Les 1: Sociologie I
Inleiding: een vak gericht op begrijpen: niet echt vanbuiten leren (nadenken over leerstof)
-> leerstof: hoofdstuk 1 t.e.m. 16 (de eerste 4 delen van het handboek + slides in de les) (leerstof
staat in de hoofdtekst: staat het niet in de hoofdtekst van het handboek, bv. uitdieping, extra’s,… dan
is het geen leerstof)
-> in het begin van het handboek: leerdoelen (dit moet je kennen en kunnen)
-> elk hoofdstuk begint met een verhaaltje/case (ze kunnen helpen om het hoofdstuk beter te
begrijpen, maar dit is geen leerstof, tenzij het in de hoofdtekst terug komt)
-> begin hoofdstuk: samenvatting = kapstok/leidraad (heel beperkt)
-> doorheen hoofdstukken: kaders over beroemde sociologen (het leven van de sociologen dragen
ook bij tot bepaalde thema’s van deze sociologen = achtergrondinformatie!! Het is géén hoofdtekst)
-> eind van het hoofdstuk: opdrachten + aantal vragen om jezelf te toetsen + aanraders (als je er
verder over wilt lezen)
-> multiple choice examen: 20 multiple choice vragen
-> opname wordt voorzien!! (duurt enkele uren voor deze les online staat op panopto)
Leidraad om te studeren: zie canvas
° kom naar de les en neem nota’s
° voor de volgende les (o.b.v. cursustekst) nota’s aanvullen (hoofdtekst!!) = schema maken
° stel jezelf een aantal vragen (luidop vragen beantwoorden) + kijk naar doelstellingen
° maak de toetsvragen op het einde van elk hoofdstuk
Vaak één hoofdstuk per les, maar ook enkele lessen zelfstudie (H2, 7,
10 en 16) Er wordt een uitgebreide zelftest voorzien van dat
hoofdstuk, samen met de antwoorden. (niet verplicht, wel
aangeraden)(test blijft online staan tot eind van het semester)
Proefexamen: online op canvas op 31 oktober (hoofdstukken 1-5)
= 10 multiple-choice – vragen, vragen van echte examens (samen met
oplossingen komen ze op canvas -> telt niet mee in einduitslag!!)
1
,Introductie Sociologie DEEL 1:
H1 – Wat is sociologie?
H2 – Welke taken heeft de socioloog?
H3 & H4 – Welke benaderingen kunnen we onderscheiden in de studie van de samenleving?
= heel veel richtingen bestuderen (aspecten van) de samenleving. Wat is dan de eigenheid van
sociologie? Wat is de belangrijkste les die de sociologie ons te leren heeft? (H1) Wat doet nu een
socioloog? (H2) Sociologie is een jonge EN slecht gekende wetenschap. Weinig mensen weten niet
wat dit inhoudt. Sociologie wordt vaak kritisch benaderd en roept vaak weerstand op bij mensen
(gaat in tegen bepaalde ideeën van mensen) = botsing tussen verhalen die mensen hebben over hoe
een samenleving werkt en de visie van sociologen. -> Wie heeft gelijk? Aan welke voorwaarden moet
een sociologische studie voldoen om wetenschap genoemd te worden?
Sociologie is een zeer diep verdeelde wetenschap, waarin verschillende perspectieven naast elkaar
staan. (H3 & H4) Er zijn theorieën die niet meer de ambitie hebben om alles te verklaren. Sommige
theorieën richten de aandacht op bepaalde zaken en laten andere dingen liggen. We moeten onszelf
de vraag stellen: helpen ze ons om een bepaald fenomeen beter te begrijpen?
=> verschillende perspectieven/benaderingen van theorieën: individualistische vs. collectivistische
benaderingen = ze zijn totaal verschillend, maar ze zijn even wetenschappelijk.
bv. Margaret Tatcher: “there is no such thing as society, there’re only individuals”
Alles wat wij aantreffen in de samenleving (bv. instellingen, gebruiken,…), is gemaakt door
individuen. Als alle individuen dood gaan, eindigt de samenleving. MAAR we kunnen vaststellen dat
er in die samenleving tal van dingen zijn die veel duurzamer zijn dan die individuen.
