Wijsgerige vorming: filosofie en ethiek
HC 1
Het common sense-beeld van wetenschap
Opkomst van “slodder wetenschap”
- Constatering ‘Levelt’: veel wetenschap is sloppy science
o Publicatiebias: bijv.; mislukte experimenten worden niet gepubliceerd
o Gebrek aan herhaling van onderzoek en dus geen controle
▪ Experimenten worden niet goed opgezet, er is geen adequate
controle over variabelen, of er worden verkeerde statistische
methoden gebruikt.
o Statistische incompetentie en desinteresse
▪ P-hacking – Onderzoekers manipuleren data of analyseren alleen
die resultaten die significant zijn, zodat ze iets "interessants"
kunnen publiceren
o Geen of nauwelijks besef van wetenschapsethiek
Het common sense-beeld van wetenschap
- Wetenschappelijke kennis is objectief: Wetenschap wordt gezien als een
methode die altijd neutraal en onbevooroordeeld is.
- De unieke wetenschappelijke methode is de manier om kennis over de wereld te
verkrijgen
- Wetenschap is waardevrij
- In wetenschap spelen externe invloeden (politiek, financiële belangen of bv.
reputatie) geen rol: alles draait om empirisch bewijs
- Wetenschappers zijn opzoek naar de waarheid
→wordt bedreigd door sloppy science
Is wetenschap ‘objectief’?
- Verschil tussen objectief en subjectief
- Claim: “wetenschappelijke kennis is objectief”
o Voorwaarde: heldere begripsvorming
▪ Vermijden vage en dubbelzinnige begrippen, bijv. ipv ‘intelligentie’
dus ‘IQ’ . Van alledaagse naar wetenschappelijke taal
▪ Ideaal: helderheid en eenduidigheid
, o Begrippen moeten ‘operationeel’ zijn: Een begrip moet zo worden
gedefinieerd dat het meetbaar is in onderzoek
▪ Ideaal: vrij van persoonlijke opvattingen / cultureel bepaalde
waarden
Voorbeeld uit de gedragswetenschappen: het begrip ‘intelligentie’
- Onderzoek naar intelligentie I: Samuel George Morton, Crania Americana 1893
o Zijn onderzoek richtte zich op de schedelmetingen (craniometrie) van
verschillende menselijke populaties, waarbij hij probeerde verschillen in
intelligentie en karaktereigenschappen te koppelen aan schedelgrootte
en vorm. In Crania Americana verzamelde en analyseerde Morton
schedels van inheemse Amerikaanse volkeren, Afrikanen, Europeanen en
Aziaten. Hij concludeerde dat er significante verschillen waren tussen
deze groepen, waarbij hij Europeanen als superieur beschouwde en
inheemse Amerikanen en Afrikanen als inferieur
- Onderzoek naar Intelligentie II: IQ-testen
Dus:
- Het bestaan van sloppy science geeft aanleiding om kritisch te kijken naar
wetenschappelijk onderzoek
- Eerste gedachte: sloppy science uitbannen en ervoor zorgen dat het common
sense beeld weer werkelijkheid wordt
- Als dat lukt, betekent dit dan dat de wetenschap toch ‘objectief’ is?
➔ Wat volgt uit het voorbeeld over onderzoek naar ‘intelligentie’?
o Mortons: selectieve data, meetfouten, politieke invloed
o IQ-testen: culturele bias, sociale ongelijkheid, meetbaarheid van
intelligentie
Dus blijkbaar kan objectiviteit - ook als er geen sprake is van sloppy science –
problematisch zijn
Geurts over een belangrijk kenmerk van wetenschap: “we controleren elkaar”
Problematisch: het publiceren van ‘preprints”
- Bescherming van intellectueel eigendom
- Sneller publiceren (Corona, kennis delen van toen belangrijk)
- Snel commentaar → verbetering mogelijk
- Te snel verspreid in (sociale) media met het idee alsof het al bewezen was
, - Onterecht opgenomen in meta-studies
Het ideaal van objectiviteit vereist zorgvuldige controle, tijd en discussie. Preprints
maken de verspreiding van kennis sneller, maar vormen tegelijk een risico voor de
betrouwbaarheid en objectiviteit van wetenschap.
Zijn wetenschappers opzoek naar waarheid? Hoe behoren wetenschappers te werk te
gaan?
Voorbeeld uit onderzoeksethiek: de kloonaffaire
- een wetenschappelijk schandaal dat in 2005 aan het licht kwam rond de Zuid-
Koreaanse onderzoeker Hwang Woo-suk. Hij beweerde dat hij menselijke
embryonale stamcellen had gekloond en op maat gemaakte stamcellijnen had
gecreëerd. Echter, later bleek dat de resultaten waren vervalst. Een onderzoek
door de Seoul National University toonde aan dat de gegevens waren
gemanipuleerd en dat de geclaimde klonen nooit echt hadden bestaan.
