College 1 – Inleiding en pedagogische attitude
De taak van de orthopedagoog
1. Begrip ‘Zorg van een goed pedagoog’
2. Je handelen en beslissingen beroepsethisch bepalen en verantwoorden
3. Steun wanneer er eisen of voorwaarden worden gesteld die op gespannen voet staan met de
kwaliteit die de pedagoog wil bieden.
4. Norm waaraan het NVO College van Toezicht en NVO College van Beroep het handelen van
pedagogen toetst als een cliënt, een belanghebbende of een beroepsgenoot een klacht
indient.
Verantwoordelijkheid volgens de NVO beroepscode:
- Zélf verantwoordelijk voor je eigen handelen
- Aanspreekbaar op professionele autonomie (ook tuchtrechtelijk)
- Ook in samenwerking met andere professionals
- Hangt samen met functie en taken
- Ondertekenen = verantwoordelijk voor de inhoud
- In opleiding → afhankelijk van ervaring
Bevoegdheid van medische beroepsbeoefenaren om voorbehouden handelingen te verrichten en/of
daartoe opdracht te geven, bv.:
- Een verwijzing opstellen
- De eindregie op een diagnostiekbrief
- Afgeven instemmingsverklaring gesloten jeugdzorg
Bekwaamheid: een professional beschikt over voldoende kennis en kunde om werkzaamheden in
een concrete situatie adequaat uit te kunnen voeren.
- Handel altijd binnen de grenzen van je bekwaamheid
- Bekwaamheid kun je in brede zin aantonen in kwaliteitsregisters via (her)registratie
De taak van de orthopedagoog (vanuit het boek): opvoed- en gedragsdeskundige. Bevindingen van
betrokken specialisten coördineren, terugbrengen naar ‘dit specifieke kind in deze specifieke
(problematische) opvoedingssituatie’ en dit verwerken, om zo te werken aan het herstel van het
gewone leven. Het is daarbij belangrijk om tegemoetkomen aan de basisbehoeften van ieder mens:
relatie, competentie, autonomie en echtheid/ betekenisvolheid.
Positieve grondhouding (tips staan in het boek)
- Je krijgt pas respect als je het zelf geeft toon belangstelling en interesse in de ander
- Kinderen, ouders en leraren als deskundigen zien
- Geef het goede voorbeeld:
o Jij bent ook maar een mens!
o Op tijd komen, aan regels houden
o Modellen dat wrijving en emoties er mogen zijn, en dat je die kunt reguleren
- Kijk ‘achter het gedrag’: wat gaat er schuil achter probleemgedrag?
o Moeilijk gedrag is de beste optie op dat moment
o Communicatiemiddel om verborgen gevoelens te ventileren
o Onmacht i.p.v. onwil (mismatch tussen willen en kunnen)
Het explosieve kind is een boek dat veel wordt gebruikt in de praktijk door de docent. Het is
behulpzaam voor de ouderbegeleiding.
,Kenmerken van goede instructie en oefening (groeps- en klassenmanagement):
- Herhaal een instructie heel vaak
- Zo kort mogelijk instructie geven
- Help met planning (timer, stukjes opbreken, structuur aanbrengen: kan lastig zijn voor
ouders)
- Toepasbaarheid → intrinsieke motivatie
- Zone van naaste ontwikkeling (Vygotsky)
- Maak voorspelbaar en visueel
denk hierbij ook aan de piramide van Maslow en aan welke basisbehoeften er is voldaan? Bv. heeft
het kind ontbeten? Hoe heeft het kind vannacht geslapen?
Relatie en interactie (echt belangrijk in praktijk, niet altijd makkelijk):
- Vertrouwensband en oprechte interesse, onvoorwaardelijke acceptatie
- Oog voor positieve kanten (positieve kanten versterken heeft veel effect op behandeling)
- Duidelijke communicatie over wat jij zelf ziet en voelt
- Growth vs fixed mindset (focus op proces, niet op het resultaat)
- Toegeven verlegt grenzen en dat is niet perse wenselijk (houd je aan je grenzen)
- Liever vragen dan vertellen:
o “Klopt het dat…?”
o “Sommige jongeren… hoe zit dat bij jou?”
o “Ik zie dat je… klopt dat?”
o “Ik zou me … voelen als ik dat zou meemaken. Hoe is dat voor jou?”
- Non-verbaal contact/houding kan boekdelen spreken
Overstijgende vaardigheden (meso-/macroniveau):
- Meerzijdige partijdigheid: niemand in het gezelschap kan zich niet gehoord voelen
- Werksfeer en teamgeest ‘leren van elkaar’
- Goed taalbeleid (bv. visuele ondersteuning, tolk) en cultuur
Begeleiding in het algemeen: basisvoorwaarden
EERST: Is het gewone, alledaagse wel in orde? (gaat kind naar school? Heeft het vriendjes? Heeft het
een huis? Eet en drinkt het? Is er iemand helemaal voor dit kind? (is er een hechtingsfiguur?)
