MVO (Maatschappelijk verantwoord ondernemen) (YB1041 |
2024)
September 2024 – Januari 2025 (examen /2024)
Docent Jan Van Den Broeck
Inhoudstafel
1. Les 1: Inleiding....................................................................................................................................1
Vraag 1: Wat is de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen?............................1
Vraag 2: Hoe geven ondernemingen vorm aan die verantwoordelijkheid?.......................................1
Wie denkt dat we de wereld kunnen redden door bomen te planten?.............................................1
2. Les 2: MVO vroeger en nu deel 1........................................................................................................1
Hoe ontwikkelt zich dit (MVO) doorheen de geschiedenis?...............................................................1
Nothing new here...............................................................................................................................1
Wat zijn de morele gronden van deze verantwoordelijkheid?.......................................................2
Industriële revolutie...........................................................................................................................2
Opkomst van het ‘sociale contract’ tussen bedrijven en de gemeenschap....................................4
Welke mogelijke problemen zie je bij deze vormen van maatschappelijke verantwoordelijkheid
en de organistie ervan?..................................................................................................................4
Filantropie, paternalisme & MVO...................................................................................................4
Wat zijn de gelijkenissen en de verschillen met de vroegere periodes?.........................................5
Fast forward naar halfweg 20e eeuw..................................................................................................5
Club of Rome(1968) – ‘Limits to Growth (1972).................................................................................5
Welke belangrijke verschuivingen stel je vast?...............................................................................6
3. Les 3: MVO vroeger en nu deel 2........................................................................................................6
Friedman doctrine..............................................................................................................................6
Shareholder theory / primacy.............................................................................................................6
Stakeholder theory.............................................................................................................................6
‘Our Common Future’, Brundtland Report, Brundtland Commission (1987)......................................7
Tripple Bottom Line, John Elkington (1994)........................................................................................7
Planetary Boundaries (Rockström J. et al) (2009)...............................................................................7
SDG’s (Sustainable Development Goals) (2015) + SDG Wedding Cake...............................................7
The SDG Wedding Cake (Stockholm Resilience Center, 2009)........................................................7
Doughnut Economics (2017) - Kate Raworth......................................................................................8
4. Les 4: Key Concepts............................................................................................................................8
Motieven voor MVO...........................................................................................................................8
ESG (Environmental, Social, Governance)..........................................................................................9
ESG & rapportagekader..................................................................................................................9
ESG & Europese wetgeving.............................................................................................................9
EU-Taxonomy.....................................................................................................................................9
Duurzame activiteten...................................................................................................................10
Stappenplan voor de EU-taxonomie.............................................................................................10
CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive)........................................................................11
Voor wie en wanneer?..................................................................................................................11
Belangrijke principes.....................................................................................................................11
Materialiteitsanalyse........................................................................................................................12
, Aanpak..........................................................................................................................................12
ESRS (European Sustainability Reporting Standards)........................................................................13
Wat is het verschil fof de link tussen dit alles, duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord
ondernemen?...............................................................................................................................13
Kritische bedenkingen......................................................................................................................14
Certificaten en labels........................................................................................................................14
5. ReFaCed – Koen Van Pottelbergh 14/11/2024.................................................................................14
6. Alternatieve businessmodellen........................................................................................................15
Materialen........................................................................................................................................15
Redesign...........................................................................................................................................15
Productie..........................................................................................................................................17
Distributie.........................................................................................................................................17
Gebruik.............................................................................................................................................17
End of life & collecting......................................................................................................................18
