Samenvatting - Recht & Maatschappij (OHW29a)

RECHT EN MAATSCHAPPIJ - NOTITIES
HOOFDSTUK 1: Inleiding (met focus op recht)
1.1 Politiek en recht
 Recht en politiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar
voortdurend.
 Recht evolueert in functie van maatschappelijke ontwikkelingen en politieke
beslissingen.
1.2 Wat is recht?
Recht = een geheel van regels die ervoor zorgen dat een samenleving geordend functioneert.
Deze regels bepalen wat mensen moeten doen, mogen doen en wat verboden is. Ze worden
opgelegd door een bevoegde overheid en zijn afdwingbaar. Dit betekent dat als iemand de
regels niet naleeft, er sancties kunnen volgen.
Waar komt recht vandaan? (Rechtsbronnen)
De regels van het recht komen uit verschillende rechtsbronnen, die we kunnen opdelen in
twee categorieën:
 Bindende rechtsbronnen: Dit zijn wetten en regels die verplicht nageleefd moeten
worden, zoals:
 De Grondwet
 Wetten, decreten en ordonnanties
 Internationale verdragen
 Algemene rechtsbeginselen
 Gezaghebbende rechtsbronnen: Dit zijn bronnen die niet verplicht zijn, maar die
rechters en juristen als leidraad gebruiken, zoals:
 Rechtspraak (uitspraken van rechters)
 Rechtsleer (meningen en analyses van juridische experten)
Recht en maatschappij
Recht bestaat al sinds het begin van de samenleving en evolueert voortdurend. Wat als "juist"
wordt beschouwd, verandert doorheen de tijd. Bijvoorbeeld:
 Het Romeins recht en de Code Napoléon hebben nog steeds invloed op ons huidige
rechtssysteem.
 De gelijke rechten voor mannen en vrouwen in het huwelijk bestaan pas sinds 1976.
Naast het recht zijn er ook andere systemen van regels die invloed hebben op hoe mensen
zich gedragen, zoals:
 Sociale normen (bv. beleefdheid)
 Morele en ethische normen (bv. eerlijkheid)
 Religieuze regels (bv. vasten in bepaalde religies)
Recht vs. rechtvaardigheid
Het doel van recht is rechtvaardigheid, maar soms botsen regels met wat mensen als eerlijk
beschouwen. Bijvoorbeeld:
 Als een verdachte door een procedurefout wordt vrijgesproken, voelt dit misschien
onrechtvaardig aan, maar het gebeurt omdat we het recht correct moeten toepassen.
 Iedereen wordt geacht de wet te kennen, ook al zijn sommige wetten erg ingewikkeld.
 Mensen mogen het recht niet in eigen handen nemen (geen eigenrichting).
Rechtspluralisme = verschillende visies over wat normaal is in de maatschappij.
Internormativiteit en interventierollen (aanpassing model van Prof. A. Abdalla)
Internormativiteit = rechtsbewustzijn komt tot stand op een kruispunt van verschillende
opvattingen over recht en rechtvaardigheid.

,1.3 Indelingen van het recht  NIET KENNEN
Recht wordt op verschillende manieren ingedeeld:
 Nationaal vs. internationaal recht
 Nationaal recht: wetten binnen België.
 Internationaal recht: afspraken tussen landen (bv. mensenrechtenverdragen).
 Supranationaal recht: regels opgelegd door instellingen zoals de EU.
 Publiekrecht vs. Privaatrecht
 Publiekrecht regelt de relatie tussen overheid en burgers (bv. strafrecht, grondwettelijk
recht).
 Privaatrecht regelt de relaties tussen burgers onderling (bv. familierecht, arbeidsrecht).
1.4 Verschillende landen, verschillende rechtsregels  NIET KENNEN
 Rechtsregels verschillen per land door historische en culturele invloeden.
 Sommige rechtsstelsels baseren zich op gewoonterecht (common law), andere op
codificaties (civil law).
1.5 Als sociale professional van rechtendetectie naar rechtenrealisatie
 Sociale professionals helpen bij het herkennen van juridische problemen en het zoeken
naar gepaste oplossingen.
 Bewustwording creëren bij burgers over hun rechten en juridische mogelijkheden.
Hoe pas je recht toe in de praktijk?
Om recht toe te passen op een situatie, moet je drie stappen volgen:
1) Selecteren: Wat zijn de feiten van de situatie?
2) Juridiseren: Welke feiten zijn juridisch relevant? Welke wetten zijn van toepassing?
3) Rechten realiseren: Bewustwording creëren, oplossingen zoeken of doorverwijzen naar
een advocaat of jurist.
Een jurist of advocaat zal vervolgens de juiste rechtsregels zoeken en toepassen op de
situatie.
1.6 Toegang tot het recht
 Belangrijk ideaal van de democratische rechtstaat dat elke burger toegang heeft tot het
recht.
1.7 Uitdaging: juridisch kluwen en juridisch taalgebruik en woordenschat
 Juridisch taalgebruik is vaak complex en moeilijk te begrijpen voor burgers DAAROM is
het als gezinswetenschapper belangrijk dat je mensen kan wijzen op hun rechten en
hen kan helpen.
HOOFDSTUK 2: Buitengerechtelijke conflict oplossing
Wat is een conflict en hoe ontstaat een juridisch geschil?
Een conflict ontstaat wanneer twee of meer partijen een meningsverschil hebben dat kan
escaleren. Niet elk conflict is juridisch, maar het wordt een juridisch geschil zodra een van de
partijen een juridische aanspraak maakt die afdwingbaar is.
Geschillen ontstaan meestal volgens een vast patroon:

, 1) Een persoon ervaart onrecht of benadeling. Dit gevoel van oneerlijkheid vormt de
basis van het conflict.
2) De schuld wordt aan iemand toegeschreven. De benadeelde partij ziet de ander als
verantwoordelijke.
3) De benadeelde partij uit zijn grief en vraagt om herstel. Dit kan in de vorm van een
klacht, een eis of een verzoek.
4) Als de andere partij weigert, ontstaat een geschil. Het conflict escaleert en kan
verder evolueren naar een juridische procedure.
“Oplossen van een conflict doen we door de-escalatie = het probleem laag per laag bekijken
en oplossen.
Juridische geschillen en onderliggende conflicten
 Een juridische oplossing is niet altijd het einde van het onderliggend conflict… (bijv.
Wanneer de oplossing van de rechtbank niet is wat je exact wou blijft het onderliggende
conflict naslepen)
Manieren om een geschil op te lossen
Er zijn verschillende manieren om een geschil te beslechten. Dit kan via de gerechtelijke weg
(rechtbank, rechters, vonnissen) of via niet statelijke actoren (alternatieve methoden zoals
familie, gemeenschap, vrienden, buitengerechtelijke geschilbeslechting(= bemiddeling) en
arbitrage).
Mogelijke manieren van geschiloplossing
 Vermijding: De partijen kiezen ervoor om het conflict te negeren.
 Verzoening: Ze proberen het onderling goed te maken.
 Onderhandeling: De partijen bespreken hun standpunten en zoeken een compromis.
 Bemiddeling: Een neutrale derde (de bemiddelaar) begeleidt het gesprek en helpt de
partijen zelf tot een oplossing te komen.
 Arbitrage: Een onafhankelijke derde neemt een beslissing die bindend is voor beide
partijen.
 Gerechtelijke beslechting: De rechter neemt een beslissing die juridisch afdwingbaar is.
Diadisch en Triadisch
 Diadisch = tussen partijen (de ene tegen de andere)
 Triadisch = Wanneer er een derde partij tussenkomt (interventie)
Hoe interveniëren in conflicten? → De verschillende rollen
Bij het oplossen van conflicten spelen verschillende actoren en rollen een belangrijke functie.
Dit kunnen zijn:
 Niet statelijke actoren: familie, gemeenschap, religieuze actoren, bepaalde organisaties
 Buitengerechtelijke geschilbeslechting: advocaten, erkende bemiddelaars
 gerecht
Bij conflictoplossing spelen verschillende rollen een belangrijke functie. Afhankelijk van de
situatie kan de tussenkomst op verschillende niveaus gebeuren:
 Communicatie ondersteunen: De bemiddelaar kan helpen om gesprekken weer op gang
te brengen als er misverstanden zijn.
 Culturele en sociale factoren verduidelijken: Soms heeft een conflict te maken met
sociale of culturele verschillen.
 Juridische aspecten verduidelijken: Een professional kan uitleg geven over rechten en
plichten.
 Beschermende rol: Vooral in situaties waar kwetsbare partijen betrokken zijn, kan het
beschermen van mensenrechten noodzakelijk zijn.
 Advies en counseling: Begeleiding bieden bij emotionele en psychologische aspecten
van een conflict.
 Gerechtelijke beslechting: Als bemiddeling niet lukt, kan een rechter een bindende
uitspraak doen.

, Het is belangrijk om te beoordelen welke interventie het best past bij het specifieke conflict.
Een conflict kan enorm escaleren. De mate waarin een conflict is geëscaleerd bepaald of
bemiddeling mogelijk is.




Mogelijke voordelen van buitengerechtelijke geschiloplossing
 Tijdswinst
 Kostenbesparing
 Duurzamer
 Aangenamer
 Relatiebehoud
 Empowerment = meer zelf inspraak
 Sociaal leerproces
 Op maat
 Creatieve oplossingen mogelijk
 Volledigere oplossing mogelijk, niet alleen het juridische geschil
 Ruimte voor verschillende normenkaders (internormativiteit)
2.1 Ingebrekestelling
= Officiële schriftelijke aanmaning om een verplichting na te komen.
Wanneer een partij zijn verplichtingen niet nakomt, kan je een ingebrekestelling sturen. Dit is
een officiële brief waarin je eist dat de tegenpartij alsnog zijn verplichtingen nakomt.
Waarom een ingebrekestelling sturen?
 Duidelijkheid: De tegenpartij weet precies wat er van hem verwacht wordt.
 Bewijskracht: Bij een juridische procedure kan je aantonen dat je geprobeerd hebt om
het probleem op te lossen.
 Laatste kans: Het biedt de tegenpartij een mogelijkheid om zonder verdere gevolgen
alsnog in actie te komen.
Hoe schrijf je een ingebrekestelling?
 Vermeld de datum en adresgegevens van beide partijen.
 Gebruik de termen "Ik stel u in gebreke" of "Ingebrekestelling".
 Beschrijf het probleem concreet en objectief.
 Je gaat een verzoek en voorstel doen voor een oplossing.
 Een redelijke termijn (bijvoorbeeld 14 dagen) om het probleem te regelen.