Evaluatie van de kloonaffaire – waarom trok niemand aan de bel – vanuit verschillende
invalshoeken
- Sociaal maatschappelijke of culturele invalshoek
o Politieke opvattingen stamcelonderzoek
▪ Politiek en cultuur steunden het onderzoek→ nationale trots
o Autoritair georganiseerde oosterse cultuur
▪ Kritiek durven uiten is lastig
- Ethische invalshoek
o De onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek
- Wetenschapsfilosofische invalshoek
o Processen van verificatie en falsificatie
▪ Popper(!)
o Reputatie van wetenschappers
o Peer review en andere controlemechanismen betrouwbaar
- Rol van persoonlijke opvattingen / aangehangen waarden /
levensbeschouwelijke visie
, Onderzoek naar onderzoek
Wat is wetenschap?
In plaats van je te verdiepen in nog meer concrete kennis van vakgebieden uit
natuurwetenschappen, ga je in deze cursus denken over het verschijnsel wetenschap.
- Wat betekent precies een wetenschappelijk onderbouwde stelling?
- Wat is het verschil tussen echte wetenschap en pseudo-wetenschap?
- Wie bepaalt dat verschil?
- Waarom heeft de wetenschappelijke kennis zo’n hoge status?
Filosofische themas van deze cursus
Belangrijkste stromingen:
- Standaardbeeld van wetenschap (H6)
- Karl Popper (H7)
- Thomas Kuhn (H8)
- Sociologie van wetenschappelijke kennis (H9)
- De actor-Netwerk theorie van Latour (H10)
- Knowledge filter (H11)
Standaardbeeld
- Belangrijkste opvattingen
o Wetenschappelijke kennis is objectief
o Naast wetenschappelijke kennis zijn er geen andere vormen van kennis
o Rol van verificatie / confirmatie
▪ Alleen uitspraken die verifieerbaar zijn, zijn wetenschappelijk
Karl Popper
- Belangrijkste opvattingen
o Zeer kritisch / negatief over de mogelijkheid van objectieve kennis
o Zeer kritisch / negatief over de waarde van verificatie / confirmatie
▪ Je kunt een theorie nooit 100% bevestigen met observaties,
zwanen voorbeeld: theorie ‘alle zwanen zijn wit’, je hoeft maar 1
zwarte zwaan te zien om deze theorie te weerleggen
o In plaats van verificatie komt falsificatie (van bevestiging naar
weerlegging)
▪ Een theorie is wetenschappelijk als ze weerlegbaar (falsifieerbaar)
is
HC 1
Het common sense-beeld van wetenschap
Opkomst van “slodder wetenschap”
- Constatering ‘Levelt’: veel wetenschap is sloppy science
o Publicatiebias: bijv.; mislukte experimenten worden niet gepubliceerd
o Gebrek aan herhaling van onderzoek en dus geen controle
▪ Experimenten worden niet goed opgezet, er is geen adequate
controle over variabelen, of er worden verkeerde statistische
methoden gebruikt.
o Statistische incompetentie en desinteresse
▪ P-hacking – Onderzoekers manipuleren data of analyseren alleen
die resultaten die significant zijn, zodat ze iets "interessants"
kunnen publiceren
o Geen of nauwelijks besef van wetenschapsethiek
Het common sense-beeld van wetenschap
- Wetenschappelijke kennis is objectief: Wetenschap wordt gezien als een
methode die altijd neutraal en onbevooroordeeld is.
- De unieke wetenschappelijke methode is de manier om kennis over de wereld te
verkrijgen
- Wetenschap is waardevrij
- In wetenschap spelen externe invloeden (politiek, financiële belangen of bv.
reputatie) geen rol: alles draait om empirisch bewijs
- Wetenschappers zijn opzoek naar de waarheid
→wordt bedreigd door sloppy science
Is wetenschap ‘objectief’?
- Verschil tussen objectief en subjectief
- Claim: “wetenschappelijke kennis is objectief”
o Voorwaarde: heldere begripsvorming
▪ Vermijden vage en dubbelzinnige begrippen, bijv. ipv ‘intelligentie’
dus ‘IQ’ . Van alledaagse naar wetenschappelijke taal
▪ Ideaal: helderheid en eenduidigheid
, o Begrippen moeten ‘operationeel’ zijn: Een begrip moet zo worden
gedefinieerd dat het meetbaar is in onderzoek
▪ Ideaal: vrij van persoonlijke opvattingen / cultureel bepaalde
waarden
Voorbeeld uit de gedragswetenschappen: het begrip ‘intelligentie’
- Onderzoek naar intelligentie I: Samuel George Morton, Crania Americana 1893
o Zijn onderzoek richtte zich op de schedelmetingen (craniometrie) van
verschillende menselijke populaties, waarbij hij probeerde verschillen in
intelligentie en karaktereigenschappen te koppelen aan schedelgrootte
en vorm. In Crania Americana verzamelde en analyseerde Morton
schedels van inheemse Amerikaanse volkeren, Afrikanen, Europeanen en
Aziaten. Hij concludeerde dat er significante verschillen waren tussen
deze groepen, waarbij hij Europeanen als superieur beschouwde en
inheemse Amerikanen en Afrikanen als inferieur
- Onderzoek naar Intelligentie II: IQ-testen
Dus:
- Het bestaan van sloppy science geeft aanleiding om kritisch te kijken naar
wetenschappelijk onderzoek
- Eerste gedachte: sloppy science uitbannen en ervoor zorgen dat het common
sense beeld weer werkelijkheid wordt
- Als dat lukt, betekent dit dan dat de wetenschap toch ‘objectief’ is?