Prijs- en verdienmodel......................................................................................................................18
Partnerships......................................................................................................................................19
Mindsets...........................................................................................................................................19
7. Begrippenlijsten................................................................................................................................20
Maatschappelijk verantwoord ondernemen / Corporate social responsibility.................................20
Sociaal Contract................................................................................................................................20
Paternalisme.....................................................................................................................................20
Filantropie........................................................................................................................................21
Structurele verandering (of systemische / systeemverandering).....................................................21
Limits to Growth...............................................................................................................................21
Friedman Doctrine + shareholder theory ........................................................................................21
Stakeholder theory...........................................................................................................................22
Our common future..........................................................................................................................22
Tripple Bottom Line..........................................................................................................................22
Planetary Boundaries.......................................................................................................................22
SDG + SDG wedding cake model.......................................................................................................23
Doughnut Economics........................................................................................................................23
ESG (Environmental, Social, and Governance):.................................................................................23
Green Deal........................................................................................................................................24
EU-Taxonomy...................................................................................................................................24
CSRD.................................................................................................................................................25
ESRS..................................................................................................................................................25
De waardeketen en/in de CSRD........................................................................................................26
Dubbele materialiteit........................................................................................................................26
Circulaire economie..........................................................................................................................26
Regeneratieve economie..................................................................................................................27
Distributieve economie ....................................................................................................................28
‘Duurzaamheid verkoopt niets’........................................................................................................28
B-Corp...............................................................................................................................................29
Aandeelhouders vs. stakeholderkapitalisme....................................................................................29
Greenwashing vs. greenhushing.......................................................................................................30
Duurzaamheid & blockchain.............................................................................................................30
Ecosysteem.......................................................................................................................................31
VCDO................................................................................................................................................31
, 1. Les 1: Inleiding
Cursus is te herleiden naar 2 vragen:
Vraag 1: Wat is de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen?
De verantwoordelijkheid van bedrijven om bij te dragen aan economische, sociale en
ecologische duurzaamheid. Het houdt in dat bedrijven niet alleen rekening houden met
winstmaximalisatie, maar ook met de impact van hun activiteiten op mens, milieu en
maatschappij.
- Economische verantwoordelijkheid; economische waarde, werkgelegenheid
creëren.
- Juridische verantwoordelijkheid; Bedrijven moeten zich houden aan de wet- en
regelgeving in de landen waar ze actief zijn. Dit omvat eerlijke concurrentie,
consumentenrechten, en arbeidswetgeving.
- Etische verantwoordelijkheid; Bedrijven moeten handelen op een manier die
eerlijk, rechtvaardig, en respectvol is, zelfs als dit niet wettelijk vereist is. Dit
betekent onder andere eerlijke behandeling van werknemers, transparantie, en het
vermijden van schadelijke praktijken, zoals uitbuiting of milieuschade.
Vraag 2: Hoe geven ondernemingen vorm aan die verantwoordelijkheid?
- Duurzaamheidsbeleid: Afvalbeheer & recycling, verminderen van CO2-uitstoot
- Etische bedrijfsvoering: eerlijke handelspraktijken, anti-corruptiebeleid
- Werknemerswelzijn: gezondheid en veiligheid, opleiding en ontwikkeling
Wie denkt dat we de wereld kunnen redden door bomen te planten?
Als er meer bomen worden omgekapt dan er worden geplant zal dit niet werken. We
moeten structureel het probleem aanpakken = structurele verandering = MVO
Structurele verandering betekent een fundamentele en duurzame aanpassing in
systemen of processen. Voor milieukwesties houdt het in dat we niet alleen tijdelijke
oplossingen, zoals bomen planten, gebruiken, maar ook diepgaande hervormingen
doorvoeren in de manier waarop we produceren, consumeren en met het milieu
omgaan. Bij MVO gaat het om bedrijven die hun hele bedrijfsvoering verduurzamen,
bijvoorbeeld door over te stappen op groene energie of circulaire productieprocessen.
Het doel is om problemen bij de wortel aan te pakken, niet alleen symptomen te
bestrijden.
2. Les 2: MVO vroeger en nu deel 1
Hoe ontwikkelt zich dit (MVO) doorheen de geschiedenis?
BEDRIJFSETHIEK
Wat verantwoord is, wat moreel aanvaardbaar en goed is, is in ontwikkeling
doorheen de tijd.
