Alle vragen – psychopathologie: in de klinische sector
Piet Tomaat - gewapende overval én wegens verkrachting - aanvraag tot voorwaardelijke invrijheidsstelling -
psychodiagnostisch onderzocht - zicht te krijgen op zijn psychisch (dis)functioneren met oog op opmaak van een
reclasseringsplan op zijn maat.
- Collaterale informatie
o Grondige dossierstudie: gerechtelijke bundel + alle andere beschikbare, relevante dossierinfo bestuderen.
o Observaties (tijdens detentie).
o Heteroanamnese uitvoeren - belangrijke informanten (vb: partner, ouders, buren, werkgever, …) bevragen.
- Intelligentieonderzoek WAIS-III
o Kijken naar het verstandelijk niveau en neuropsychologische deficits.
o Kan een beeld geven over het functioneren.
o Het kan een ander beeld geven over wat hij over zijn eigen functioneren rapporteert:
Vooral wanneer zelfkennis beperkt is of
Hij geneigd is een flatterende zelfbeschrijving te geven.
o Defensiviteit te verminderen minder defensief antwoorden.
o Ondertussen ook wennen aan mij, als onderzoeker een werkrelatie opbouwen.
- Semi-gestructureerd interview Psychopathie Check List – R van Hare (= PCL-R)
o Mogelijkheid om interactiestijl te beoordelen persoonlijkheidsstoornissen worden vaak omschreven als
interactiestoornis. Een PS kan zich dus laten merken in de manier waarop mnr Tomaat omgaat met mij.
o Erg betrouwbaar en valide instrument.
o Test onderzoekt psychopathie + is een goed risicotaxatie-instrument.
Voorzichtig omspringen met ‘psychopathie’:
Geen officiële persoonlijkheidsstoornis
De diagnose kan erg stigmatiserend zijn en dus zware gevolgen met zich meebrengen.
Deze test lijkt mij aangewezen aangezien psychopathie (= antisociaal en roekeloos gedrag en
stoornissen op affectief in interpersoonlijk vlak) in verband staat met specifiek delictgedrag.
Psychopathie + parafilie = gevaarlijke combinatie.
- Zelfrapportagevragenlijsten
o Enkel gebruiken wanneer ze:
Een ingebouwde controle op vertekeningen bevatten of
Er objectiveerbare aanwijzingen zijn dat de onderzochte eerlijk rapporteert.
o Aangezien deze testen anders een vertekend beeld kunnen geven indien testpersoon:
Onvoldoende zelfkennis heeft en/of
Over onvoldoende verstandelijke mogelijkheden beschikt.
Indien gewenst kan deze test bewust beïnvloed worden door sociaal wenselijk te antwoorden.
o Vb: MMPI – minimum IQ 90 + Validiteitsschalen (testattitude) + klinische hoofdschalen.
- Indirecte methode Rorschachtest
o Moeilijker om hierop sociaal wenselijk te reageren, tenzij enkele mogelijke antwoorden heeft ingestudeerd.
o Daarom ook voldoende letten op non-verbale gedrag.
o Voor deze test zijn wel voldoende tijd en middelen nodig + dient onderzoeker voldoende geschoold te zijn.
1
,Mensen die verdacht worden van ernstige delicten onderzoeken om zo zicht te krijgen op het feit of zij al dan niet
toerekeningsvatbaar zijn.
- Drie vragen trachten te beantwoorden:
o Is verdachte op ogenblik van de feiten EN
o Is verdachte op moment van onderzoek en verschijnen voor rechtbank zwakzinnig, krankzinnig of
geestesgestoord waardoor ongeschikt tot controleren van zijn daden?
o Is verdachte een gevaar voor zichzelf of maatschappij?
- Er niet van uitgaan dat de verdachte schuldig is = niet het doel van het onderzoek.
