2. Van oorlog naar oorlog, 1919-1945
2.1 Weimar en Versailles, 1918-1919
Novemberrevolutie: de overgang van het Duitse Keizerrijk naar de Weimarrepubliek. Afzetting
Keizer Wilhelm II en uitroeping republiek (SPD).
Wapenstilstand door regering getekend met Duitse overgave.
Begin 1919 werden er verkiezingen gehouden, de nieuwe grondwet kwam tot stand Duitsland
werd hiermee een parlementaire democratie. Wetgevende macht kwam bij het parlement
(=rijksdag).
Links-extremisme en de Spartakus-opstand:
De regering stond voor twee grote uitdagingen:
- Economie moest weer opgebouwd worden
- De politieke rust moest hersteld worden
Spartakus- opstand: revolutiepoging van radiaal-socialisten en communisten. Zij wilden in Duitsland
de macht grijpen, maar de sociaaldemocratische regering stopte de opstand met het leger.
Rechts-extremisme en de dolkstootlegende:
De rechtsextremisten, oude conservatieven elite en oud-soldaten hadden ook geen vertrouwen in de
nieuwe Weimar regering. Zij geloofde in de dolkstootlegende: de schuld van de regering dat
Duitsland de oorlog had verloren. Volgens hen had het Duitse leger een dolkstoot in de rug gekregen
van de nieuwe sociaaldemocratische regering.
Het is een `legende`(complot) omdat de wapenstilstand werd getekend op aandringen van de
hoogste legerleiding (en leger).
Verdrag van Versailles:
Veertienpunten plan was opgezet als vredeplan door president Wilson van Amerika.
2 belangrijke punten: zelfbeschikkingsrecht van volken (wat nationalisme in oost Europa moest
verminderen) + er kwam een Volkerenbond tussen alle landen dat zou helpen aan vrede door middel
van overleg.
Alle landen vonden dit plan niks.
Verdrag van Versailles betekende voor Duitsland:
- Enorme herstelbetalingen (dit maakte de opbouw van een sterke economie onmogelijk).
- Teruggave van Elzas-Lotharingen aan Frankrijk.
- Het verlies van andere economisch belangrijke gebieden in Europa en de overzeese koloniën.
- Verkleining Duits leger: 100.000 man – enkel voor binnenlandse veiligheid.
- Demilitarisering van het Rijnland – het grensgebied met Frankrijk.
- Schuld van de oorlog op zich nemen.
Duitsland moest verplicht het verdrag accepteren.
Het Amerikaans parlement wilde niks van de Volkenbond weten (president Wilsons plan). VS keerde
terug naar een politiek van isolationisme: niet bemoeien met Europa en zij niet met ons.
, 2.2 Weimarrepubliek zonder republikeinen, 1919-1933
De economie in Duitsland herstelde amper na de oorlog, redenen (naast politieke onrust):
- Omschakelingen van een oorlogseconomie naar een normale economie. Veel mannen waren
gesneuveld of verminkt (geestelijk of lichamelijk) en konden geen bijdrage meer leveren aan
de opbouw van het land, geen inkomsten en leefde in armoede.
- Herstelbetalingen van verdrag van Versailles. Bijna alles wat de economie opleverde moest
ingeleverd worden bij Frankrijk.
- Verlies van Elzas-Lotharingen met veel steenkoolmijnen en staalfabrieken.
- Verlies van koloniën met de grondstoffen daar.
Bezetting Ruhrgebied en hyperinflatie
In 1922 kon Duitsland door de herstelbetalingen niet genoeg steenkool leveren, waarop de fransen
soldaten het Ruhrgebied binnentrokken. Het leger onderzocht of de levering alsnog af te dwingen
was. 1923: bezetting van het Ruhrgebied.
De staking die door de Duitse arbeiders als protest werd uitgeroepen werd gesteund door de
regering. De stakers werden door de regering doorbetaald. Daar moest wel geld bijgedrukt voor
worden. De waarde van het geld daalde daardoor en leidde tot hyperinflatie.
Mislukte staatsgreep NSDAP
Hyperinflatie ontwrichtte het hele land en de regering. In het najaar van 1923 probeerden zowel
communisten als nationalisten de macht over te nemen.
Bekendste staatsgreep was die van de NSDAP onder leiding van Hitler. Deze mislukte en Hitler werd
veroordeeld voor vijf jaar gevangenis, waarvan hij 13 maanden uitzat. In zijn cel schreef hij het boek
Mein Kampf (mijn strijd). Hierin zette hij zijn politieke en maatschappelijke nationaalsocialistische
ideeën uit.
Tijdelijke opleving: 1924-1929
Dawesplan
De economie van Duitsland kreeg hulp van Amerika, omdat Amerika bang was voor politieke
instabiliteit in Duitsland en Europa als Duitsland er niet meer boven opkwam.
Dawesplan: Duitsland kon met Amerikaanse leningen en investeringen de economie weer
opbouwen. Met een goede economie konden ook de herstelbetalingen worden voldaan.
Het belang van Amerika: als Duitsland de herstelbetalingen aan Frankrijk en Groot-Brittannië kon
inlossen, konden deze twee landen hun oorlogsleningen aan Amerika terugbetalen.
De nationaalsocialisten zagen niets in dit Dawesplan. In hun ogen leverde Duitsland zich uit aan de
Geallieerde tegenstander.
Een tweede reden voor meer stabiliteit was een nieuwe stap in het buitenlandse beleid.
Verdrag van Locarno: Duitsland erkende de grenzen, zoals beschreven in het verdrag van
Versailles en Frankrijk om Duitsland niet zomaar meer binnen te vallen, zoals bij de bezetting van het
Ruhrgebied.
Deze verzoeningspolitiek leverde Duitsland weer internationale steun op.