- Beste voorbeeld: kolonialisme was in essentie, en in het begin in de eerste plaats een
project van ondernemingen. => Verenigde Oost-Indische Companie (NL), East India
Company, Leopold II en de concessies
- En dan hebben we het nog niet over slavernij, kinderarbeid of sweatshops
En tegelijk zorgt die voortdurende ontwikkeling ervoor dat er spanningsveld ontstaat
tussen progressieve en conservatieve krachten, dat zien we vandaag ook. We
moeten bedrijfsethiek en dus ook MVO dus zien als iets dat een kind is van z’n tijd en
het (altijd tijdelijke) resultaat van
Nothing new here
Het idee dat vermogenden verantwoordelijkheden dragen tegenover de minder
vermogenden is een universeel en historisch wijdverspreid concept. Hoewel bedrijven
1
, en vennootschappen etc. toen niet bestonden zoals wij dat hier en nu kennen, zijn er
uiteraard verschillende (culturele) systemen.
MAAR Handel, nijverheid, ondernemerschap, al deze zaken, in de verschijningsvorm
eigen aan de historische en culturele context waarin ze plaatsvonden … zijn allemaal
doordrongen van ideeën van;
- Ethisch handelen
- Maatschappelijke en sociale verantwoordelijkheid
- Welzijn voor de gemeenschap
- Algemeen goed
- Burgerplicht
Romeinen: patronagesysteem – patroon/cliënt: Rijke Romeinse burgers hadden de
sociale plicht om als beschermheer op te treden en financiële steun en bescherming
te bieden aan hun cliënten (minder rijke). In ruil daarvoor boden klanten loyaliteit en
diensten aan.
(Oude) India: Dharma (rechtvaardige plicht), Dana (liefdadigheid)
(Oude) China: Confusius (gerechtvaardigde winst): Onder Confucius werd rijkdom
alleen gerechtvaardigd als deze eerlijk werd verkregen en als het ten goede kwam
aan de samenleving. & Boeddhisme (compassie en altruïsme)
Middeleeuwen: Kerk, gilden: middeleeuwse beroepsverenigingen die regels hadden
die leden verplichtten ethisch te handelen en bij te dragen aan het welzijn van hun
gemeenschap & filantropie: Rijke burgers sponsorden vaak openbare werken, zoals
kerken, bruggen en ziekenhuizen, als uiting van hun maatschappelijke plicht.
Zuid(elijk) Afrika & Kenia: Ubuntu: Een Zuid-Afrikaans concept dat stelt dat een
persoon alleen menselijk is door anderen: “I am because we are.” Dit betekent dat
rijkdom en middelen moeten worden gedeeld voor het collectieve welzijn. &
Harambee: Een Keniaans begrip dat letterlijk "samen trekken" betekent. Het
benadrukt gemeenschapsinitiatieven waarbij mensen samenkomen om middelen en
inspanningen te delen, vaak gesteund door vermogenden in de gemeenschap.
Islam: Zakat: 5 pijlers van Islam, verplichting om een deel van rijkdom af te staan
aan armen.
Wat zijn de morele gronden van deze verantwoordelijkheid?
Het concept van “maatschappelijk verantwoord ondernemen”, heeft diepe wortels in
verschillende culturen en samenlevingen. In oude beschavingen zoals Rome en India,
maar ook in middeleeuws Europa, waren bedrijfsethiek en filantropie nauw verbonden
met religieuze en culturele verwachtingen van plicht, liefdadigheid en betrokkenheid bij
de gemeenschap. Of het nu via patronage, gildevoorschriften of liefdadigheidsdonaties
was, van rijke individuen en zakenmensen werd verwacht dat ze bijdroegen aan het
welzijn van de samenleving, wat de tijdloze aard weerspiegelde van het idee dat
degenen met middelen deze zouden moeten gebruiken voor het algemeen belang.
Industriële revoluti e
Veranderingen in productiewijze en arbeidsveranderingen
Veranderingen in demografie en sociale samenstelling/organisatie
Verstedelijking
- Het ontstaan van grote fabrieken in en rond steden => Andere werkomstandigheden,
andere levensomstandigheden, vervuiling, nieuwe sociale organisatie en klassen (het
‘proletariaat’), nieuwe gezinssamenstellingen etc.