➔ Wat volgt uit het voorbeeld over onderzoek naar ‘intelligentie’?
o Mortons: selectieve data, meetfouten, politieke invloed
o IQ-testen: culturele bias, sociale ongelijkheid, meetbaarheid van
intelligentie
Dus blijkbaar kan objectiviteit - ook als er geen sprake is van sloppy science –
problematisch zijn
Geurts over een belangrijk kenmerk van wetenschap: “we controleren elkaar”
Problematisch: het publiceren van ‘preprints”
- Bescherming van intellectueel eigendom
- Sneller publiceren (Corona, kennis delen van toen belangrijk)
- Snel commentaar → verbetering mogelijk
- Te snel verspreid in (sociale) media met het idee alsof het al bewezen was
, - Onterecht opgenomen in meta-studies
Het ideaal van objectiviteit vereist zorgvuldige controle, tijd en discussie. Preprints
maken de verspreiding van kennis sneller, maar vormen tegelijk een risico voor de
betrouwbaarheid en objectiviteit van wetenschap.
Zijn wetenschappers opzoek naar waarheid? Hoe behoren wetenschappers te werk te
gaan?
Voorbeeld uit onderzoeksethiek: de kloonaffaire
- een wetenschappelijk schandaal dat in 2005 aan het licht kwam rond de Zuid-
Koreaanse onderzoeker Hwang Woo-suk. Hij beweerde dat hij menselijke
embryonale stamcellen had gekloond en op maat gemaakte stamcellijnen had
gecreëerd. Echter, later bleek dat de resultaten waren vervalst. Een onderzoek
door de Seoul National University toonde aan dat de gegevens waren
gemanipuleerd en dat de geclaimde klonen nooit echt hadden bestaan.
Evaluatie van de kloonaffaire – waarom trok niemand aan de bel – vanuit verschillende
invalshoeken
- Sociaal maatschappelijke of culturele invalshoek
o Politieke opvattingen stamcelonderzoek
▪ Politiek en cultuur steunden het onderzoek→ nationale trots
o Autoritair georganiseerde oosterse cultuur
▪ Kritiek durven uiten is lastig
- Ethische invalshoek
o De onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek
- Wetenschapsfilosofische invalshoek
o Processen van verificatie en falsificatie
▪ Popper(!)
o Reputatie van wetenschappers
o Peer review en andere controlemechanismen betrouwbaar
- Rol van persoonlijke opvattingen / aangehangen waarden /
levensbeschouwelijke visie
, Onderzoek naar onderzoek
Wat is wetenschap?
In plaats van je te verdiepen in nog meer concrete kennis van vakgebieden uit
natuurwetenschappen, ga je in deze cursus denken over het verschijnsel wetenschap.
- Wat betekent precies een wetenschappelijk onderbouwde stelling?
- Wat is het verschil tussen echte wetenschap en pseudo-wetenschap?
- Wie bepaalt dat verschil?
- Waarom heeft de wetenschappelijke kennis zo’n hoge status?
Filosofische themas van deze cursus
Belangrijkste stromingen:
- Standaardbeeld van wetenschap (H6)
- Karl Popper (H7)
- Thomas Kuhn (H8)
- Sociologie van wetenschappelijke kennis (H9)
- De actor-Netwerk theorie van Latour (H10)
- Knowledge filter (H11)
Standaardbeeld
- Belangrijkste opvattingen
o Wetenschappelijke kennis is objectief
o Naast wetenschappelijke kennis zijn er geen andere vormen van kennis
o Rol van verificatie / confirmatie
▪ Alleen uitspraken die verifieerbaar zijn, zijn wetenschappelijk
Karl Popper
- Belangrijkste opvattingen
o Zeer kritisch / negatief over de mogelijkheid van objectieve kennis
o Zeer kritisch / negatief over de waarde van verificatie / confirmatie
▪ Je kunt een theorie nooit 100% bevestigen met observaties,
zwanen voorbeeld: theorie ‘alle zwanen zijn wit’, je hoeft maar 1
zwarte zwaan te zien om deze theorie te weerleggen
o In plaats van verificatie komt falsificatie (van bevestiging naar
weerlegging)
▪ Een theorie is wetenschappelijk als ze weerlegbaar (falsifieerbaar)
is