(bv. VUB: als plots niemand meer naar de VUB gaat, eindigt de VUB, maar enkel in dit geval. Want in
alle andere gevallen is de vub niet afhankelijk van de mensen die daar nu rondlopen, er komen altijd
nieuwe mensen -> universiteit is duurzamer dan de individuen van nu)
(bv. taal – taal bestaat omdat mensen ze lezen, spreken, .. als wij stoppen met taal, eindigt de taal. In
alle andere gevallen is de taal duurzamer dan individuen van nu. Wij worden geboren in een taal en
leren taal van onze ouders.)
HOOFDSTUK 1: De sociologische verzuchting
1.1. Wat is sociologie? Een poging tot definitie die gelukkig mislukt.
-> definities helpen ons niet echt verder met het begrijpen van sociologie. De verdeling binnen de
sociologie komt hier ook al tot uiting: sommige sociologen gaan iets willen toevoegen, sommigen
willen iets weglaten. DUS: geen definitie!
-> sociologie als een avontuur: jonge, levendige(/vernieuwende) + diep verdeelde wetenschap.
-> Max Weber zijn definitie van sociologie heeft 2 kanttekeningen:
1) de sociologie probeert hetzelfde als alle andere sociale wetenschappen (bv. psychologie,..)
2) de sociologische verklaring moet altijd causaal of oorzakelijk zijn. Hier zijn niet alle
sociologen het mee eens.
1.2. Wat de sociologie ons leert
1.2.1. de belangrijke les!
De belangrijkste les die sociologie ons kan leren: “Alles is contingent, maar daarom niet
arbitrair.’
1) Alles is contingent = alles in onze samenleving, alle regels, alle instellingen, alle tradities,...
2
, hadden ook anders kunnen zijn. De samenleving had er anders kunnen uitzien. Iets is contingent
als het anders had kunnen zijn dan het nu is.
2) Maar daarom niet arbitrair/niet louter toevallig/niet willekeurig = het betekent niet dat er
geen goede reden is dat onze samenleving georganiseerd is hoe die nu georganiseerd is.
De sociologie en antropologie verspreidden bewustzijn van het contingente. Gewoonten en
handelingen die in andere culturen vanzelfsprekend zijn (bv. huwelijk), zijn vaak totaal anders
dan in onze cultuur, maar het had bij ons ook anders kunnen ontwikkelen.
Bijvoorbeeld, huwelijk: George Murdock = vergeleek heel wat (aspecten binnen) culturen met
elkaar, waaronder het huwelijk. In onze samenleving is dit eenvoudig: een verbintenis tussen
twee mensen. Als we naar de Murdock-files kijken, zien we dat monogame huwelijken in 20% van
de culturen voorkomen. In 80% van de gevallen was er een verbintenis tussen meerdere personen
(polygamie – persoon van het ene geslacht bindt zich met meerdere personen van het andere
geslacht): onderverdeling:
-> polygynie: één man met meerdere vrouwen
-> polyandrie: één vrouw met meerdere mannen
= een huwelijk is contingent: op andere plaatsen en op andere tijdstippen krijgt het een andere
vorm. Maar deze variatie is niet arbitrair: organisatie van het huwelijk is verbonden met wat er
gebeurd in de samenleving (bv. toestand van de economie, erfrecht...)
Blaise Pascal = alles wat in onze cultuur (hier) geldt, is dwaasheid ergens anders.
1.2.2. contingentie
Door het besef van contingentie, schrijft Howard Becker dat afwijkend gedrag door de
samenleving wordt geproduceerd. De normen die we hanteren om afwijkend en crimineel
gedrag te beoordelen verschillen van de ene tot de andere samenleving. (bv. verkrachting binnen
huwelijk: straf of niet?)
Hij beschrijft dus de dubbele taak van sociologie rond afwijkend gedrag. Eerst moet hij kunnen
verklaren waarom mensen afwijkend gedrag vertonen, ten tweede waarom dit wordt gezien als
afwijkend in bepaalde samenlevingen en in andere niet.
1.3. Contingent, maar niet arbitrair
= deze les wordt echter vaak ontkend, maar waarom?
Alles wat we aantreffen in de samenleving is niet opgelegd door god of door de natuur. Het is
namelijk gemaakt door mensen zelf (onze voorouders).
