Samenvatting Europese en Belgische privaatrechtsgeschiedenis - deel extern recht

GESCHIEDENIS (DEEEL EXTERN RECHT)
PRIVAAT EXTERN COMMENTAAR 1 – GEEN EXAMENLEERSTOF MAAR DOOR TE NEMEN

We houden ons bezig met de rechtsgeschiedenis

 Studie van het recht doorheen de eeuw
 Waarom? Recht moet logisch zijn = voortvloeien uit de logica
o Mensen gaan regels volgen wanneer ze die logisch vinden
o Goed recht probeert logisch te zijn
o Soms hebben we de geschiedenis niet nodig  voorbeeld: logisch dat als je
iemand zijn smartphone afpakt en deze op de grond smijt je deze zal moeten
betalen
o MAAR veel ONLOGISCHE regels waarvoor regels nodig zijn
1) Voorbeeld: Echtscheiding door onderlinge toestemming  koppel gaat uit
elkaar uit onderling akkoord. => Als je uit elkaar gaat en over niks is er ruzie
moet je nog steeds naar de rechtbank (niet logisch)  alleen te begrijpen van
uit de geschiedenis = erfenis van de kerk in de middeleeuwen (had het te
zeggen over het burgerlijk huwelijk)
2) Voorbeeld: Art 1674 = je hebt iets verkocht en kan de verkoop vernietigen bij
verkoop van onroerend goed waar je voor meer dan 7/12 bent benadeeld in de
verkoopprijs (minder dan de helft wat het waard is).  Waarom schrijft men
het zo moeilijk? Niet logisch? = nood aan de geschiedenis.
o Soms lijkt iets logisch maar is het dit helemaal niet
1) Voorbeeld: 1382 => je bent afgestudeerd en bent verliefd geworden op een
rechtencollega en trouwt met deze partner en hebt een kind. Iemand rijdt
tijdens een wandeling je kind dood. Privaatrechtelijk: schade (kind is dood), er
is een causaal verband dus de motorrijder moet betalen. Maar ben je op dat
moment zo aan het redeneren? Is je eerste reactie 1382 met fout schade en
causaal verband? NEE: je wil die man dood, je wil wraak, …  eeuwenlang
logisch: oog om oog tand
2) om tand nu niet meer we willen geen wraak meer maar geïndoctrineerd

WAT


WE MAKEN EEN ONDERSCHEID TUSSEN INTERN EN EXTERN RECHTSGESCHIEDENIS
1. intern recht
 Het bestudeerd de ontwikkeling van de verschillende rechtsregels en de inhoud er
van.
 Gaat over het recht zelf
 Om het intern recht te begrijpen heb je extern recht nodig
 Recht uit 3 blokken maar in praktijk lopen ze door elkaar
o Romeins recht
o Canonieke recht
o Recht dat komt vanuit het inheems recht = constumiere recht

2. Extern recht
 Er wordt gekeken naar het ontstaan en maken van de rechtsregels
 Het is de studie van
o Materiële bronnen van het recht
1) Maatschappelijke veranderingen
2) Zij liggen aan de grondslag van de rechtsregels, ze verklaren het bestaan
ervan. Het ontstaat wanneer problemen ontstaan in de maatschappij.
1. Vb auto komt op  verkeersregels

, 3) Zorgt ervoor dat het recht moet veranderen
o Formele bronnen van het recht
1) Wat er gebeurd wordt gedaan door formele bronnen van het recht
2) Degene die de verandering doet of maakt
1. Wetgeving gemaakt door de machthebbers. Het zijn algemeen
geldende regels gemaakt door de bevoegde organen.
2. Rechtspraak ontstaat wanneer de rechter zich uitspreekt over
een rechtsgeschil.
3. Rechtsleer door de rechtsgeleerden.
4. Gewoonte door de maatschappij
Pasop! PAS OP want de hiërarchie was in het RoRe niet altijd zo.
5. Konden plaatselijke boeren zijn die niet hadden gestudeerd,
romeinen hadden geen professionele rechters, …
o Kernbronnen
1) Dingen die u informeren over de inhoud van de rechtsregel
2) Vandaag niet moeilijk  internet, wetboeken MAAR niet altijd zo makkelijk 
vroeger waren kernbronnen lastiger: aan de oorkonde van de 12 e eeuw hebben
ratten zitten knabbelen, hoe moet je die oorkonde dan lezen? Is iets voor
specialisten, historici

Bronnen?
 Verwijst dus eigenlijk naar 3 zaken
o Materiele bronnen
o Formele bronnen
o Kernbronnen
 Maar in de cursus gaat het over de formele bronnen

