FILOSOFIE
Inleiding: Mythos &Logos en de natuurfilosofen
Filosofie is de studie van fundamentele vragen over de werkelijkheid, kennis, ethiek en het menselijk
bestaan. Ze begint vanuit verwondering: het besef dat wat we als vanzelfsprekend beschouwen,
bevraagd kan worden.
Preliminaria: Wat je moet weten voordat je de drempel overschrijdt
Plato’s grot : wat is de realiteit?
Plato schreef en boeken, en in het zevende boek van "De Staat" gee Socrates,
Plato’s leermeester, de allegorie van de grot.
Mensen zi en sinds hun geboorte vastgeketend in een grot, waar ze alleen
schaduwen op een muur zien, geprojecteerd door objecten voor een vuur. Voor
hen zijn deze schaduwen de enige werkelijkheid, maar deze schaduwen zijn
slechts kopieën van een diepere werkelijkheid. Als iemand wordt bevrijd en de
echte wereld buiten ontdekt, raakt hij eerst verblind door het zonlicht, maar ziet uiteindelijk de
echte werkelijkheid. Wanneer hij terugkeert naar de grot om zijn medegevangenen te vertellen
over de werkelijke wereld, zal hij worden uitgelachen of zelfs als bedreiging worden gezien.
Het zet ons aan om het evidente van zijn schijnbare eviden e te ontdoen en voortdurend de
realiteit in vraag te stellen.
Verwondering en de symbolische orde
Het Ontstaan van Filosofie: Verwondering
Dit betekent dat filosofen zich verbazen over de wereld en willen begrijpen hoe alles in elkaar zit.
Plato en Aristoteles beschouwden verwondering als de drijfveer van filosofie: men stelt vragen over
de werkelijkheid in plaats van deze als vanzelfsprekend te beschouwen.
het moment waarop we ons realiseren dat de wereld niet is wat ze lijkt te zijn.
Dit besef ontstaat vaak op momenten waarop onze vertrouwde kijk op de wereld wordt
doorbroken.
Een trauma sche gebeurtenis kan zo’n moment zijn, waardoor we anders naar de
werkelijkheid gaan kijken → onze vertrouwde kijk op de wereld wordt plotseling in twijfel
getrokken.
Passieve ac eve houding
Passief:
passieve houding: Het overkomt ons, vaak zonder dat we erom gevraagd hebben. Het gebeurt
wanneer iets wat we vanzelfsprekend vonden, plots vreemd of onverklaarbaar lijkt.
Een spontane, ongevraagde reac e op iets onverwachts of onverklaarbaars.
Bijvoorbeeld: een kind dat iets nieuws ziet en verbaasd is.
Ac ef:
1
, Een bewust proces waarbij men vragen stelt en probeert te begrijpen.
Filosofen gebruiken ac eve verwondering om systema sch en kri sch na te denken over de
werkelijkheid.
Filosofie begint bij passieve verwondering, maar blij daar niet bij. Het moedigt ons aan om
ac ef na te denken over wat vanzelfsprekend lijkt.
Filosofen kiezen ervoor om verder te denken dan het passieve moment van verwondering. Ze
onderzoeken ac ef vanzelfsprekendheden en stellen kri sche vragen.
Ze hebben niet al jd een externe gebeurtenis nodig om zich te verwonderen; ze doen dit
vanuit een intrinsieke nieuwsgierigheid en een bewuste keuze om te blijven vragen.
Dit maakt de filosoof iemand die zich voortdurend afvraagt wat werkelijkheid is en of deze
werkelijkheid wel zo vanzelfsprekend is als ze lijkt.
Plato en Aristoteles zagen verwondering als de drijfveer van filosofie.Filosofen stellen vragen
over wat normaal lijkt, in plaats van het klakkeloos te aanvaarden. Verwondering leidt tot een
zoektocht naar inzicht en begrip.
vervreemding
Vervreemding (het gewone als vreemd ervaren) is een kernaspect van filosofische
verwondering. Het is het moment waarop het gewone plots vreemd lijkt en
vanzelfsprekendheden in twijfel worden getrokken.