DAARNA:
- Waar zit bij dit kind het tekort aan eigen sturend, probleemoplossend vermogen?
- Waar komt dat door? (eigenlijk altijd mismatch tussen kindfactoren en omgeving)
o Aanleg, omgeving of de wisselwerking tussen beide?
o Vaak vanuit diagnostiek (deels) bekend
Wat in de basis goed werkt bij de begeleiding in het algemeen:
- Structuur bieden (evenwicht vinden tussen grenzen stellen en ruimte geven)
- Talenten en positieve factoren bekrachtigen
- Omgeving aanpassen: samen zoeken naar een adequaat opvoedingsmilieu, dat uitdaagt en
rekening houdt met gevoeligheden
Vergeet niet belang van omgevingsfactoren: spanningen thuis, maatschappelijke problemen (bv.
Covid) of trauma’s. De omgeving heeft een grote rol in het ontstaan en instandhouden van
problemen. Het is belangrijk om broers en zussen mee te nemen, zij kunnen bv. steunend zijn. En er
hoeft niet altijd therapie ‘nodig’ te zijn.
, Theorieën over behandeling (vaak is een behandeling een combi van theorieën)
Psycho-educatie is uitleg geven over stoornis, profiel of problematiek aan alle betrokkenen waarvoor
het relevant is. Het maakt het probleem inzichtelijker nog voor de ‘echte’ behandeling start.
Acceptatie van het probleem en een andere benadering aanleren wordt gemakkelijker voor de cliënt.
Inzicht gevende, psychodynamische benadering
- Op zoek naar het waarom en de betekenis van gedrag
- Mens is subject en kan problemen alleen oplossen in relatie met ander
- Vertrouwensrelatie is fundament voor sociaal-emotionele ontwikkeling van kind
- Samen met kind plan van aanpak opstellen voor gedragsverandering
- Inzicht krijgen in opvoedingsvraag dat het kind (non-verbaal) stelt via zijn gedragsproblemen
leren aan ouders
Cognitief-gedragstherapeutische benadering
- Methode voor planmatige verandering in gedrag en cognitie
- Gedragsbenadering: (sociale) leertheorie stelt dat gedrag ontstaat, in stand wordt gehouden
en afgezwakt wordt door de omgeving
o Gedrag wordt aangeleerd en kan ook afgeleerd worden
o Opvoeder focust op waarneembaar gedrag (niet op binnenwereld kind)
o Gedragstherapie is gebaseerd op klassieke en/of operante conditionering
o Bv. exposure bij angst, dwang en PTSS
- Cognitieve benadering: meer aandacht voor cognitieve processen tussen de stimulus en
reactie gedachten beïnvloeden gevoelens en gedrag
o Bij cognitieve gedragstherapie (CGT) worden negatieve en belemmerende gedachten
herstructureren en omzetten naar positieve, helpende gedachten
o Bij mindfulness en ACT mogen alle gedachten er zijn (ook de negatieve), de focus ligt
hier bij het verplaatsen van je aandacht naar je ademhaling
o Tegenwoordig zie je bij CGT dat negatieve gedachten niet altijd meer omgebogen
worden naar het positieve, maar dat men leert omgaan met de negatieve gedachten
Experiëntiële, ervaringsgerichte benadering
- Zelf ervaren, ontdekken en doen is het meest belangrijk om tot gedragsverandering te komen
- Actieve werkvorm waarbij cliënt zelf aan het werk gaat
- Doel is om inzicht te krijgen in jezelf en zo je eigen oplossingen te vinden
- Clientgericht (client als expert van zichzelf) en non-directief (therapeut ‘kauwt niks voor’)
- Oplossingsgericht werken: uitgaan van competenties, talenten en krachten van een persoon
‘probleem’ is een vaardigheid die nog ontwikkeld moet worden
o Is tegenhanger probleem gericht werken
o Wanneer doet het probleem zich niet of nauwelijks voor?
o Wat zijn hulpbronnen in directe omgeving
o Positieve verwachtingen hebben positieve invloed op het gedrag van die persoon
Systeemtheoretische benadering
- Invloed van iemands gedrag op de omgeving en andersom
- Wat is de rol van de leerkracht, klasgenoten, ouders, broers, zussen, opa’s en oma’s en
andere leden uit het sociale netwerk bij het in stand houden, verergeren of minimaliseren
van de problematiek?