(bv. de wet is de wet – de wet is gemaakt door mensen, misschien hebben onze voorouders zich
vergist en kan het morgen anders zijn – de mens maakt de samenleving)
Jean-Jacques Rousseau (18de E): eerste die zich hier zorgen over maakte. Want waarom zouden
mensen de regels volgen als ze weten dat zij diegene zijn die ze opstellen? Rousseau zocht het
antwoord vroeger binnen religie (bv. regels worden opgelegd door god of opperwezen). Maar als
religie de enige instelling was die erin slaagde mensen regels en plichten te doen naleven,
verklaarde Rousseau dat er nood was aan een civiele religie. = een religie die mensen aanzet om
de wetten en regels van de samenleving te respecteren en na te leven, ondanks het besef dat
deze wetten conventies zijn (gemaakte wetten door de mens).
3
, => Nieuwe vraag: “waarom is het contingente niet arbitrair/willekeurig?: waarom zit er in ons
handelen een zekere voorspelbaarheid? Dit is de rode draad doorheen de sociologie, maar er is,
ook vandaag, geen pasklaar antwoord op!
We bestuderen 3 manieren waarop die vraagstelling in de loop van de geschiedenis werd
aangepakt:
1.3.1. Verlichting en Tegen-verlichting: aanloop naar de ontwikkeling v.d. sociologie
* Verlichting: - individualistisch mensbeeld, positief
- verwerping van religie als ordehandhaver: mens moet naar eigen natuur
kunnen leven.
- mens handelt via rede: rede moet grondslag van maatschappij zijn
- kennis via wetenschap zal gedrag van rede bevorderen; dit draagt bij tot
geluk
* Tegen-verlichting: - collectivistisch, mensen zijn egoïstisch en handelen uit eigenbelang
- er is geloof en gezag nodig om de maatschappij te doen werken
- limieten opleggen: mensen moeten beperkt worden
= sociologie als poging om tegenstellingen tussen de Verlichting en tegen-Verlichting te
overstijgen. (ze nemen ideeën van beide kanten mee.)
1.3.2. Auguste Comte: sociologie = Verlichting + tegen-Verlichting (verzoening)
= bedacht de term ‘sociologie’ (eerst: sociale fysica) en kan beschouwd worden als de
grondlegger. Hij was de oprichter van de positivistische benadering van sociale werkelijkheid
binnen de sociologie, die opperde dat alles via wetenschappelijke observatie en logica moest
beredeneerd worden.
-> Hij was een voorstander van de Verlichting, maar was gevoelig voor de argumenten van tegen-
Verlichting. Hij stelde zichzelf ook de vraag hoe en waarom mensen wetten en normen zouden
respecteren als zij inzagen dat deze slechts conventies zijn. Bij de denkers van de tegen-
verlichting, zoals De Bonald en De Maistre, haalde hij het idee dat een maatschappelijke orde
niet zomaar voortvloeit uit individueel redelijk gedrag, en evenmin door dwang alleen in stand
kan worden gehouden. Maar de oude religies hadden, net zoals bij Rousseau, ook bij Comte
afgedaan.
-> 3 opeenvolgende stadia in de menselijke ontwikkeling:
1) het religieuze denken/stadium
2) het metafysische denken/stadium, waarin belang gehecht wordt aan abstracte begrippen
(bv. de ziel)
3) het wetenschappelijk denken/positivistische stadium, waarin de samenleving door de rede
wordt gestuurd.
-> Hij stelde zichzelf de vraag: “Hoe kunnen mensen hun eigen lot in handen nemen, zonder dat
hun samenleving lijdt onder macht en misleiding?” (deze vraag blijft actueel!!)