Alles als Voorwerp van Verwondering: In tegenstelling tot andere wetenschappen, die zich
richten op specifieke vakgebieden, hee filosofie een veel bredere reikwijdte. Alles kan een
voorwerp van verwondering zijn.
o Filosofie beperkt zich niet tot één specifiek aspect van de werkelijkheid, omdat alles kan
leiden tot vervreemding, betekenisverlies of verwondering.
o Dit maakt filosofie tot een dynamisch en onbeperkt onderzoeksgebied dat al jd in
beweging blij .
Betekenisverlies
Filosofie kan ook ontstaan uit een moment van betekenisverlies. Wat ooit duidelijk en
vanzelfsprekend was, verliest zijn betekenis of krijgt een nieuwe invulling.
Dit proces kan drie vormen aannemen:
o Drama (Passief): Een gevoel van verlies of verdriet doordat zekerheden wegvallen. We
ervaren verwondering zonder er ac ef voor te kiezen.
o Produc viteit (Ac ef): Het omze en van emo es in crea eve expressie zoals kunst of
muziek. Dit is een ac eve reac e op het passieve verlies van betekenis.
o Reflec e (Ac ef): Het moment gebruiken om te analyseren en te filosoferen. Dit
verandert passief betekenisverlies in een ac eve zoektocht naar wijsheid.
Slavoj Žižek: wat is de realiteit?
Plato's visie op realiteit is niet de enige. De 20e-eeuwse filosoof Slavoj Žižek stelt bijvoorbeeld dat
wanneer wij geboren worden, we niet direct in de "realiteit" terechtkomen, maar in de "symbolische
orde".
de echte werkelijkheid ervaren we niet. Wat wij werkelijkheid noemen is een soort sluier/laag
die we hebben aangebracht over de realiteit
2
, Deze symbolische orde bestond al vóór onze geboorte: taal, namen, economie, poli eke
systemen en sociale structuren zijn al aanwezig voordat wij daar iets over te zeggen hebben.
Onze directe ervaring van de realiteit wordt hierdoor gefilterd en gevormd. De symbolische orde
voelt zo vertrouwd aan dat ze als een tweede natuur wordt beschouwd, maar in werkelijkheid is
ze een construc e.
De wereld is een vooraf geordende structuur
- Dit betekent dat de werkelijkheid niet puur chaos is, maar een zekere orde hee die ontdekt
kan worden.
- Filosofen gaan ervan uit dat er we en, patronen en structuren zijn die ten grondslag liggen
aan de wereld.
De “tweede natuur” wordt het voorwerp van kri sche reflec e
- De "tweede natuur" verwijst naar gewoonten, gebruiken en overtuigingen die we als
vanzelfsprekend beschouwen.
- Filosofie stelt deze gewoonten en vanzelfsprekendheden ter discussie en vraagt: waarom is
dit zo? Had het ook anders gekund?
Illustra e: kinderen
Een kind dat op het strand een zandkasteel bouwt: als het klaar is, maakt het kind het met plezier
kapot en begint opnieuw. Volwassenen daarentegen bouwen iets en proberen het te behouden
(lego). Dit verschil toont aan dat kinderen zich meer bewust zijn van de maakbaarheid van de wereld,
terwijl volwassenen de neiging hebben om hun construc es te beschermen en als absoluut te
beschouwen.
- Kinderen stellen vaak eindeloos waarom-vragen omdat ze de wereld nog niet als
vanzelfsprekend beschouwen.
- Volwassenen antwoorden hierop vaak met “daarom!”, omdat ze bepaalde zaken als
vanzelfsprekend beschouwen.
Menselijke ontwikkeling volgens Nietzsche
Friedrich Nietzsche beschrij in "Also sprach Zarathustra" de menselijke ontwikkeling in drie fasen:
1. De kameel – de lastdrager, symbool voor gehoorzaamheid en het volgen van tradi es zonder
ze in vraag te stellen.