- Nagaan of er sprake is van:
o Krankzinnigheid = meest uitgesproken psychiatrische stoornis. vb: ernstige depressieve syndromen, een acute
psychotische toestand, dementie, …
o Ernstige geestesstoornis = vooral persoonlijkheidsstoornissen. Een restrictieve benadering hiervan beschouwt
enkel acute psychose en zwakzinnigheid als basis voor internering.
o Zwakzinnigheid = verdachte heeft:
IQ dat lager is dan 70 + er sprake is van een gebrek aan zelfredzaamheid.
IQ hoger is dan 70 + er sprake zijn van gebrekkig sociaal functioneren, abnormaal agressief gedrag of
onverantwoord gedrag.
- Ernstige psychiatrische stoornis op zich volstaat niet. Deze stoornis moet tot gevolg hebben dat de verdachte zijn daden
niet kon controleren hierdoor. geen automatisch verband tussen een psychiatrische stoornis en
toerekeningsvatbaarheid. Deze moeten dus onafhankelijk beoordeeld worden.
- Nagaan of deze ontoerekeningsvatbaarheid niet het gevolg is van intoxicatie:
o Dit impliceert dat de verdachte deze toestand aan zichzelf te wijten heeft.
o Tenzij er kan bewezen worden dat deze middelen zonder medeweten of onder dwang werden toegediend –
dit is moeilijk te bewijzen.
- Dit is retrospectieve diagnostiek een persoonlijkheidsstoornis is een stabiele factor. De ziektegeschiedenis,
heteroanamnese (= collaterale informatie) kan een zicht geven op het verleden.
o Grondige dossierstudie: gerechtelijke bundel + alle andere beschikbare, relevante dossierinfo bestuderen.
o Observaties (tijdens detentie).
o Heteroanamnese uitvoeren - belangrijke informanten (vb: partner, ouders, buren, werkgever, …) bevragen.
- Ook rekening houden met:
o Dissimulatie (faking good) = proberen aanwezige symptomen te verbergen, om zo niet in een uitzichtloze
internering te belanden.
o Aggravatie ( = het overdrijven van symptomen) – komt in België weinig voor omdat weinig voordelen oplevert
om geïnterneerd te zijn/worden. Maar ook hiermee kan ik rekening houden.
2
, Dik Druiper, 82-jarige - vermoeden van zedenfeiten tav minderjarigen in voorhechtenis - ontkent de aantijgingen tegen hem
volledig - zicht te krijgen op de persoonlijkheid
Twee bezoeken in gevangenis - testafnames:
o Mijn Leven als dier, Buss-Durkee Agressie vragenlijst (=BDH), Spanningsbehoeftevragenlijst (SBL) en de Zin
Aanvultest
o 5 van de 10 Rorschach platen
- Ontkennende verdachte gerechtspsychiater kan opdracht weigeren om te vermijden dat hij deelneemt aan een
gerechtelijke dwaling. De kans is nl. groot dat de rechter zich laat beïnvloeden door een diagnose, ook al is de verdachte
onschuldig.
- Veel tests in 2 bezoeken vermoeiend. Dit kan zorgen voor minder motivatie om actief deel te nemen aan het
onderzoek. Antwoorden kunnen daardoor minder valide zijn. testen meer verspreiden?
- Indirecte testmethode: ‘Mijn leven als dier’ en ‘Zin aanvultest’ – niet gebruiken!
o Ze zijn niet peer-reviewed en dus niet helemaal betrouwbaar.
o Dienen niet bij het stellen van een diagnose. Manier van interactie kan wel nagegaan worden.
o Indien voldoende tijd en middelen en voldoende scholing Rorschachtest!
Moeilijker om sociaal wenselijk te antwoorden, tenzij mogelijke antwoorden werden ingestudeerd.
Daarom voldoende op non-verbaal gedrag letten.
Mogelijk om af te nemen bij laagbegaafden en etnische minderheden geen etnische bias!
