HOOFDSTUK 11
Bij de sociale psychologie wordt onderzocht op welke wijze individuen elkaar
beïnvloeden. Met andere woorden: sociaal psychologen proberen ons gedrag te
begrijpen in zijn sociale context. Eenvoudig gezegd bestuderen sociaal
psychologen de mens in zijn gedragsmatige context. Ze zijn benieuwd naar de
onderlinge relaties tussen de persoon en de situatie; naar de wijze waarop de
individuele persoonlijkheid en het karakter van invloed zijn op het gedrag in de
sociale omgeving.
PARAGRAAF 11.1
In een onbekende situatie baseren de meeste mensen hun gedrag op de cues
(aanwijzingen) die ze van de mensen om zich heen ontvangen en die aangeven
wat de 'juiste' handeling is. Dit concept heet situationisme. Situationisme gaat
ervan uit dat de externe omgeving, of de gedragsmatige context, onze
gedachten, gevoelens en gedragingen op een subtiele manier, maar krachtige
manier kan beïnvloeden. Situationisme staat tegenover dispositionalisme: de
neiging gedrag aan interne factoren toe te schrijven, zoals genen,
persoonlijkheidstrekken en karaktereigenschappen.
PARAGRAAF 11.1.1
Het verschil tussen jouw gedrag bij een familie-etentje en tijdens een avondje
met vrienden laat de macht van de situatie op jouw gedrag zien. Onze responsen
worden grotendeels door twee factoren bepaald: de sociale rollen die wij spelen
en de sociale normen van de groep.
Een sociale rol is een sociaal gedefinieerd gedragspatroon dat mensen in een
bepaalde omstandigheid of groep dienen te vertonen. De rollen die je in
verschillende situaties speelt, zijn bijvoorbeeld gebaseerd op zaken waarvoor je
belangstelling hebt, op je vaardigheden en doelen, of ze worden je opgelegd
door de groep of door culturele, economische of biologische omstandigheden
waar je geen invloed op hebt.
De sociale normen zijn de attitudes en gedragingen die een groep passend vindt
voor zijn eigen leden. Voorbeelden hiervan zijn: rustig zijn in de bibliotheek of
netjes gekleed naar een sollicitatiegesprek gaan.
Een schema is een groep verwante concepten die een algemeen conceptueel
raamwerk biedt voor het begrijpen van onderwerpen, gebeurtenissen,
voorwerpen, personen of situaties in het leven. Zodra een schema is gevormd,
kunnen we daarmee voorspellingen doen over wat we in verschillende
omgevingen kunnen verwachten. Schema’s worden verplichtingen voor de wijze
waarop mensen zich in bepaalde situaties zouden moeten gedragen. Wanneer ze
dit niet doen, wekt dat negatieve reacties op. Stel je voor dat de ober eerst het
dessert brengt, dan het hoofdgerecht en dan het voorgerecht. In dat geval wordt
een schema, oftewel een script, geschonden. Een script is iemands kennis over
1
,de volgorde van gebeurtenissen en handelingen die van een bepaalde sociale rol
in een bepaalde situatie wordt verwacht.
PARAGRAAF 11.1.2
De neiging om andere mensen te imiteren, wordt ook wel het kameleoneffect
genoemd, naar het dier dat van kleur verandert om zich aan verschillende
omgevingen aan te passen.
Het Asch-effect: de sterke invloed van een groep op het oordeel van een
individu. Dit is ook een vorm van conformisme. Conformisme is de neiging van
mensen om het gedrag en de meningen van andere groepsleden over te nemen.
Welke omstandigheden bevorderen het conformisme?
Unanimiteit van de meerderheid. Als iedereen in de groep het ergens over
eens is, kan de groep grote sociale druk uitoefenen. Als zelfs maar één
persoon afwijkt van de meerderheid, wordt de betovering verbroken en
daalt het aantal mensen dat buigt voor de meerderheid.
Omvang van de groep. De druk neemt toe bij een groep van drie mensen.
Openbaarheid. Als je denkt dat anderen in de groep jouw antwoord niet
horen, is de kans kleiner dat je meegaat in hun mening.
Ambiguïteit. Als iets ambigu is, kan men het op meerdere manieren
opvatten. Hierbij gaat een individu sneller aan zichzelf twijfelen en zich
conformeren.
Samenstelling van de meerderheid. Er is meer sprake van conformiteit
wanneer de groep een hoge status heeft of door een individu wordt gezien
als belangrijk.
Gevoel van eigenwaarde. Mensen met weinig gevoel van eigenwaarde
zullen zich eerder conformeren.