2. De leeuw – de rebel die "nee" zegt en ruimte creëert voor nieuwe ideeën, maar zelf nog niet
kan scheppen.
3. De übermensch – het individu dat zijn eigen realiteit schept en waarden bepaalt.
Filosofie en ideologie
Filosofie is een wetenschappelijke discipline die argumenta e en logische geldigheid vereist. In
tegenstelling tot ideologie blij filosofie open voor verwondering en kri ek, zonder te pretenderen
dé waarheid in pacht te hebben.
Kenmerken Filosofie:
o Verwondering en Vragen: Filosofie blij zich verwonderen en stelt vragen zonder defini eve
antwoorden te geven.
3
, o Argumenta e en Logica: Filosofische standpunten vereisen sterke argumenta e. Als de
argumenta e zwak is, moet het standpunt worden weerlegd.
o Openheid en Kri ek: Er is al jd ruimte voor kri ek en vragen. Filosofie blij open voor verfijning
en herinterpreta e.
o Een technisch vocabularium (specifieke begrippen die precies omschreven worden).
o Vertrekt vanuit de verwondering
Kenmerken Ideologie:
Ideologie is een systeem van overtuigingen dat bepaalde zekerheden als onbetwistbaar presenteert.
o Vaste Waarheden: Ideologie presenteert absolute waarheden die niet ter discussie mogen
worden gesteld.
o Conserva ef en Gesloten: Het is vaak conserva ef en probeert een bestaande orde te behouden
of te rechtvaardigen.
o geen Verfijning: Ideologie staat niet open voor verfijning of kri sche herinterpreta e zoals
filosofie dat doet, Waar filosofie ruimte laat voor twijfel en debat, is ideologie meer dogma sch
en minder zel ri sch.
Voorbeeld:
Een filosofische houding vraagt waarom bepaalde economische systemen werken zoals ze doen en
onderzoekt hun morele implica es. Een ideologie daarentegen kan een economisch systeem als ‘de
enige juiste weg’ presenteren, zonder ruimte voor fundamentele kri ek.
Historiciteit van de Filosofie
Filosofie is wezenlijk historisch en sterk verbonden met de jd en plaats waarin ze ontstaat. Zowel de
vragen als de antwoorden die filosofie stelt, veranderen doorheen de geschiedenis.
Wat mensen als belangrijke filosofische vragen beschouwen, wordt beïnvloed door de
historische en sociale context waarin ze leven.
Spa o-temporele Context:
Filosofische vragen en antwoorden zijn al jd ingebed in hun jdsgeest. Wat vroeger relevant was,
kan vandaag anders worden geïnterpreteerd.
o Voorbeeld: De vraag naar de rechtvaardiging van slavernij was vroeger anders dan nu. Evenzo is
de vraag over vleesconsump e in onze jd relevant, terwijl dat vroeger niet het geval was.
Historisch Object en Subject:
Niet alleen de filosofische theorieën (object) zijn historisch bepaald, maar ook de interpreten
(subject). Hierdoor is er geen objec eve maatstaf voor interpreta e mogelijk.
o Hegel: “Die Philosophie ist ihre Zeit in Gedanken erfasst.” Dit betekent dat filosofie al jd de jd
weerspiegelt waarin ze wordt bedreven.
o Geen Objec viteit: Omdat zowel de theorie als de interpreta e historisch zijn bepaald, bestaat er
geen objec eve maatstaf in de filosofie.
De ideeën zelf (object): Filosofische theorieën ontstaan al jd in een bepaalde jd en plaats.
Ze worden beïnvloed door de cultuur, sociale normen en kennis van die periode.
Bijvoorbeeld, in het oude Griekenland vonden filosofen slavernij normaal, terwijl dat nu als
onethisch wordt gezien. Wat als "waar" wordt beschouwd, verandert dus met de jd.