WE MAKEN EEN ONDERSCHEID TUSSEN PUBLIEKRECHT EN PRIVAATRECHT
 Private personen onderling = privaatrecht
 Tussenkomst van de OH = publiekrecht
 Onderscheid echter te simplistisch  OH komt bijna altijd tussen
o Voorbeeld: Arbeidsrecht  je hebt in de horeca opgediend (je hebt een akkoord
met de uitbater voor je loon: tussen 2 privépersonen) MAAR de OH mengt zich
namelijk met de rusttijden, veiligheidsmaatregelen, …
o Voorbeeld: leenrecht/feodaliteit  2 vrije personen heer en vazal sluiten ctt:
vazal gaat heer trouw dienen en krijgt in ruil bescherming en onderhoud.
Leenrecht kan gaan over de graaf van Vlaanderen vazal van de koning van
Frankrijk => publiekrecht MAAR vb. iemand kweekt ooievaars en die wordt vazal
van de heer: trouwe dienst = leveren van ooievaar => privaatrecht
- Probleem in het strafrecht
 Strafrecht is vooral publiekrecht: OH zal via politie, via politie, Oh gaat onderzoek voeren,
voor OHrechtsbank, straf in OHinstelling, …
o Vroeger was strafrecht privaatrecht: oog om oog tand om tand zonder
tussenkomst van de OH
o Strafrecht wordt in de loop van de geschiedenis steeds meer publiekrecht en
steeds minder privaatrecht MAAR onderdeel van het privaatrecht blijft hangen
namelijk de burgerlijke partijstelling in het strafrecht (overblijfsel van
privaatrecht)
o Onderscheid gebruiken we maar eigenlijk niet relevant
 Onderscheid relatief modern: bij romeinen wel aanwezig maar niet relevant
 We gebruiken het vandaag vooral: laat ons toe cursussen op te delen

Verzekeringen?
 Jongere delen van het privaatrecht
 Verzekeren voor bepaald risico
o Kwam al vroeg voor in de geschiedenis maar enkel zeeverzekering (tegen
piraten, …)
o Andere verzekeringen kwamen pas veel later op

, o Als gevolg: weinig informatie in het recht
1) Zelfs bij napoleon: geen verzekering te land
2) Pas in 1978 maar nog steeds niet duidelijk
3) Pas in 1990 goed geregeld
o Geen geschiedenis die we kunnen bespreken

Opletten: zeer lange periode!!!
 Privaatrechtsgeschiedenis overspant lange periode
 2 grote problemen
1) Taalprobleem: In het verleden in het recht niet altijd het Nederlands gebruikt 
voornamelijk in het Latijns
2) Voortdurende veranderingen

WAAROM
 Soms hebben we de geschiedenis nodig om het recht te begrijpen want niet alles in ons
recht is logisch
 Helpt ons het recht te begrijpen en te relativeren
o We gaan er van uit dat het recht dat we kennen een universele waarheid is
o Maar is niet universeel: vb. gelijkheidsbeginsel
1) Door te confronteren met hoe men vroeger dacht over recht kunnen we
relativeren
1. Geen privileges meer maar gelijkheid
2. Bepaalde dingen komen erg laat in België
o Geschiedenis van de vrouwenrechten
3. België Loopt soms nog steeds achterop: causa behouden die we
beter hadden afgeschaft  achterhaald (oorzaak)
4. Helpt ons recht te verbeteren
o Laat romeinse rijk ( de na-klassieke periode): efficiënte
procedure voor de RB
o België vandaag: geen efficiënte procedures = gerechtelijke
achterstand
 Bij ons macht over proces bij de advocaten 
vertragingsmaneuvers
 Laat romeinse rijk: macht bij de rechters (rechter kon
zorgen voor efficiënte procedure
o Nieuw burgerlijk wetboek “Belgisch burgerlijk wetboek”
 Tussen napoleon en BBW aantal pogingen
 Belangrijkste mislukking => François Laurent
 19e eeuw = had volledig BW voor België
geschreven maar mislukt  in wetboek stond
zijn wil zonder te overleggen met anderen =>
parlement heeft niet goedgekeurd.
 In BBW is er wel overeenstemming = niet enkel
eigen voorkeuren maar in overleg met
parlement, volk, … (leert van de geschiedenis
(probleem van Laurent))

Met rechtsgeschiedenis kan je veel doen
 Bestaand recht begrijpen
 Bestaand recht relativeren
 Bestaand recht verbeteren
 MAAR de rechtsgeschiedenis kan je niet voor alles gebruiken  vb illegaal films
downloaden = niks met recht van de romeinen (konden niks downloaden)
o Met nieuwe fenomenen = weinig aan rechtsgeschiedenis
o Regels van vroeger aanpassen?
1) Materiële bron van recht zorgt dat iets in het recht moet veranderen vb de
opkomst van computeren  werden gehackt
1. Oud concept wordt aangepast  onder noemer diefstal plaatsen
“diefstal van elektriciteit

,PERIODISERING EXTERN RECHT


ROMEINSE PERIODE
 Oud-Romeins recht (753-250): Begin
 Voor-klassiek recht (250-0): take-off
o Rome begint te groeien en het recht groeit mee
 Klassiek recht (0-250): hoogtepunt van rome en van het recht
 Na-klassiek recht (250-527): verval
o Rome gaat achteruit en het recht ook
o Verliezen de helft van het rijk
 Justinianus (527-565): kort herstel van het romeinse rijk en het recht
o Bijna Alle teksten over romeins recht hier opgetekend
o (we gaan uit va. Oost romeinse rijk)