Macht van een bondgenoot. Als één iemand rebelleert en één ander gaat
daarin mee, daalt de conformiteit aanzienlijk.
Onafhankelijken. Ondanks de sterke druk kunnen sommige individuen
volharden en hun onafhankelijkheid bewaren.
Groepen kunnen zelf ook druk ervaren om te conformeren. Dit belangrijke
sociaalpsychologische proces waarbij conformisme van denken en
besluitvorming van individuen in groepen, zoals commissies, wordt gestimuleerd,
word door psychologen groepsdenken genoemd. Bij groepsdenken conformeren
leden van de groep hun mening aan wat volgens ieder van hen de consensus
van de groep is. Door bias in de richting van conformiteit onderneemt de groep
acties die elk lid afzonderlijk onder normale omstandigheden als onverstandig
beschouwt.
2
,PARAGRAAF 11.1.3
De dubbele neiging om de kracht van de mens te overschatten en de kracht van
de situatie te onderschatten wordt de fundamentele attributiefout genoemd.
Volgens sociaal psychologen betekent deze neiging dat we minder goed
begrijpen in hoeverre sociale situaties een verklaring bieden voor bepaald
gedrag. Natuurlijk is het geen kwestie van of-of; gewoonlijk is er een interactie
tussen dispositionele neigingen en situationele krachten die het uiteindelijke
gedrag vormen. Deze persoon-situatie-interactie vormt de kern van zowel
persoonlijkheid als sociale psychologie.
Het concept van de kracht van de situatie wordt in twijfel getrokken door één
probleem: dat van de individuele, heroïsche rebellie. Helden zijn mensen die in
staat zijn verzet te bieden tegen situationele krachten waarvoor hun
groepsgenoten zwichten en die zelf trouw blijven aan hun persoonlijke waarden.
Zij bevechten corruptie of immorele systemen doordat ze niet meegaan met de
algemene norm.
PARAGRAAF 11.1.4
Bij een ongeluk of ander ongeval is er soms sprake van het omstanderseffect. De
kans op interventie neemt af naarmate de groep groter is. Dit is het zogenaamde
omstanderseffect. De groep vermoedt dat de groep zo groot is dat er wel
potentiële hulpverleners aanwezig zullen zijn die te hulp zullen schieten en dat
zij dus niks hoeven te doen. Mensen ervaren in zo’n geval dus een diffusie van
verantwoordelijkheid, oftewel een verstrooiing van de plicht van ieder individu
om te helpen, om persoonlijk betrokken te raken.
PARAGRAAF 11.2
De sociale situatie heeft weliswaar veel invloed, maar verklaart niet alles wat
mensen doen. Om de patronen die we in sociale interacties tegenkomen te
kunnen verklaren, moeten we ook begrijpen hoe we onze sociale werkelijkheid
construeren: onze subjectieve interpretatie van andere mensen en onze relaties
met hen.
PARAGRAAF 11.2.1
Het ligt voor de hand dat we ons aangetrokken voelen tot mensen die ons iets te
bieden hebben. Mensen die het met ons eens zijn, ons vriendelijk behandelen,
onze interesses delen, ons aan het lachen maken en ons in tijden van nood
bijstaan. We hebben er geen bezwaar tegen om iets terug te bieden (sociale
wederkerigheid). De beste relaties zijn dan ook de relaties waarin beide partijen
beloningen ontvangen. Aan de hand van de reward theory of attraction kun je
relaties onderzoeken en kijken in hoeverre die wederkerigheid het geval is.
De meest goede relaties kun je opvatten als een uitwisseling van voordelen. Die
voordelen bestaan uit een bepaalde combinatie van geld en materiële
bezittingen. Het kan ook om iets immaterieels gaan, zoals goedkeuring, status,
3
, informatie, seks of emotionele steun. Dit gegeven wordt samengevat in de
beloningstheorie van aantrekkingskracht. Sociaal psychologen onderscheiden
vier belonende factoren die als duidelijke voorspellers van aantrekkingskracht
kunnen fungeren: nabijheid, gelijkenis, openheid en fysieke aantrekkelijkheid.
Het principe van de nabijheid is de notie dat mensen vooral vriendschap zullen
sluiten met anderen in hun nabije omgeving, met wie ze het meeste contact
hebben --> 'beter een goede buur dan een verre vriend.'
Het principe van gelijkheid is de notie dat mensen zich aangetrokken voelen tot
andere mensen die het meeste op henzelf lijken. Een gemeenschappelijke
belangstelling voor muziek, politiek of onderwijs is genoeg om een basis te
leggen voor een prettige interactie. Dit verklaart ook waarom de meeste mensen
trouwen met iemand van dezelfde etnische afkomst of ongeveer even oud is.