4
Inleiding: Mythos &Logos en de natuurfilosofen
Filosofie is de studie van fundamentele vragen over de werkelijkheid, kennis, ethiek en het menselijk
bestaan. Ze begint vanuit verwondering: het besef dat wat we als vanzelfsprekend beschouwen,
bevraagd kan worden.
Preliminaria: Wat je moet weten voordat je de drempel overschrijdt
Plato’s grot : wat is de realiteit?
Plato schreef en boeken, en in het zevende boek van "De Staat" gee Socrates,
Plato’s leermeester, de allegorie van de grot.
Mensen zi en sinds hun geboorte vastgeketend in een grot, waar ze alleen
schaduwen op een muur zien, geprojecteerd door objecten voor een vuur. Voor
hen zijn deze schaduwen de enige werkelijkheid, maar deze schaduwen zijn
slechts kopieën van een diepere werkelijkheid. Als iemand wordt bevrijd en de
echte wereld buiten ontdekt, raakt hij eerst verblind door het zonlicht, maar ziet uiteindelijk de
echte werkelijkheid. Wanneer hij terugkeert naar de grot om zijn medegevangenen te vertellen
over de werkelijke wereld, zal hij worden uitgelachen of zelfs als bedreiging worden gezien.
Het zet ons aan om het evidente van zijn schijnbare eviden e te ontdoen en voortdurend de
realiteit in vraag te stellen.
Verwondering en de symbolische orde
Het Ontstaan van Filosofie: Verwondering
Dit betekent dat filosofen zich verbazen over de wereld en willen begrijpen hoe alles in elkaar zit.
Plato en Aristoteles beschouwden verwondering als de drijfveer van filosofie: men stelt vragen over
de werkelijkheid in plaats van deze als vanzelfsprekend te beschouwen.
het moment waarop we ons realiseren dat de wereld niet is wat ze lijkt te zijn.
Dit besef ontstaat vaak op momenten waarop onze vertrouwde kijk op de wereld wordt
doorbroken.
Een trauma sche gebeurtenis kan zo’n moment zijn, waardoor we anders naar de
werkelijkheid gaan kijken → onze vertrouwde kijk op de wereld wordt plotseling in twijfel
getrokken.
Passieve ac eve houding
Passief:
passieve houding: Het overkomt ons, vaak zonder dat we erom gevraagd hebben. Het gebeurt
wanneer iets wat we vanzelfsprekend vonden, plots vreemd of onverklaarbaar lijkt.
Een spontane, ongevraagde reac e op iets onverwachts of onverklaarbaars.
Bijvoorbeeld: een kind dat iets nieuws ziet en verbaasd is.
Ac ef:
1
, Een bewust proces waarbij men vragen stelt en probeert te begrijpen.
Filosofen gebruiken ac eve verwondering om systema sch en kri sch na te denken over de
werkelijkheid.
Filosofie begint bij passieve verwondering, maar blij daar niet bij. Het moedigt ons aan om
ac ef na te denken over wat vanzelfsprekend lijkt.
Filosofen kiezen ervoor om verder te denken dan het passieve moment van verwondering. Ze
onderzoeken ac ef vanzelfsprekendheden en stellen kri sche vragen.
Ze hebben niet al jd een externe gebeurtenis nodig om zich te verwonderen; ze doen dit
vanuit een intrinsieke nieuwsgierigheid en een bewuste keuze om te blijven vragen.
Dit maakt de filosoof iemand die zich voortdurend afvraagt wat werkelijkheid is en of deze
werkelijkheid wel zo vanzelfsprekend is als ze lijkt.
Plato en Aristoteles zagen verwondering als de drijfveer van filosofie.Filosofen stellen vragen
over wat normaal lijkt, in plaats van het klakkeloos te aanvaarden. Verwondering leidt tot een
zoektocht naar inzicht en begrip.
vervreemding
Vervreemding (het gewone als vreemd ervaren) is een kernaspect van filosofische
verwondering. Het is het moment waarop het gewone plots vreemd lijkt en
vanzelfsprekendheden in twijfel worden getrokken.
