recht
o Heuristiek
 = de techniek/kunde van het zoeken en vinden
 Weten waar je moet zoeken om iets te vinden
 Non-retroactiviteit
 De wet toepassen op het moment van de feiten
 Tenzij: de straf milder geworden is  de lichtere strafwet wordt wel
retroactief toegepast
 Tempus regit actum
 De kerk was de enige die het testament kon opmaken (voor 1789)
 De kerk zei: jullie gaan allemaal doodgaan en dan kun je naar de
hel of de hemel gaan
 Om naar de hemel te gaan moesten ze hun geld schenken aan iets
goeds (familie, de kerk, armoede,…) = een testament maken
 Na de Franse revolutie wordt gezegd dat het gedaan moet zijn dat de kerk
alles beslist  vanaf dan wordt het testament geregeld door het burgerlijk
recht en mag de kerk zich niet meer moeien
 Na de Franse revolutie mag er geen testament meer gemaakt worden bij de
pastoor
 Stel: er wordt een testament gemaakt in 1777 door de pastoor,
maar de persoon sterft pas in 1810  mogen de oude
testamenten blijven bestaan of niet? Antwoord: tempus regit
actum (de tijd regelt de akte)
 Men moet kijken naar het moment dat het testament werd
opgesteld
 In het voorbeeld is het testament dus geldig, want toen het
testament werd opgesteld was het nog toegelaten om dit met de
pastoor te doen
 Drie geldige testeervormen:
 Zelf handgeschreven
 De notaris het laten schrijven
 Een geschreven document afgeven aan de notaris
 Inhoud (materieel): kijken naar het moment van de dood van de persoon
 Vb. een deel was gepland om naar kerk te gaan  dit mag niet
meer
 Blijft deels gelden
 Vorm (formeel): kijken naar het moment dat het testament is opgemaakt
 Blijft gelden
o Wetshistorische interpretatie: voorbereidende documenten van de formele wet
 De jurist gaat enkel en alleen kijken naar de wettekst en de bij de totstandkoming
van die wet geproduceerde voorbereidende documenten:
 Het wetsontwerp
 Het wetsvoorstel
 De jurist zoekt dor middel van wetshistorische interpretatie in de totstandkoming
van een wet naar de ratio legis:

2

,  De reden van de wet
 Vervolgens past hij de norm volgens de bedoeling van de wetgever toe
 Wetsontwerp
 Ingediend door regering
 Memorie van toelichting: waarom men dat wetsontwerp indient
 Advies wordt verleend door de RvS  verplicht
 Verslag van de parlementaire commissie
 Amendementen
 Goedgekeurd door de kamer
 Wetsvoorstel
 Ingediend door parlement
 Toelichting
 Advies verleend door de RvS  een optie
 Verslag van de parlementaire commissie
 Amendementen
 Goedgekeurd door de kamer
o Rechtshistorische interpretatie in enge zin
 Gaat op zoek naar de indirecte bronnen van een bepaalde regel:
 Wetgeving
 Rechtspraak
 Rechtsleer
o Geschiedenis levert inhoud aan het constitutionalisme
 Geschiedeniswetenschap zorgde voor het aanleveren van de inhoud van het recht
 Grondwetten zeggen iets over de staatsstructuur en over de fundamentele vrijheden
 Rond 1800 is het moment dat iedere nieuwe natie een grondwet nodig heeft
 Bij het ontstaan van die grondwetten speelt geschiedenis een belangrijke rol
 Men verwijs naar de geschiedenis en er is sprake van ‘verworven rechten’
 Er staat welke die rechten zijn
 Er staat waarom ze die rechten willen  men gooit de dictator buiten en
gebruikt daarvoor elementen uit de geschiedenis als redens om hem af te
zetten
 Ook Vlaanderen probeert zich los te scheuren van Oostenrijk in deze
periode
 Zowel in het plakkaat als in de onafhankelijkheidsverklaring staan er verwijzingen
naar de geschiedenis
o De historicus als expert in juridische zaken  feiten
 Negationisme = het ontkennen van de holocaust
 Strafbaar bij ons
 In die processen kan het dat men beroep doet op historische experts
 Komen vb. ook voor bij processen over roofkunst
 Die historici achterhalen de feiten uit die tijd
 De historici moeten in de gaten gehouden worden
 Zie voorbeeld monument waarop letten stonden die SS’ers waren
 Maar die letten hadden geen keuze, waren SS’ers onder dwang
 Historicus kan worden ingezet voor het bewijs van de feiten die juridisch relevant
zijn
- Recht ‘dient’ geschiedenis
o Recht levert veel historische bronnen
 Vonnissen, getuigenis, testament
 Leert ons hoe men vroeger over zaken nadacht
3

, oFormele rechtsbronnen
 Wetgeving
 Rechtspraak
 Rechtsleer
 Gewoonte
 Op een bepaald moment begint men de gewoonten neer te
schrijven/codificeren
 Zeker als de vorst het gewoonterecht homologeert
 Het gewoonterecht wordt dan wetgeving
 Algemene rechtsbeginselen
o Opmerking: geschreven bronnen
 soms levert het recht nog andere bronnen
 Kunstwerken
 Andere voorwerpen (vb. justitiepaleizen)
 Rechtsarcheologie
- Gerechtigheid van koning Otto
o In het oude recht zijn Schepenen ook rechters, naast hun administratieve taak
o Nu is daar een duidelijke scheiding tussen
o De schepenbank van Leuven had dit schilderij gekocht om aan te tonen dat de mensen die
daar langskomen, moreel gerechtigd (=eerlijk) moeten zijn
o Uitleg schilderij
 Echtgenote van de keizer wou een man verleiden, maar die gaat daar niet op in
 Echtgenote is daar niet blij mee, zegt tegen de keizer dat die man zijn handen niet
heeft kunnen thuishouden
 De keizer wil die ‘snoodaard’ ter dood veroordelen en ze onthoofden hem
 De echtgenote van de vermoorde man gaat naar de keizer en vraagt om een
godsoordeel (= er zal van bovenaf bewezen of ergens iets waar of niet waar is)  ze
ondergaat de vuurproef, ze houdt een gloeiend ijzer vast
 De keizer gelooft die vrouw en laat zijn eigen echtgenote op de brandstapel leggen

Continuïteit

- De hoofdregel van de rechtsgeschiedenis = gematigde evolutie
o Ook de wet wijzigt met mate
 Vb. het stemrecht evolueert zelden met grote ingrepen (het invoeren van het
algemeen stemrecht was de grootste stap)
o Ook het ongeschreven gewoonterecht wijzigt geleidelijk aan
- Revolutie is de uitzondering
o De Russische revolutie
 Waarschijnlijk de grootste breuk
 Lenin is dan de grote man
 De Oktoberrevolutie
 Het totale staatsgestel wordt volledig omgesmeten  communisme
o De Franse revolutie
 Zeer veel nieuwe grondwetten
 Er verandert zeer veel tijdens de Franse revolutie, maar na 10 jaar keert bijna alles
terug naar het oude door Napoleon


4