Over het algemeen maakt gelijkenis iemand aantrekkelijker.
Goede vrienden en geliefden laten zichzelf kennen, ze vertellen dingen die ze
anderen niet zouden vertellen. Dit is het principe van de openheid. Dit principe is
een teken van vertrouwen. Het kost tijd om dit niveau van intimiteit te bereiken.
Dan bestaat er nog het principe van de fysieke aantrekkelijkheid: mensen vinden
gewoonlijk meer beloning in het omgaan met mensen die er mooi uitzien in
plaats van omgaan met mensen die er 'gewoontjes' uitzien. Mannen lijken wel
gevoeliger te zijn voor vrouwelijk schoon dan vrouwen zijn voor mannelijk
schoon.
De cognitieve dissonantietheorie biedt een overtuigende verklaring voor de
psychische aanpassing die plaatsvindt bij mensen die zich vrijwillig aan
psychologische onaangename ervaringen onderwerpen. Deze theorie zegt dat
als je gedrag niet in overeenstemming is met je eigen overtuigingen, normen en
waarden, je tegenstrijdige cognities en een onaangename spanning ervaart die
cognitieve dissonantie word genoemd.
Hoe weten we wanneer aantrekkingskracht overgaat in liefde? Tot op grote
hoogte is dat cultureel bepaald. Dat wil zeggen elke cultuur heeft een aantal
thema's waarmee ze liefde definieert: zoals seksuele opwinding, hechting, zorg
om het welzijn van de ander en het verlangen om 'ervoor te gaan.'
Een bekende visie op de liefde is afkomstig van Robert Sternberg. Zijn drie
dimensionale theorie over liefde zegt dat liefde uit drie componenten kan
bestaan: passie, intimiteit, en toewijding. Sternberg stelt dat:
Romantische liefde voornamelijk bestaat uit passie en intimiteit, en slechts
weinig toewijding bevat.
Vriendschap wordt voornamelijk gekenmerkt door intimiteit en niet door
passie of toewijding.
Verliefdheid scoort hoog op passie, maar heeft zich niet ontwikkeld tot
intimiteit en toewijding
Volledige liefde alle drie de componenten omvat: passie, intimiteit en
toewijding.
4
Bij de sociale psychologie wordt onderzocht op welke wijze individuen elkaar
beïnvloeden. Met andere woorden: sociaal psychologen proberen ons gedrag te
begrijpen in zijn sociale context. Eenvoudig gezegd bestuderen sociaal
psychologen de mens in zijn gedragsmatige context. Ze zijn benieuwd naar de
onderlinge relaties tussen de persoon en de situatie; naar de wijze waarop de
individuele persoonlijkheid en het karakter van invloed zijn op het gedrag in de
sociale omgeving.
PARAGRAAF 11.1
In een onbekende situatie baseren de meeste mensen hun gedrag op de cues
(aanwijzingen) die ze van de mensen om zich heen ontvangen en die aangeven
wat de 'juiste' handeling is. Dit concept heet situationisme. Situationisme gaat
ervan uit dat de externe omgeving, of de gedragsmatige context, onze
gedachten, gevoelens en gedragingen op een subtiele manier, maar krachtige
manier kan beïnvloeden. Situationisme staat tegenover dispositionalisme: de
neiging gedrag aan interne factoren toe te schrijven, zoals genen,
persoonlijkheidstrekken en karaktereigenschappen.
PARAGRAAF 11.1.1
Het verschil tussen jouw gedrag bij een familie-etentje en tijdens een avondje
met vrienden laat de macht van de situatie op jouw gedrag zien. Onze responsen
worden grotendeels door twee factoren bepaald: de sociale rollen die wij spelen
en de sociale normen van de groep.
Een sociale rol is een sociaal gedefinieerd gedragspatroon dat mensen in een
bepaalde omstandigheid of groep dienen te vertonen. De rollen die je in
verschillende situaties speelt, zijn bijvoorbeeld gebaseerd op zaken waarvoor je
belangstelling hebt, op je vaardigheden en doelen, of ze worden je opgelegd
door de groep of door culturele, economische of biologische omstandigheden
waar je geen invloed op hebt.
De sociale normen zijn de attitudes en gedragingen die een groep passend vindt
voor zijn eigen leden. Voorbeelden hiervan zijn: rustig zijn in de bibliotheek of
netjes gekleed naar een sollicitatiegesprek gaan.