Alles als Voorwerp van Verwondering: In tegenstelling tot andere wetenschappen, die zich
richten op specifieke vakgebieden, hee filosofie een veel bredere reikwijdte. Alles kan een
voorwerp van verwondering zijn.
o Filosofie beperkt zich niet tot één specifiek aspect van de werkelijkheid, omdat alles kan
leiden tot vervreemding, betekenisverlies of verwondering.
o Dit maakt filosofie tot een dynamisch en onbeperkt onderzoeksgebied dat al jd in
beweging blij .
Betekenisverlies
Filosofie kan ook ontstaan uit een moment van betekenisverlies. Wat ooit duidelijk en
vanzelfsprekend was, verliest zijn betekenis of krijgt een nieuwe invulling.
Dit proces kan drie vormen aannemen:
o Drama (Passief): Een gevoel van verlies of verdriet doordat zekerheden wegvallen. We
ervaren verwondering zonder er ac ef voor te kiezen.
o Produc viteit (Ac ef): Het omze en van emo es in crea eve expressie zoals kunst of
muziek. Dit is een ac eve reac e op het passieve verlies van betekenis.
o Reflec e (Ac ef): Het moment gebruiken om te analyseren en te filosoferen. Dit
verandert passief betekenisverlies in een ac eve zoektocht naar wijsheid.
Slavoj Žižek: wat is de realiteit?
Plato's visie op realiteit is niet de enige. De 20e-eeuwse filosoof Slavoj Žižek stelt bijvoorbeeld dat
wanneer wij geboren worden, we niet direct in de "realiteit" terechtkomen, maar in de "symbolische
orde".
de echte werkelijkheid ervaren we niet. Wat wij werkelijkheid noemen is een soort sluier/laag
die we hebben aangebracht over de realiteit
2
, Deze symbolische orde bestond al vóór onze geboorte: taal, namen, economie, poli eke
systemen en sociale structuren zijn al aanwezig voordat wij daar iets over te zeggen hebben.
Onze directe ervaring van de realiteit wordt hierdoor gefilterd en gevormd. De symbolische orde
voelt zo vertrouwd aan dat ze als een tweede natuur wordt beschouwd, maar in werkelijkheid is
ze een construc e.
De wereld is een vooraf geordende structuur
- Dit betekent dat de werkelijkheid niet puur chaos is, maar een zekere orde hee die ontdekt
kan worden.
- Filosofen gaan ervan uit dat er we en, patronen en structuren zijn die ten grondslag liggen
aan de wereld.
De “tweede natuur” wordt het voorwerp van kri sche reflec e
- De "tweede natuur" verwijst naar gewoonten, gebruiken en overtuigingen die we als
vanzelfsprekend beschouwen.
- Filosofie stelt deze gewoonten en vanzelfsprekendheden ter discussie en vraagt: waarom is
dit zo? Had het ook anders gekund?
Illustra e: kinderen
Een kind dat op het strand een zandkasteel bouwt: als het klaar is, maakt het kind het met plezier
kapot en begint opnieuw. Volwassenen daarentegen bouwen iets en proberen het te behouden
(lego). Dit verschil toont aan dat kinderen zich meer bewust zijn van de maakbaarheid van de wereld,
terwijl volwassenen de neiging hebben om hun construc es te beschermen en als absoluut te
beschouwen.
- Kinderen stellen vaak eindeloos waarom-vragen omdat ze de wereld nog niet als
vanzelfsprekend beschouwen.
- Volwassenen antwoorden hierop vaak met “daarom!”, omdat ze bepaalde zaken als
vanzelfsprekend beschouwen.
Menselijke ontwikkeling volgens Nietzsche
Friedrich Nietzsche beschrij in "Also sprach Zarathustra" de menselijke ontwikkeling in drie fasen:
1. De kameel – de lastdrager, symbool voor gehoorzaamheid en het volgen van tradi es zonder
ze in vraag te stellen.