- Kinderarbeid, lange arbeid, ongezond, …
- Beluiken, armzalige woningen, vaak meerdere gezinnen, geen voorzieningen,
gedeelde toiletten, … ongezond, veel ziekte …
2
2024)
September 2024 – Januari 2025 (examen /2024)
Docent Jan Van Den Broeck
Inhoudstafel
1. Les 1: Inleiding....................................................................................................................................1
Vraag 1: Wat is de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen?............................1
Vraag 2: Hoe geven ondernemingen vorm aan die verantwoordelijkheid?.......................................1
Wie denkt dat we de wereld kunnen redden door bomen te planten?.............................................1
2. Les 2: MVO vroeger en nu deel 1........................................................................................................1
Hoe ontwikkelt zich dit (MVO) doorheen de geschiedenis?...............................................................1
Nothing new here...............................................................................................................................1
Wat zijn de morele gronden van deze verantwoordelijkheid?.......................................................2
Industriële revolutie...........................................................................................................................2
Opkomst van het ‘sociale contract’ tussen bedrijven en de gemeenschap....................................4
Welke mogelijke problemen zie je bij deze vormen van maatschappelijke verantwoordelijkheid
en de organistie ervan?..................................................................................................................4
Filantropie, paternalisme & MVO...................................................................................................4
Wat zijn de gelijkenissen en de verschillen met de vroegere periodes?.........................................5
Fast forward naar halfweg 20e eeuw..................................................................................................5
Club of Rome(1968) – ‘Limits to Growth (1972).................................................................................5
Welke belangrijke verschuivingen stel je vast?...............................................................................6
3. Les 3: MVO vroeger en nu deel 2........................................................................................................6
Friedman doctrine..............................................................................................................................6
Shareholder theory / primacy.............................................................................................................6
Stakeholder theory.............................................................................................................................6
‘Our Common Future’, Brundtland Report, Brundtland Commission (1987)......................................7
Tripple Bottom Line, John Elkington (1994)........................................................................................7
Planetary Boundaries (Rockström J. et al) (2009)...............................................................................7
SDG’s (Sustainable Development Goals) (2015) + SDG Wedding Cake...............................................7
The SDG Wedding Cake (Stockholm Resilience Center, 2009)........................................................7
Doughnut Economics (2017) - Kate Raworth......................................................................................8
4. Les 4: Key Concepts............................................................................................................................8
Motieven voor MVO...........................................................................................................................8
ESG (Environmental, Social, Governance)..........................................................................................9
ESG & rapportagekader..................................................................................................................9
ESG & Europese wetgeving.............................................................................................................9
EU-Taxonomy.....................................................................................................................................9
Duurzame activiteten...................................................................................................................10
Stappenplan voor de EU-taxonomie.............................................................................................10
CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive)........................................................................11
Voor wie en wanneer?..................................................................................................................11
Belangrijke principes.....................................................................................................................11
Materialiteitsanalyse........................................................................................................................12
, Aanpak..........................................................................................................................................12
ESRS (European Sustainability Reporting Standards)........................................................................13
Wat is het verschil fof de link tussen dit alles, duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord
ondernemen?...............................................................................................................................13
Kritische bedenkingen......................................................................................................................14
Certificaten en labels........................................................................................................................14
5. ReFaCed – Koen Van Pottelbergh 14/11/2024.................................................................................14
6. Alternatieve businessmodellen........................................................................................................15
Materialen........................................................................................................................................15
Redesign...........................................................................................................................................15
Productie..........................................................................................................................................17
Distributie.........................................................................................................................................17
Gebruik.............................................................................................................................................17