Een schema is een groep verwante concepten die een algemeen conceptueel
raamwerk biedt voor het begrijpen van onderwerpen, gebeurtenissen,
voorwerpen, personen of situaties in het leven. Zodra een schema is gevormd,
kunnen we daarmee voorspellingen doen over wat we in verschillende
omgevingen kunnen verwachten. Schema’s worden verplichtingen voor de wijze
waarop mensen zich in bepaalde situaties zouden moeten gedragen. Wanneer ze
dit niet doen, wekt dat negatieve reacties op. Stel je voor dat de ober eerst het
dessert brengt, dan het hoofdgerecht en dan het voorgerecht. In dat geval wordt
een schema, oftewel een script, geschonden. Een script is iemands kennis over
1
,de volgorde van gebeurtenissen en handelingen die van een bepaalde sociale rol
in een bepaalde situatie wordt verwacht.
PARAGRAAF 11.1.2
De neiging om andere mensen te imiteren, wordt ook wel het kameleoneffect
genoemd, naar het dier dat van kleur verandert om zich aan verschillende
omgevingen aan te passen.
Het Asch-effect: de sterke invloed van een groep op het oordeel van een
individu. Dit is ook een vorm van conformisme. Conformisme is de neiging van
mensen om het gedrag en de meningen van andere groepsleden over te nemen.
Welke omstandigheden bevorderen het conformisme?
Unanimiteit van de meerderheid. Als iedereen in de groep het ergens over
eens is, kan de groep grote sociale druk uitoefenen. Als zelfs maar één
persoon afwijkt van de meerderheid, wordt de betovering verbroken en
daalt het aantal mensen dat buigt voor de meerderheid.
Omvang van de groep. De druk neemt toe bij een groep van drie mensen.
Openbaarheid. Als je denkt dat anderen in de groep jouw antwoord niet
horen, is de kans kleiner dat je meegaat in hun mening.
Ambiguïteit. Als iets ambigu is, kan men het op meerdere manieren
opvatten. Hierbij gaat een individu sneller aan zichzelf twijfelen en zich
conformeren.
Samenstelling van de meerderheid. Er is meer sprake van conformiteit
wanneer de groep een hoge status heeft of door een individu wordt gezien
als belangrijk.
Gevoel van eigenwaarde. Mensen met weinig gevoel van eigenwaarde
zullen zich eerder conformeren.
Macht van een bondgenoot. Als één iemand rebelleert en één ander gaat
daarin mee, daalt de conformiteit aanzienlijk.
Onafhankelijken. Ondanks de sterke druk kunnen sommige individuen
volharden en hun onafhankelijkheid bewaren.
Groepen kunnen zelf ook druk ervaren om te conformeren. Dit belangrijke
sociaalpsychologische proces waarbij conformisme van denken en
besluitvorming van individuen in groepen, zoals commissies, wordt gestimuleerd,
word door psychologen groepsdenken genoemd. Bij groepsdenken conformeren
leden van de groep hun mening aan wat volgens ieder van hen de consensus
van de groep is. Door bias in de richting van conformiteit onderneemt de groep
acties die elk lid afzonderlijk onder normale omstandigheden als onverstandig
beschouwt.
2
,PARAGRAAF 11.1.3
De dubbele neiging om de kracht van de mens te overschatten en de kracht van
de situatie te onderschatten wordt de fundamentele attributiefout genoemd.
Volgens sociaal psychologen betekent deze neiging dat we minder goed
begrijpen in hoeverre sociale situaties een verklaring bieden voor bepaald
gedrag. Natuurlijk is het geen kwestie van of-of; gewoonlijk is er een interactie
tussen dispositionele neigingen en situationele krachten die het uiteindelijke
gedrag vormen. Deze persoon-situatie-interactie vormt de kern van zowel
persoonlijkheid als sociale psychologie.
Het concept van de kracht van de situatie wordt in twijfel getrokken door één
probleem: dat van de individuele, heroïsche rebellie. Helden zijn mensen die in
staat zijn verzet te bieden tegen situationele krachten waarvoor hun
groepsgenoten zwichten en die zelf trouw blijven aan hun persoonlijke waarden.
Zij bevechten corruptie of immorele systemen doordat ze niet meegaan met de
algemene norm.
PARAGRAAF 11.1.4
Bij een ongeluk of ander ongeval is er soms sprake van het omstanderseffect. De
kans op interventie neemt af naarmate de groep groter is. Dit is het zogenaamde
omstanderseffect. De groep vermoedt dat de groep zo groot is dat er wel
potentiële hulpverleners aanwezig zullen zijn die te hulp zullen schieten en dat
zij dus niks hoeven te doen. Mensen ervaren in zo’n geval dus een diffusie van
verantwoordelijkheid, oftewel een verstrooiing van de plicht van ieder individu
om te helpen, om persoonlijk betrokken te raken.