= 2 grote krachten in het menselijk handelen en de geschiedenis:
- rede, gestuurd door de wetenschap (bv. een kind deed een aantal sporten en was duidelijk
beter in een bepaalde sport: hij liet de rest vallen of één sport was te intensief en niet meer
combineerbaar met de rest)
- emotie (of impulsen/gevoelens), gestuurd door religie (bv. hij voelde zich aangetrokken
door voetbal of een andere sport maar hij kan dit gevoel niet uitleggen)
4
Inleiding: een vak gericht op begrijpen: niet echt vanbuiten leren (nadenken over leerstof)
-> leerstof: hoofdstuk 1 t.e.m. 16 (de eerste 4 delen van het handboek + slides in de les) (leerstof
staat in de hoofdtekst: staat het niet in de hoofdtekst van het handboek, bv. uitdieping, extra’s,… dan
is het geen leerstof)
-> in het begin van het handboek: leerdoelen (dit moet je kennen en kunnen)
-> elk hoofdstuk begint met een verhaaltje/case (ze kunnen helpen om het hoofdstuk beter te
begrijpen, maar dit is geen leerstof, tenzij het in de hoofdtekst terug komt)
-> begin hoofdstuk: samenvatting = kapstok/leidraad (heel beperkt)
-> doorheen hoofdstukken: kaders over beroemde sociologen (het leven van de sociologen dragen
ook bij tot bepaalde thema’s van deze sociologen = achtergrondinformatie!! Het is géén hoofdtekst)
-> eind van het hoofdstuk: opdrachten + aantal vragen om jezelf te toetsen + aanraders (als je er
verder over wilt lezen)
-> multiple choice examen: 20 multiple choice vragen
-> opname wordt voorzien!! (duurt enkele uren voor deze les online staat op panopto)
Leidraad om te studeren: zie canvas
° kom naar de les en neem nota’s
° voor de volgende les (o.b.v. cursustekst) nota’s aanvullen (hoofdtekst!!) = schema maken
° stel jezelf een aantal vragen (luidop vragen beantwoorden) + kijk naar doelstellingen
° maak de toetsvragen op het einde van elk hoofdstuk
Vaak één hoofdstuk per les, maar ook enkele lessen zelfstudie (H2, 7,
10 en 16) Er wordt een uitgebreide zelftest voorzien van dat
hoofdstuk, samen met de antwoorden. (niet verplicht, wel
aangeraden)(test blijft online staan tot eind van het semester)
Proefexamen: online op canvas op 31 oktober (hoofdstukken 1-5)
= 10 multiple-choice – vragen, vragen van echte examens (samen met
oplossingen komen ze op canvas -> telt niet mee in einduitslag!!)
1
,Introductie Sociologie DEEL 1:
H1 – Wat is sociologie?
H2 – Welke taken heeft de socioloog?
H3 & H4 – Welke benaderingen kunnen we onderscheiden in de studie van de samenleving?
= heel veel richtingen bestuderen (aspecten van) de samenleving. Wat is dan de eigenheid van
sociologie? Wat is de belangrijkste les die de sociologie ons te leren heeft? (H1) Wat doet nu een
socioloog? (H2) Sociologie is een jonge EN slecht gekende wetenschap. Weinig mensen weten niet
wat dit inhoudt. Sociologie wordt vaak kritisch benaderd en roept vaak weerstand op bij mensen
(gaat in tegen bepaalde ideeën van mensen) = botsing tussen verhalen die mensen hebben over hoe
een samenleving werkt en de visie van sociologen. -> Wie heeft gelijk? Aan welke voorwaarden moet
een sociologische studie voldoen om wetenschap genoemd te worden?
Sociologie is een zeer diep verdeelde wetenschap, waarin verschillende perspectieven naast elkaar
staan. (H3 & H4) Er zijn theorieën die niet meer de ambitie hebben om alles te verklaren. Sommige
theorieën richten de aandacht op bepaalde zaken en laten andere dingen liggen. We moeten onszelf
de vraag stellen: helpen ze ons om een bepaald fenomeen beter te begrijpen?
=> verschillende perspectieven/benaderingen van theorieën: individualistische vs. collectivistische
benaderingen = ze zijn totaal verschillend, maar ze zijn even wetenschappelijk.
bv. Margaret Tatcher: “there is no such thing as society, there’re only individuals”
Alles wat wij aantreffen in de samenleving (bv. instellingen, gebruiken,…), is gemaakt door
individuen. Als alle individuen dood gaan, eindigt de samenleving. MAAR we kunnen vaststellen dat
er in die samenleving tal van dingen zijn die veel duurzamer zijn dan die individuen.