End of life & collecting......................................................................................................................18
Prijs- en verdienmodel......................................................................................................................18
Partnerships......................................................................................................................................19
Mindsets...........................................................................................................................................19
7. Begrippenlijsten................................................................................................................................20
Maatschappelijk verantwoord ondernemen / Corporate social responsibility.................................20
Sociaal Contract................................................................................................................................20
Paternalisme.....................................................................................................................................20
Filantropie........................................................................................................................................21
Structurele verandering (of systemische / systeemverandering).....................................................21
Limits to Growth...............................................................................................................................21
Friedman Doctrine + shareholder theory ........................................................................................21
Stakeholder theory...........................................................................................................................22
Our common future..........................................................................................................................22
Tripple Bottom Line..........................................................................................................................22
Planetary Boundaries.......................................................................................................................22
SDG + SDG wedding cake model.......................................................................................................23
Doughnut Economics........................................................................................................................23
ESG (Environmental, Social, and Governance):.................................................................................23
Green Deal........................................................................................................................................24
EU-Taxonomy...................................................................................................................................24
CSRD.................................................................................................................................................25
ESRS..................................................................................................................................................25
De waardeketen en/in de CSRD........................................................................................................26
Dubbele materialiteit........................................................................................................................26
Circulaire economie..........................................................................................................................26
Regeneratieve economie..................................................................................................................27
Distributieve economie ....................................................................................................................28
‘Duurzaamheid verkoopt niets’........................................................................................................28
B-Corp...............................................................................................................................................29
Aandeelhouders vs. stakeholderkapitalisme....................................................................................29
Greenwashing vs. greenhushing.......................................................................................................30
Duurzaamheid & blockchain.............................................................................................................30
Ecosysteem.......................................................................................................................................31
VCDO................................................................................................................................................31
, 1. Les 1: Inleiding
Cursus is te herleiden naar 2 vragen:
Vraag 1: Wat is de maatschappelijke verantwoordelijkheid van ondernemingen?
De verantwoordelijkheid van bedrijven om bij te dragen aan economische, sociale en
ecologische duurzaamheid. Het houdt in dat bedrijven niet alleen rekening houden met
winstmaximalisatie, maar ook met de impact van hun activiteiten op mens, milieu en
maatschappij.
- Economische verantwoordelijkheid; economische waarde, werkgelegenheid
creëren.
- Juridische verantwoordelijkheid; Bedrijven moeten zich houden aan de wet- en
regelgeving in de landen waar ze actief zijn. Dit omvat eerlijke concurrentie,
consumentenrechten, en arbeidswetgeving.
- Etische verantwoordelijkheid; Bedrijven moeten handelen op een manier die
eerlijk, rechtvaardig, en respectvol is, zelfs als dit niet wettelijk vereist is. Dit
betekent onder andere eerlijke behandeling van werknemers, transparantie, en het
vermijden van schadelijke praktijken, zoals uitbuiting of milieuschade.
Vraag 2: Hoe geven ondernemingen vorm aan die verantwoordelijkheid?
- Duurzaamheidsbeleid: Afvalbeheer & recycling, verminderen van CO2-uitstoot
- Etische bedrijfsvoering: eerlijke handelspraktijken, anti-corruptiebeleid
- Werknemerswelzijn: gezondheid en veiligheid, opleiding en ontwikkeling
Wie denkt dat we de wereld kunnen redden door bomen te planten?
Als er meer bomen worden omgekapt dan er worden geplant zal dit niet werken. We
moeten structureel het probleem aanpakken = structurele verandering = MVO
Structurele verandering betekent een fundamentele en duurzame aanpassing in
systemen of processen. Voor milieukwesties houdt het in dat we niet alleen tijdelijke
oplossingen, zoals bomen planten, gebruiken, maar ook diepgaande hervormingen
doorvoeren in de manier waarop we produceren, consumeren en met het milieu
omgaan. Bij MVO gaat het om bedrijven die hun hele bedrijfsvoering verduurzamen,
bijvoorbeeld door over te stappen op groene energie of circulaire productieprocessen.
Het doel is om problemen bij de wortel aan te pakken, niet alleen symptomen te
bestrijden.
2. Les 2: MVO vroeger en nu deel 1
Hoe ontwikkelt zich dit (MVO) doorheen de geschiedenis?
BEDRIJFSETHIEK
Wat verantwoord is, wat moreel aanvaardbaar en goed is, is in ontwikkeling
doorheen de tijd.