- Omgeving wordt betrokken bij behandeling
- Bv. gezinstherapie en video-interactiebegeleiding op school of thuis, 1Gezin1Plan
De taak van de orthopedagoog
1. Begrip ‘Zorg van een goed pedagoog’
2. Je handelen en beslissingen beroepsethisch bepalen en verantwoorden
3. Steun wanneer er eisen of voorwaarden worden gesteld die op gespannen voet staan met de
kwaliteit die de pedagoog wil bieden.
4. Norm waaraan het NVO College van Toezicht en NVO College van Beroep het handelen van
pedagogen toetst als een cliënt, een belanghebbende of een beroepsgenoot een klacht
indient.
Verantwoordelijkheid volgens de NVO beroepscode:
- Zélf verantwoordelijk voor je eigen handelen
- Aanspreekbaar op professionele autonomie (ook tuchtrechtelijk)
- Ook in samenwerking met andere professionals
- Hangt samen met functie en taken
- Ondertekenen = verantwoordelijk voor de inhoud
- In opleiding → afhankelijk van ervaring
Bevoegdheid van medische beroepsbeoefenaren om voorbehouden handelingen te verrichten en/of
daartoe opdracht te geven, bv.:
- Een verwijzing opstellen
- De eindregie op een diagnostiekbrief
- Afgeven instemmingsverklaring gesloten jeugdzorg
Bekwaamheid: een professional beschikt over voldoende kennis en kunde om werkzaamheden in
een concrete situatie adequaat uit te kunnen voeren.
- Handel altijd binnen de grenzen van je bekwaamheid
- Bekwaamheid kun je in brede zin aantonen in kwaliteitsregisters via (her)registratie
De taak van de orthopedagoog (vanuit het boek): opvoed- en gedragsdeskundige. Bevindingen van
betrokken specialisten coördineren, terugbrengen naar ‘dit specifieke kind in deze specifieke
(problematische) opvoedingssituatie’ en dit verwerken, om zo te werken aan het herstel van het
gewone leven. Het is daarbij belangrijk om tegemoetkomen aan de basisbehoeften van ieder mens:
relatie, competentie, autonomie en echtheid/ betekenisvolheid.
Positieve grondhouding (tips staan in het boek)
- Je krijgt pas respect als je het zelf geeft toon belangstelling en interesse in de ander
- Kinderen, ouders en leraren als deskundigen zien
- Geef het goede voorbeeld:
o Jij bent ook maar een mens!
o Op tijd komen, aan regels houden
o Modellen dat wrijving en emoties er mogen zijn, en dat je die kunt reguleren
- Kijk ‘achter het gedrag’: wat gaat er schuil achter probleemgedrag?
o Moeilijk gedrag is de beste optie op dat moment
o Communicatiemiddel om verborgen gevoelens te ventileren
o Onmacht i.p.v. onwil (mismatch tussen willen en kunnen)
Het explosieve kind is een boek dat veel wordt gebruikt in de praktijk door de docent. Het is
behulpzaam voor de ouderbegeleiding.
,Kenmerken van goede instructie en oefening (groeps- en klassenmanagement):
- Herhaal een instructie heel vaak
- Zo kort mogelijk instructie geven
- Help met planning (timer, stukjes opbreken, structuur aanbrengen: kan lastig zijn voor
ouders)
- Toepasbaarheid → intrinsieke motivatie
- Zone van naaste ontwikkeling (Vygotsky)
- Maak voorspelbaar en visueel
denk hierbij ook aan de piramide van Maslow en aan welke basisbehoeften er is voldaan? Bv. heeft
het kind ontbeten? Hoe heeft het kind vannacht geslapen?
Relatie en interactie (echt belangrijk in praktijk, niet altijd makkelijk):
- Vertrouwensband en oprechte interesse, onvoorwaardelijke acceptatie
- Oog voor positieve kanten (positieve kanten versterken heeft veel effect op behandeling)
- Duidelijke communicatie over wat jij zelf ziet en voelt
- Growth vs fixed mindset (focus op proces, niet op het resultaat)
- Toegeven verlegt grenzen en dat is niet perse wenselijk (houd je aan je grenzen)
- Liever vragen dan vertellen:
o “Klopt het dat…?”
o “Sommige jongeren… hoe zit dat bij jou?”
o “Ik zie dat je… klopt dat?”
o “Ik zou me … voelen als ik dat zou meemaken. Hoe is dat voor jou?”
- Non-verbaal contact/houding kan boekdelen spreken
Overstijgende vaardigheden (meso-/macroniveau):
- Meerzijdige partijdigheid: niemand in het gezelschap kan zich niet gehoord voelen
- Werksfeer en teamgeest ‘leren van elkaar’
- Goed taalbeleid (bv. visuele ondersteuning, tolk) en cultuur
Begeleiding in het algemeen: basisvoorwaarden
EERST: Is het gewone, alledaagse wel in orde? (gaat kind naar school? Heeft het vriendjes? Heeft het
een huis? Eet en drinkt het? Is er iemand helemaal voor dit kind? (is er een hechtingsfiguur?)