(bv. VUB: als plots niemand meer naar de VUB gaat, eindigt de VUB, maar enkel in dit geval. Want in
alle andere gevallen is de vub niet afhankelijk van de mensen die daar nu rondlopen, er komen altijd
nieuwe mensen -> universiteit is duurzamer dan de individuen van nu)
(bv. taal – taal bestaat omdat mensen ze lezen, spreken, .. als wij stoppen met taal, eindigt de taal. In
alle andere gevallen is de taal duurzamer dan individuen van nu. Wij worden geboren in een taal en
leren taal van onze ouders.)
HOOFDSTUK 1: De sociologische verzuchting
1.1. Wat is sociologie? Een poging tot definitie die gelukkig mislukt.
-> definities helpen ons niet echt verder met het begrijpen van sociologie. De verdeling binnen de
sociologie komt hier ook al tot uiting: sommige sociologen gaan iets willen toevoegen, sommigen
willen iets weglaten. DUS: geen definitie!
-> sociologie als een avontuur: jonge, levendige(/vernieuwende) + diep verdeelde wetenschap.
-> Max Weber zijn definitie van sociologie heeft 2 kanttekeningen:
1) de sociologie probeert hetzelfde als alle andere sociale wetenschappen (bv. psychologie,..)
2) de sociologische verklaring moet altijd causaal of oorzakelijk zijn. Hier zijn niet alle
sociologen het mee eens.
1.2. Wat de sociologie ons leert
1.2.1. de belangrijke les!
De belangrijkste les die sociologie ons kan leren: “Alles is contingent, maar daarom niet
arbitrair.’
1) Alles is contingent = alles in onze samenleving, alle regels, alle instellingen, alle tradities,...
2
, hadden ook anders kunnen zijn. De samenleving had er anders kunnen uitzien. Iets is contingent
als het anders had kunnen zijn dan het nu is.
2) Maar daarom niet arbitrair/niet louter toevallig/niet willekeurig = het betekent niet dat er
geen goede reden is dat onze samenleving georganiseerd is hoe die nu georganiseerd is.
De sociologie en antropologie verspreidden bewustzijn van het contingente. Gewoonten en
handelingen die in andere culturen vanzelfsprekend zijn (bv. huwelijk), zijn vaak totaal anders
dan in onze cultuur, maar het had bij ons ook anders kunnen ontwikkelen.
Bijvoorbeeld, huwelijk: George Murdock = vergeleek heel wat (aspecten binnen) culturen met
elkaar, waaronder het huwelijk. In onze samenleving is dit eenvoudig: een verbintenis tussen
twee mensen. Als we naar de Murdock-files kijken, zien we dat monogame huwelijken in 20% van
de culturen voorkomen. In 80% van de gevallen was er een verbintenis tussen meerdere personen
(polygamie – persoon van het ene geslacht bindt zich met meerdere personen van het andere
geslacht): onderverdeling:
-> polygynie: één man met meerdere vrouwen
-> polyandrie: één vrouw met meerdere mannen
= een huwelijk is contingent: op andere plaatsen en op andere tijdstippen krijgt het een andere
vorm. Maar deze variatie is niet arbitrair: organisatie van het huwelijk is verbonden met wat er
gebeurd in de samenleving (bv. toestand van de economie, erfrecht...)
Blaise Pascal = alles wat in onze cultuur (hier) geldt, is dwaasheid ergens anders.
1.2.2. contingentie
Door het besef van contingentie, schrijft Howard Becker dat afwijkend gedrag door de
samenleving wordt geproduceerd. De normen die we hanteren om afwijkend en crimineel
gedrag te beoordelen verschillen van de ene tot de andere samenleving. (bv. verkrachting binnen
huwelijk: straf of niet?)
Hij beschrijft dus de dubbele taak van sociologie rond afwijkend gedrag. Eerst moet hij kunnen
verklaren waarom mensen afwijkend gedrag vertonen, ten tweede waarom dit wordt gezien als
afwijkend in bepaalde samenlevingen en in andere niet.
1.3. Contingent, maar niet arbitrair
= deze les wordt echter vaak ontkend, maar waarom?
Alles wat we aantreffen in de samenleving is niet opgelegd door god of door de natuur. Het is
namelijk gemaakt door mensen zelf (onze voorouders).