NA DE ROMEINEN (WEST-EUROPA)
 costumier recht (500-1100): gewoonte
o Primitieve MS met primitief recht: lokaal gewoonterecht
 Ius commune (1100-1800):
o Ius commune: Romeins+Romano-canoniek recht
1) Geleerde recht  rechtsleer
1. Canoniek = kerkelijk recht beinvloed door de romeinen
2. Romeins recht
o Vormen samen het gemeenschappelijk recht
o Gemeenschappelijk recht van Europa
o MAAR ook gewoonterecht blijft bestaan
o Gewoonte
 Verlichting (Vernunftrecht): ca. 1800: revolutie
o Willen dingen anders doen is de MS en het recht
 Nationaal recht: nationaal wettenrecht
o Elk land heeft zijn eigen recht  in de vorm van wetgeving
o 19de eeuw
o 20ste eeuw
 Toekomst….

BEDENKINGEN
1. Periodisering is gebrekkig
1) Veranderingen gebeuren geleidelijk
2) Niet altijd gelijktijdig
 Niet overal even snel
3) Oude blijft soms voortbestaan
 vb.: ius commune
 Lokaal gewoonterecht blijft bestaan
2. Chronologie wijkt af van de gewoonte
4) =/ normale chronologie
 Middelbaar: breuk 1500 wij breuk 1100
 2 verklaringen
1) Rechtsgeschiedenis
o Echt grote breuk pas omstreeks 1100  men herontdekt het
romeins recht van justinianus en onderwezen het aan
universiteiten = ius commune
o Omstreeks 1500: weinig verandering
2) Algemene geschiedenis (ook hier een breuk omstreeks 1100 en
niet echt omstreeks 1500)
o 1100: fundamentele verandering bij ons in Europa =>
lamndbouwproductiviteit stijgt  meer mensen kunnen

, voeden + herleving handel en nijverheid  bevolkingsgroei,
…
 Achterlijk Europa maakt grote sprong voorwaarts
o 1500: weinig veranderingen
 Ontdekking Amerika?
 Wat wordt ontdekt? De weg vanuit Europa naar
Amerika  Amerika bestond al 
Expansieproces begonnen reeds omstreeks
1100 (ontdekkingsreizen)
 Boekdrukkunst?
 Niet zo vernieuwend  in 16e eeuw gaat men
bijbels en mesalen drukken (niet vernieuwend)
 Reformatie/protestantisme
 Niet eerste keer
 Voordien ook reeds gebeurt  11e eeuw:
christendoms valt uiteen russen rooms-
katholieken en Griekse orthodoxen
 Opkomst absolutisme?
 Renaissance?
 Is al de 4e herontdekking van de klassieke
oudheid
 Relativeren
3. Chronologie is West-Europees
5) Is maar een deel van het geheel
6) Niet goed voor andere delen van de wereld
4. Chronologie is algemeen, eventueel andere chronologie voor een bepaald thema
7) Vb. vrouwengeschiedenis

, PRIVAAT EXTERN COMMENTAAR 2

DE ROMEINSE PERIODE


OUD ROMEINSE PERIODE


ROME IS PRIMITIEF
 753 vc tot 250 vc
 Ontstaan Rome
 Van stadstaat tot heerser over italië
 MAAR archeologisch onderzoek wijst uit dat het waarschijnlijk 100 jaar
later was dan 753 vc
 Wel al enige evoluties
o In het begin = klein zwart bolletje
o Tegen einde van de periode hebben de romeinen al het
grootste deel van italië veroverd (niet het noorden en niet de
eilanden)
 Rome groeit in die periode maar blijft primitief
o MS van herders en boeren
o Merken we aan de structuur van de MS
1) Familia staat centraal =/ alleen famillie  het is een groep van mensen die
op de boerderij leeft maar ook de boerderij zelf (de grond, de gebouwen,
het landbouwmateriaal)
2) Staat onder de pater familias = heer des huizes  is de baas over alle
mensen en goederen van de familia
3) Had recht op leven en dood  kon zijn kinderen doden = gaat ver

 Iemand moest aan een ander geld betalen en
heeft dit niet gedaan = veroordeeld  vonnis
 Primitieve MS (geen deurwaarders, …)
 Kreeg maand tijd om te betalen doet hij dit niet
dan kan hij de persoon voor de magistraat
sleuren =/ rechter
 Betaald hij nog steeds niet dan mag de
schuldeiser hem terug meepakken (om hem
thuis op te sluiten)
 Hij mag hem ook boeien (riemen, …) en mag
daar gewichten aan hangen
 Zichzelf verzorgen of voeden => speltbrood
van 1 pond
 Nog steeds niet betaald? = gedurende de
periode (dat hij niet betaald) mag de
schuldeiser naar de markt in Rome gaan en
zegt “die moet me nog … euro en die betaalt
me niet”  mensen dicht bij de schuldenaar
oproepen
 Is de periode voorbij en 3X naar de markt
geweest en niemand betaald dan mag de
schuldeiser kiezen
o Jou verkopen over de Tiber
o Jou doden