PARAGRAAF 11.2
De sociale situatie heeft weliswaar veel invloed, maar verklaart niet alles wat
mensen doen. Om de patronen die we in sociale interacties tegenkomen te
kunnen verklaren, moeten we ook begrijpen hoe we onze sociale werkelijkheid
construeren: onze subjectieve interpretatie van andere mensen en onze relaties
met hen.
PARAGRAAF 11.2.1
Het ligt voor de hand dat we ons aangetrokken voelen tot mensen die ons iets te
bieden hebben. Mensen die het met ons eens zijn, ons vriendelijk behandelen,
onze interesses delen, ons aan het lachen maken en ons in tijden van nood
bijstaan. We hebben er geen bezwaar tegen om iets terug te bieden (sociale
wederkerigheid). De beste relaties zijn dan ook de relaties waarin beide partijen
beloningen ontvangen. Aan de hand van de reward theory of attraction kun je
relaties onderzoeken en kijken in hoeverre die wederkerigheid het geval is.
De meest goede relaties kun je opvatten als een uitwisseling van voordelen. Die
voordelen bestaan uit een bepaalde combinatie van geld en materiële
bezittingen. Het kan ook om iets immaterieels gaan, zoals goedkeuring, status,
3
, informatie, seks of emotionele steun. Dit gegeven wordt samengevat in de
beloningstheorie van aantrekkingskracht. Sociaal psychologen onderscheiden
vier belonende factoren die als duidelijke voorspellers van aantrekkingskracht
kunnen fungeren: nabijheid, gelijkenis, openheid en fysieke aantrekkelijkheid.
Het principe van de nabijheid is de notie dat mensen vooral vriendschap zullen
sluiten met anderen in hun nabije omgeving, met wie ze het meeste contact
hebben --> 'beter een goede buur dan een verre vriend.'
Het principe van gelijkheid is de notie dat mensen zich aangetrokken voelen tot
andere mensen die het meeste op henzelf lijken. Een gemeenschappelijke
belangstelling voor muziek, politiek of onderwijs is genoeg om een basis te
leggen voor een prettige interactie. Dit verklaart ook waarom de meeste mensen
trouwen met iemand van dezelfde etnische afkomst of ongeveer even oud is.
Over het algemeen maakt gelijkenis iemand aantrekkelijker.
Goede vrienden en geliefden laten zichzelf kennen, ze vertellen dingen die ze
anderen niet zouden vertellen. Dit is het principe van de openheid. Dit principe is
een teken van vertrouwen. Het kost tijd om dit niveau van intimiteit te bereiken.
Dan bestaat er nog het principe van de fysieke aantrekkelijkheid: mensen vinden
gewoonlijk meer beloning in het omgaan met mensen die er mooi uitzien in
plaats van omgaan met mensen die er 'gewoontjes' uitzien. Mannen lijken wel
gevoeliger te zijn voor vrouwelijk schoon dan vrouwen zijn voor mannelijk
schoon.
De cognitieve dissonantietheorie biedt een overtuigende verklaring voor de
psychische aanpassing die plaatsvindt bij mensen die zich vrijwillig aan
psychologische onaangename ervaringen onderwerpen. Deze theorie zegt dat
als je gedrag niet in overeenstemming is met je eigen overtuigingen, normen en
waarden, je tegenstrijdige cognities en een onaangename spanning ervaart die
cognitieve dissonantie word genoemd.
Hoe weten we wanneer aantrekkingskracht overgaat in liefde? Tot op grote
hoogte is dat cultureel bepaald. Dat wil zeggen elke cultuur heeft een aantal
thema's waarmee ze liefde definieert: zoals seksuele opwinding, hechting, zorg
om het welzijn van de ander en het verlangen om 'ervoor te gaan.'
Een bekende visie op de liefde is afkomstig van Robert Sternberg. Zijn drie
dimensionale theorie over liefde zegt dat liefde uit drie componenten kan
bestaan: passie, intimiteit, en toewijding. Sternberg stelt dat:
Romantische liefde voornamelijk bestaat uit passie en intimiteit, en slechts
weinig toewijding bevat.
Vriendschap wordt voornamelijk gekenmerkt door intimiteit en niet door
passie of toewijding.
Verliefdheid scoort hoog op passie, maar heeft zich niet ontwikkeld tot
intimiteit en toewijding
Volledige liefde alle drie de componenten omvat: passie, intimiteit en
toewijding.
4