DAARNA:
- Waar zit bij dit kind het tekort aan eigen sturend, probleemoplossend vermogen?
- Waar komt dat door? (eigenlijk altijd mismatch tussen kindfactoren en omgeving)
o Aanleg, omgeving of de wisselwerking tussen beide?
o Vaak vanuit diagnostiek (deels) bekend
Wat in de basis goed werkt bij de begeleiding in het algemeen:
- Structuur bieden (evenwicht vinden tussen grenzen stellen en ruimte geven)
- Talenten en positieve factoren bekrachtigen
- Omgeving aanpassen: samen zoeken naar een adequaat opvoedingsmilieu, dat uitdaagt en
rekening houdt met gevoeligheden
Vergeet niet belang van omgevingsfactoren: spanningen thuis, maatschappelijke problemen (bv.
Covid) of trauma’s. De omgeving heeft een grote rol in het ontstaan en instandhouden van
problemen. Het is belangrijk om broers en zussen mee te nemen, zij kunnen bv. steunend zijn. En er
hoeft niet altijd therapie ‘nodig’ te zijn.
, Theorieën over behandeling (vaak is een behandeling een combi van theorieën)
Psycho-educatie is uitleg geven over stoornis, profiel of problematiek aan alle betrokkenen waarvoor
het relevant is. Het maakt het probleem inzichtelijker nog voor de ‘echte’ behandeling start.
Acceptatie van het probleem en een andere benadering aanleren wordt gemakkelijker voor de cliënt.
Inzicht gevende, psychodynamische benadering
- Op zoek naar het waarom en de betekenis van gedrag
- Mens is subject en kan problemen alleen oplossen in relatie met ander
- Vertrouwensrelatie is fundament voor sociaal-emotionele ontwikkeling van kind
- Samen met kind plan van aanpak opstellen voor gedragsverandering
- Inzicht krijgen in opvoedingsvraag dat het kind (non-verbaal) stelt via zijn gedragsproblemen
leren aan ouders
Cognitief-gedragstherapeutische benadering
- Methode voor planmatige verandering in gedrag en cognitie
- Gedragsbenadering: (sociale) leertheorie stelt dat gedrag ontstaat, in stand wordt gehouden
en afgezwakt wordt door de omgeving
o Gedrag wordt aangeleerd en kan ook afgeleerd worden
o Opvoeder focust op waarneembaar gedrag (niet op binnenwereld kind)
o Gedragstherapie is gebaseerd op klassieke en/of operante conditionering
o Bv. exposure bij angst, dwang en PTSS
- Cognitieve benadering: meer aandacht voor cognitieve processen tussen de stimulus en
reactie gedachten beïnvloeden gevoelens en gedrag
o Bij cognitieve gedragstherapie (CGT) worden negatieve en belemmerende gedachten
herstructureren en omzetten naar positieve, helpende gedachten
o Bij mindfulness en ACT mogen alle gedachten er zijn (ook de negatieve), de focus ligt
hier bij het verplaatsen van je aandacht naar je ademhaling
o Tegenwoordig zie je bij CGT dat negatieve gedachten niet altijd meer omgebogen
worden naar het positieve, maar dat men leert omgaan met de negatieve gedachten
Experiëntiële, ervaringsgerichte benadering
- Zelf ervaren, ontdekken en doen is het meest belangrijk om tot gedragsverandering te komen
- Actieve werkvorm waarbij cliënt zelf aan het werk gaat
- Doel is om inzicht te krijgen in jezelf en zo je eigen oplossingen te vinden
- Clientgericht (client als expert van zichzelf) en non-directief (therapeut ‘kauwt niks voor’)
- Oplossingsgericht werken: uitgaan van competenties, talenten en krachten van een persoon
‘probleem’ is een vaardigheid die nog ontwikkeld moet worden
o Is tegenhanger probleem gericht werken
o Wanneer doet het probleem zich niet of nauwelijks voor?
o Wat zijn hulpbronnen in directe omgeving
o Positieve verwachtingen hebben positieve invloed op het gedrag van die persoon
Systeemtheoretische benadering
- Invloed van iemands gedrag op de omgeving en andersom
- Wat is de rol van de leerkracht, klasgenoten, ouders, broers, zussen, opa’s en oma’s en
andere leden uit het sociale netwerk bij het in stand houden, verergeren of minimaliseren
van de problematiek?
- Omgeving wordt betrokken bij behandeling
- Bv. gezinstherapie en video-interactiebegeleiding op school of thuis, 1Gezin1Plan