2. De leeuw – de rebel die "nee" zegt en ruimte creëert voor nieuwe ideeën, maar zelf nog niet
kan scheppen.
3. De übermensch – het individu dat zijn eigen realiteit schept en waarden bepaalt.
Filosofie en ideologie
Filosofie is een wetenschappelijke discipline die argumenta e en logische geldigheid vereist. In
tegenstelling tot ideologie blij filosofie open voor verwondering en kri ek, zonder te pretenderen
dé waarheid in pacht te hebben.
Kenmerken Filosofie:
o Verwondering en Vragen: Filosofie blij zich verwonderen en stelt vragen zonder defini eve
antwoorden te geven.
3
, o Argumenta e en Logica: Filosofische standpunten vereisen sterke argumenta e. Als de
argumenta e zwak is, moet het standpunt worden weerlegd.
o Openheid en Kri ek: Er is al jd ruimte voor kri ek en vragen. Filosofie blij open voor verfijning
en herinterpreta e.
o Een technisch vocabularium (specifieke begrippen die precies omschreven worden).
o Vertrekt vanuit de verwondering
Kenmerken Ideologie:
Ideologie is een systeem van overtuigingen dat bepaalde zekerheden als onbetwistbaar presenteert.
o Vaste Waarheden: Ideologie presenteert absolute waarheden die niet ter discussie mogen
worden gesteld.
o Conserva ef en Gesloten: Het is vaak conserva ef en probeert een bestaande orde te behouden
of te rechtvaardigen.
o geen Verfijning: Ideologie staat niet open voor verfijning of kri sche herinterpreta e zoals
filosofie dat doet, Waar filosofie ruimte laat voor twijfel en debat, is ideologie meer dogma sch
en minder zel ri sch.
Voorbeeld:
Een filosofische houding vraagt waarom bepaalde economische systemen werken zoals ze doen en
onderzoekt hun morele implica es. Een ideologie daarentegen kan een economisch systeem als ‘de
enige juiste weg’ presenteren, zonder ruimte voor fundamentele kri ek.
Historiciteit van de Filosofie
Filosofie is wezenlijk historisch en sterk verbonden met de jd en plaats waarin ze ontstaat. Zowel de
vragen als de antwoorden die filosofie stelt, veranderen doorheen de geschiedenis.
Wat mensen als belangrijke filosofische vragen beschouwen, wordt beïnvloed door de
historische en sociale context waarin ze leven.
Spa o-temporele Context:
Filosofische vragen en antwoorden zijn al jd ingebed in hun jdsgeest. Wat vroeger relevant was,
kan vandaag anders worden geïnterpreteerd.
o Voorbeeld: De vraag naar de rechtvaardiging van slavernij was vroeger anders dan nu. Evenzo is
de vraag over vleesconsump e in onze jd relevant, terwijl dat vroeger niet het geval was.
Historisch Object en Subject:
Niet alleen de filosofische theorieën (object) zijn historisch bepaald, maar ook de interpreten
(subject). Hierdoor is er geen objec eve maatstaf voor interpreta e mogelijk.
o Hegel: “Die Philosophie ist ihre Zeit in Gedanken erfasst.” Dit betekent dat filosofie al jd de jd
weerspiegelt waarin ze wordt bedreven.
o Geen Objec viteit: Omdat zowel de theorie als de interpreta e historisch zijn bepaald, bestaat er
geen objec eve maatstaf in de filosofie.
De ideeën zelf (object): Filosofische theorieën ontstaan al jd in een bepaalde jd en plaats.
Ze worden beïnvloed door de cultuur, sociale normen en kennis van die periode.
Bijvoorbeeld, in het oude Griekenland vonden filosofen slavernij normaal, terwijl dat nu als
onethisch wordt gezien. Wat als "waar" wordt beschouwd, verandert dus met de jd.
4