Enkel Amerikaanse normen antwoorden toch naast normen leggen en niet zomaar een eigen
interpretatie aan de antwoorden gaf wegens tijdsgebrek.
- Zelfrapportagelijsten: BDH (agressievragenlijst) en SBL (spanningsbehoeftevragenlijst)
o Opletten bij de interpretatie.
o Voordeel: tijdswinst
o Nadeel: levert geen betrouwbare info als
Onderzochte niet gemotiveerd is om mee te werken.
Hij bewust de tests manipuleert.
Hij onvoldoende zelfkennis en/of onvoldoende verstandelijke mogelijkheden heeft.
o Volgens mij beter MMPI-II gebruiken:
Klinische hoofdschalen en dus de belangrijkste informatie verkregen I.v.m. het klinische beeld.
Minimum IQ van 90 vereist eventueel vooraf een intelligentietest afnemen indien hier nog geen
gegevens over bekend zijn.
Validiteitsschalen nagaan testattitude nagaan: sociaal wenselijk of defensief werd geantwoord of
kun je nagaan of er een abnormaal antwoordpatroon is, …
- Collaterale informatie: PS is een stabiele factor. De ziektegeschiedenis/heteroanamnese kan dus een zicht geven op
het verleden.
o Grondige dossierstudie: gerechtelijke bundel + alle andere beschikbare, relevante dossierinfo bestuderen.
o Observaties (tijdens detentie).
o Heteroanamnese uitvoeren - belangrijke informanten (vb: partner, ouders, buren, werkgever, …) bevragen.
- Risico-inschatting a.d.h.v. een semi-gestructureerd interview PCL-R van Hare
o Mogelijkheid om interactiestijl te beoordelen. PS wordt vaak omschreven als interactiestoornis.
o Erg betrouwbaar en valide instrument is.
o Psychopathie nagaan + een goede voorspeller recidive.
o Voorzichtig omspringen met term ‘psychopathie’ want:
Geen erkende PS.
Stigmatiserend zware gevolgen met zich meebrengen.
3
Piet Tomaat - gewapende overval én wegens verkrachting - aanvraag tot voorwaardelijke invrijheidsstelling -
psychodiagnostisch onderzocht - zicht te krijgen op zijn psychisch (dis)functioneren met oog op opmaak van een
reclasseringsplan op zijn maat.
- Collaterale informatie
o Grondige dossierstudie: gerechtelijke bundel + alle andere beschikbare, relevante dossierinfo bestuderen.
o Observaties (tijdens detentie).
o Heteroanamnese uitvoeren - belangrijke informanten (vb: partner, ouders, buren, werkgever, …) bevragen.
- Intelligentieonderzoek WAIS-III
o Kijken naar het verstandelijk niveau en neuropsychologische deficits.
o Kan een beeld geven over het functioneren.
o Het kan een ander beeld geven over wat hij over zijn eigen functioneren rapporteert:
Vooral wanneer zelfkennis beperkt is of
Hij geneigd is een flatterende zelfbeschrijving te geven.
o Defensiviteit te verminderen minder defensief antwoorden.
o Ondertussen ook wennen aan mij, als onderzoeker een werkrelatie opbouwen.
- Semi-gestructureerd interview Psychopathie Check List – R van Hare (= PCL-R)
o Mogelijkheid om interactiestijl te beoordelen persoonlijkheidsstoornissen worden vaak omschreven als
interactiestoornis. Een PS kan zich dus laten merken in de manier waarop mnr Tomaat omgaat met mij.
o Erg betrouwbaar en valide instrument.
o Test onderzoekt psychopathie + is een goed risicotaxatie-instrument.
Voorzichtig omspringen met ‘psychopathie’:
Geen officiële persoonlijkheidsstoornis
De diagnose kan erg stigmatiserend zijn en dus zware gevolgen met zich meebrengen.
Deze test lijkt mij aangewezen aangezien psychopathie (= antisociaal en roekeloos gedrag en
stoornissen op affectief in interpersoonlijk vlak) in verband staat met specifiek delictgedrag.