2.1 Weimar en Versailles, 1918-1919
Novemberrevolutie: de overgang van het Duitse Keizerrijk naar de Weimarrepubliek. Afzetting
Keizer Wilhelm II en uitroeping republiek (SPD).
Wapenstilstand door regering getekend met Duitse overgave.
Begin 1919 werden er verkiezingen gehouden, de nieuwe grondwet kwam tot stand Duitsland
werd hiermee een parlementaire democratie. Wetgevende macht kwam bij het parlement
(=rijksdag).
Links-extremisme en de Spartakus-opstand:
De regering stond voor twee grote uitdagingen:
- Economie moest weer opgebouwd worden
- De politieke rust moest hersteld worden
Spartakus- opstand: revolutiepoging van radiaal-socialisten en communisten. Zij wilden in Duitsland
de macht grijpen, maar de sociaaldemocratische regering stopte de opstand met het leger.
Rechts-extremisme en de dolkstootlegende:
De rechtsextremisten, oude conservatieven elite en oud-soldaten hadden ook geen vertrouwen in de
nieuwe Weimar regering. Zij geloofde in de dolkstootlegende: de schuld van de regering dat
Duitsland de oorlog had verloren. Volgens hen had het Duitse leger een dolkstoot in de rug gekregen
van de nieuwe sociaaldemocratische regering.
Het is een `legende`(complot) omdat de wapenstilstand werd getekend op aandringen van de
hoogste legerleiding (en leger).
Verdrag van Versailles:
Veertienpunten plan was opgezet als vredeplan door president Wilson van Amerika.
2 belangrijke punten: zelfbeschikkingsrecht van volken (wat nationalisme in oost Europa moest
verminderen) + er kwam een Volkerenbond tussen alle landen dat zou helpen aan vrede door middel
van overleg.
Alle landen vonden dit plan niks.
Verdrag van Versailles betekende voor Duitsland:
- Enorme herstelbetalingen (dit maakte de opbouw van een sterke economie onmogelijk).
- Teruggave van Elzas-Lotharingen aan Frankrijk.
- Het verlies van andere economisch belangrijke gebieden in Europa en de overzeese koloniën.
- Verkleining Duits leger: 100.000 man – enkel voor binnenlandse veiligheid.
- Demilitarisering van het Rijnland – het grensgebied met Frankrijk.
- Schuld van de oorlog op zich nemen.
Duitsland moest verplicht het verdrag accepteren.
Het Amerikaans parlement wilde niks van de Volkenbond weten (president Wilsons plan). VS keerde
terug naar een politiek van isolationisme: niet bemoeien met Europa en zij niet met ons.
, 2.2 Weimarrepubliek zonder republikeinen, 1919-1933
De economie in Duitsland herstelde amper na de oorlog, redenen (naast politieke onrust):
- Omschakelingen van een oorlogseconomie naar een normale economie. Veel mannen waren
gesneuveld of verminkt (geestelijk of lichamelijk) en konden geen bijdrage meer leveren aan
de opbouw van het land, geen inkomsten en leefde in armoede.
- Herstelbetalingen van verdrag van Versailles. Bijna alles wat de economie opleverde moest
ingeleverd worden bij Frankrijk.
- Verlies van Elzas-Lotharingen met veel steenkoolmijnen en staalfabrieken.
- Verlies van koloniën met de grondstoffen daar.
Bezetting Ruhrgebied en hyperinflatie
In 1922 kon Duitsland door de herstelbetalingen niet genoeg steenkool leveren, waarop de fransen
soldaten het Ruhrgebied binnentrokken. Het leger onderzocht of de levering alsnog af te dwingen
was. 1923: bezetting van het Ruhrgebied.
De staking die door de Duitse arbeiders als protest werd uitgeroepen werd gesteund door de
regering. De stakers werden door de regering doorbetaald. Daar moest wel geld bijgedrukt voor
worden. De waarde van het geld daalde daardoor en leidde tot hyperinflatie.
Mislukte staatsgreep NSDAP
Hyperinflatie ontwrichtte het hele land en de regering. In het najaar van 1923 probeerden zowel
communisten als nationalisten de macht over te nemen.
Bekendste staatsgreep was die van de NSDAP onder leiding van Hitler. Deze mislukte en Hitler werd
veroordeeld voor vijf jaar gevangenis, waarvan hij 13 maanden uitzat. In zijn cel schreef hij het boek
Mein Kampf (mijn strijd). Hierin zette hij zijn politieke en maatschappelijke nationaalsocialistische
ideeën uit.
Tijdelijke opleving: 1924-1929
Dawesplan
De economie van Duitsland kreeg hulp van Amerika, omdat Amerika bang was voor politieke
instabiliteit in Duitsland en Europa als Duitsland er niet meer boven opkwam.
Dawesplan: Duitsland kon met Amerikaanse leningen en investeringen de economie weer
opbouwen. Met een goede economie konden ook de herstelbetalingen worden voldaan.
Het belang van Amerika: als Duitsland de herstelbetalingen aan Frankrijk en Groot-Brittannië kon
inlossen, konden deze twee landen hun oorlogsleningen aan Amerika terugbetalen.
De nationaalsocialisten zagen niets in dit Dawesplan. In hun ogen leverde Duitsland zich uit aan de
Geallieerde tegenstander.
Een tweede reden voor meer stabiliteit was een nieuwe stap in het buitenlandse beleid.
Verdrag van Locarno: Duitsland erkende de grenzen, zoals beschreven in het verdrag van
Versailles en Frankrijk om Duitsland niet zomaar meer binnen te vallen, zoals bij de bezetting van het
Ruhrgebied.
Deze verzoeningspolitiek leverde Duitsland weer internationale steun op.