(bv. de wet is de wet – de wet is gemaakt door mensen, misschien hebben onze voorouders zich
vergist en kan het morgen anders zijn – de mens maakt de samenleving)
Jean-Jacques Rousseau (18de E): eerste die zich hier zorgen over maakte. Want waarom zouden
mensen de regels volgen als ze weten dat zij diegene zijn die ze opstellen? Rousseau zocht het
antwoord vroeger binnen religie (bv. regels worden opgelegd door god of opperwezen). Maar als
religie de enige instelling was die erin slaagde mensen regels en plichten te doen naleven,
verklaarde Rousseau dat er nood was aan een civiele religie. = een religie die mensen aanzet om
de wetten en regels van de samenleving te respecteren en na te leven, ondanks het besef dat
deze wetten conventies zijn (gemaakte wetten door de mens).
3
, => Nieuwe vraag: “waarom is het contingente niet arbitrair/willekeurig?: waarom zit er in ons
handelen een zekere voorspelbaarheid? Dit is de rode draad doorheen de sociologie, maar er is,
ook vandaag, geen pasklaar antwoord op!
We bestuderen 3 manieren waarop die vraagstelling in de loop van de geschiedenis werd
aangepakt:
1.3.1. Verlichting en Tegen-verlichting: aanloop naar de ontwikkeling v.d. sociologie
* Verlichting: - individualistisch mensbeeld, positief
- verwerping van religie als ordehandhaver: mens moet naar eigen natuur
kunnen leven.
- mens handelt via rede: rede moet grondslag van maatschappij zijn
- kennis via wetenschap zal gedrag van rede bevorderen; dit draagt bij tot
geluk
* Tegen-verlichting: - collectivistisch, mensen zijn egoïstisch en handelen uit eigenbelang
- er is geloof en gezag nodig om de maatschappij te doen werken
- limieten opleggen: mensen moeten beperkt worden
= sociologie als poging om tegenstellingen tussen de Verlichting en tegen-Verlichting te
overstijgen. (ze nemen ideeën van beide kanten mee.)
1.3.2. Auguste Comte: sociologie = Verlichting + tegen-Verlichting (verzoening)
= bedacht de term ‘sociologie’ (eerst: sociale fysica) en kan beschouwd worden als de
grondlegger. Hij was de oprichter van de positivistische benadering van sociale werkelijkheid
binnen de sociologie, die opperde dat alles via wetenschappelijke observatie en logica moest
beredeneerd worden.
-> Hij was een voorstander van de Verlichting, maar was gevoelig voor de argumenten van tegen-
Verlichting. Hij stelde zichzelf ook de vraag hoe en waarom mensen wetten en normen zouden
respecteren als zij inzagen dat deze slechts conventies zijn. Bij de denkers van de tegen-
verlichting, zoals De Bonald en De Maistre, haalde hij het idee dat een maatschappelijke orde
niet zomaar voortvloeit uit individueel redelijk gedrag, en evenmin door dwang alleen in stand
kan worden gehouden. Maar de oude religies hadden, net zoals bij Rousseau, ook bij Comte
afgedaan.
-> 3 opeenvolgende stadia in de menselijke ontwikkeling:
1) het religieuze denken/stadium
2) het metafysische denken/stadium, waarin belang gehecht wordt aan abstracte begrippen
(bv. de ziel)
3) het wetenschappelijk denken/positivistische stadium, waarin de samenleving door de rede
wordt gestuurd.
-> Hij stelde zichzelf de vraag: “Hoe kunnen mensen hun eigen lot in handen nemen, zonder dat
hun samenleving lijdt onder macht en misleiding?” (deze vraag blijft actueel!!)
= 2 grote krachten in het menselijk handelen en de geschiedenis:
- rede, gestuurd door de wetenschap (bv. een kind deed een aantal sporten en was duidelijk
beter in een bepaalde sport: hij liet de rest vallen of één sport was te intensief en niet meer
combineerbaar met de rest)
- emotie (of impulsen/gevoelens), gestuurd door religie (bv. hij voelde zich aangetrokken
door voetbal of een andere sport maar hij kan dit gevoel niet uitleggen)
4