Psychopathie + parafilie = gevaarlijke combinatie.
- Zelfrapportagevragenlijsten
o Enkel gebruiken wanneer ze:
Een ingebouwde controle op vertekeningen bevatten of
Er objectiveerbare aanwijzingen zijn dat de onderzochte eerlijk rapporteert.
o Aangezien deze testen anders een vertekend beeld kunnen geven indien testpersoon:
Onvoldoende zelfkennis heeft en/of
Over onvoldoende verstandelijke mogelijkheden beschikt.
Indien gewenst kan deze test bewust beïnvloed worden door sociaal wenselijk te antwoorden.
o Vb: MMPI – minimum IQ 90 + Validiteitsschalen (testattitude) + klinische hoofdschalen.
- Indirecte methode Rorschachtest
o Moeilijker om hierop sociaal wenselijk te reageren, tenzij enkele mogelijke antwoorden heeft ingestudeerd.
o Daarom ook voldoende letten op non-verbale gedrag.
o Voor deze test zijn wel voldoende tijd en middelen nodig + dient onderzoeker voldoende geschoold te zijn.
1
,Mensen die verdacht worden van ernstige delicten onderzoeken om zo zicht te krijgen op het feit of zij al dan niet
toerekeningsvatbaar zijn.
- Drie vragen trachten te beantwoorden:
o Is verdachte op ogenblik van de feiten EN
o Is verdachte op moment van onderzoek en verschijnen voor rechtbank zwakzinnig, krankzinnig of
geestesgestoord waardoor ongeschikt tot controleren van zijn daden?
o Is verdachte een gevaar voor zichzelf of maatschappij?
- Er niet van uitgaan dat de verdachte schuldig is = niet het doel van het onderzoek.
- Nagaan of er sprake is van:
o Krankzinnigheid = meest uitgesproken psychiatrische stoornis. vb: ernstige depressieve syndromen, een acute
psychotische toestand, dementie, …
o Ernstige geestesstoornis = vooral persoonlijkheidsstoornissen. Een restrictieve benadering hiervan beschouwt
enkel acute psychose en zwakzinnigheid als basis voor internering.
o Zwakzinnigheid = verdachte heeft:
IQ dat lager is dan 70 + er sprake is van een gebrek aan zelfredzaamheid.
IQ hoger is dan 70 + er sprake zijn van gebrekkig sociaal functioneren, abnormaal agressief gedrag of
onverantwoord gedrag.
- Ernstige psychiatrische stoornis op zich volstaat niet. Deze stoornis moet tot gevolg hebben dat de verdachte zijn daden
niet kon controleren hierdoor. geen automatisch verband tussen een psychiatrische stoornis en
toerekeningsvatbaarheid. Deze moeten dus onafhankelijk beoordeeld worden.
- Nagaan of deze ontoerekeningsvatbaarheid niet het gevolg is van intoxicatie:
o Dit impliceert dat de verdachte deze toestand aan zichzelf te wijten heeft.
o Tenzij er kan bewezen worden dat deze middelen zonder medeweten of onder dwang werden toegediend –
dit is moeilijk te bewijzen.
- Dit is retrospectieve diagnostiek een persoonlijkheidsstoornis is een stabiele factor. De ziektegeschiedenis,
heteroanamnese (= collaterale informatie) kan een zicht geven op het verleden.
o Grondige dossierstudie: gerechtelijke bundel + alle andere beschikbare, relevante dossierinfo bestuderen.
o Observaties (tijdens detentie).
o Heteroanamnese uitvoeren - belangrijke informanten (vb: partner, ouders, buren, werkgever, …) bevragen.
- Ook rekening houden met:
o Dissimulatie (faking good) = proberen aanwezige symptomen te verbergen, om zo niet in een uitzichtloze
internering te belanden.
o Aggravatie ( = het overdrijven van symptomen) – komt in België weinig voor omdat weinig voordelen oplevert
om geïnterneerd te zijn/worden. Maar ook hiermee kan ik rekening houden.
2
, Dik Druiper, 82-jarige - vermoeden van zedenfeiten tav minderjarigen in voorhechtenis - ontkent de aantijgingen tegen hem
volledig - zicht te krijgen op de persoonlijkheid
Twee bezoeken in gevangenis - testafnames:
o Mijn Leven als dier, Buss-Durkee Agressie vragenlijst (=BDH), Spanningsbehoeftevragenlijst (SBL) en de Zin
Aanvultest
o 5 van de 10 Rorschach platen
- Ontkennende verdachte gerechtspsychiater kan opdracht weigeren om te vermijden dat hij deelneemt aan een
gerechtelijke dwaling. De kans is nl. groot dat de rechter zich laat beïnvloeden door een diagnose, ook al is de verdachte
onschuldig.
- Veel tests in 2 bezoeken vermoeiend. Dit kan zorgen voor minder motivatie om actief deel te nemen aan het
onderzoek. Antwoorden kunnen daardoor minder valide zijn. testen meer verspreiden?
- Indirecte testmethode: ‘Mijn leven als dier’ en ‘Zin aanvultest’ – niet gebruiken!
o Ze zijn niet peer-reviewed en dus niet helemaal betrouwbaar.
o Dienen niet bij het stellen van een diagnose. Manier van interactie kan wel nagegaan worden.
o Indien voldoende tijd en middelen en voldoende scholing Rorschachtest!
Moeilijker om sociaal wenselijk te antwoorden, tenzij mogelijke antwoorden werden ingestudeerd.
Daarom voldoende op non-verbaal gedrag letten.
Mogelijk om af te nemen bij laagbegaafden en etnische minderheden geen etnische bias!
Enkel Amerikaanse normen antwoorden toch naast normen leggen en niet zomaar een eigen
interpretatie aan de antwoorden gaf wegens tijdsgebrek.
- Zelfrapportagelijsten: BDH (agressievragenlijst) en SBL (spanningsbehoeftevragenlijst)
o Opletten bij de interpretatie.
o Voordeel: tijdswinst
o Nadeel: levert geen betrouwbare info als
Onderzochte niet gemotiveerd is om mee te werken.
Hij bewust de tests manipuleert.
Hij onvoldoende zelfkennis en/of onvoldoende verstandelijke mogelijkheden heeft.
o Volgens mij beter MMPI-II gebruiken:
Klinische hoofdschalen en dus de belangrijkste informatie verkregen I.v.m. het klinische beeld.
Minimum IQ van 90 vereist eventueel vooraf een intelligentietest afnemen indien hier nog geen
gegevens over bekend zijn.
Validiteitsschalen nagaan testattitude nagaan: sociaal wenselijk of defensief werd geantwoord of
kun je nagaan of er een abnormaal antwoordpatroon is, …
- Collaterale informatie: PS is een stabiele factor. De ziektegeschiedenis/heteroanamnese kan dus een zicht geven op
het verleden.
o Grondige dossierstudie: gerechtelijke bundel + alle andere beschikbare, relevante dossierinfo bestuderen.
o Observaties (tijdens detentie).
o Heteroanamnese uitvoeren - belangrijke informanten (vb: partner, ouders, buren, werkgever, …) bevragen.
- Risico-inschatting a.d.h.v. een semi-gestructureerd interview PCL-R van Hare
o Mogelijkheid om interactiestijl te beoordelen. PS wordt vaak omschreven als interactiestoornis.
o Erg betrouwbaar en valide instrument is.
o Psychopathie nagaan + een goede voorspeller recidive.
o Voorzichtig omspringen met term ‘psychopathie’ want:
Geen erkende PS.
Stigmatiserend zware gevolgen met zich meebrengen.
3