- Beste voorbeeld: kolonialisme was in essentie, en in het begin in de eerste plaats een
project van ondernemingen. => Verenigde Oost-Indische Companie (NL), East India
Company, Leopold II en de concessies
- En dan hebben we het nog niet over slavernij, kinderarbeid of sweatshops
En tegelijk zorgt die voortdurende ontwikkeling ervoor dat er spanningsveld ontstaat
tussen progressieve en conservatieve krachten, dat zien we vandaag ook. We
moeten bedrijfsethiek en dus ook MVO dus zien als iets dat een kind is van z’n tijd en
het (altijd tijdelijke) resultaat van
Nothing new here
Het idee dat vermogenden verantwoordelijkheden dragen tegenover de minder
vermogenden is een universeel en historisch wijdverspreid concept. Hoewel bedrijven
1
, en vennootschappen etc. toen niet bestonden zoals wij dat hier en nu kennen, zijn er
uiteraard verschillende (culturele) systemen.
MAAR Handel, nijverheid, ondernemerschap, al deze zaken, in de verschijningsvorm
eigen aan de historische en culturele context waarin ze plaatsvonden … zijn allemaal
doordrongen van ideeën van;
- Ethisch handelen
- Maatschappelijke en sociale verantwoordelijkheid
- Welzijn voor de gemeenschap
- Algemeen goed
- Burgerplicht
Romeinen: patronagesysteem – patroon/cliënt: Rijke Romeinse burgers hadden de
sociale plicht om als beschermheer op te treden en financiële steun en bescherming
te bieden aan hun cliënten (minder rijke). In ruil daarvoor boden klanten loyaliteit en
diensten aan.
(Oude) India: Dharma (rechtvaardige plicht), Dana (liefdadigheid)
(Oude) China: Confusius (gerechtvaardigde winst): Onder Confucius werd rijkdom
alleen gerechtvaardigd als deze eerlijk werd verkregen en als het ten goede kwam
aan de samenleving. & Boeddhisme (compassie en altruïsme)
Middeleeuwen: Kerk, gilden: middeleeuwse beroepsverenigingen die regels hadden
die leden verplichtten ethisch te handelen en bij te dragen aan het welzijn van hun
gemeenschap & filantropie: Rijke burgers sponsorden vaak openbare werken, zoals
kerken, bruggen en ziekenhuizen, als uiting van hun maatschappelijke plicht.
Zuid(elijk) Afrika & Kenia: Ubuntu: Een Zuid-Afrikaans concept dat stelt dat een
persoon alleen menselijk is door anderen: “I am because we are.” Dit betekent dat
rijkdom en middelen moeten worden gedeeld voor het collectieve welzijn. &
Harambee: Een Keniaans begrip dat letterlijk "samen trekken" betekent. Het
benadrukt gemeenschapsinitiatieven waarbij mensen samenkomen om middelen en
inspanningen te delen, vaak gesteund door vermogenden in de gemeenschap.
Islam: Zakat: 5 pijlers van Islam, verplichting om een deel van rijkdom af te staan
aan armen.
Wat zijn de morele gronden van deze verantwoordelijkheid?
Het concept van “maatschappelijk verantwoord ondernemen”, heeft diepe wortels in
verschillende culturen en samenlevingen. In oude beschavingen zoals Rome en India,
maar ook in middeleeuws Europa, waren bedrijfsethiek en filantropie nauw verbonden
met religieuze en culturele verwachtingen van plicht, liefdadigheid en betrokkenheid bij
de gemeenschap. Of het nu via patronage, gildevoorschriften of liefdadigheidsdonaties
was, van rijke individuen en zakenmensen werd verwacht dat ze bijdroegen aan het
welzijn van de samenleving, wat de tijdloze aard weerspiegelde van het idee dat
degenen met middelen deze zouden moeten gebruiken voor het algemeen belang.
Industriële revoluti e
Veranderingen in productiewijze en arbeidsveranderingen
Veranderingen in demografie en sociale samenstelling/organisatie
Verstedelijking
- Het ontstaan van grote fabrieken in en rond steden => Andere werkomstandigheden,
andere levensomstandigheden, vervuiling, nieuwe sociale organisatie en klassen (het
‘proletariaat’), nieuwe gezinssamenstellingen etc.
- Kinderarbeid, lange arbeid, ongezond, …
- Beluiken, armzalige woningen, vaak meerdere gezinnen, geen voorzieningen,
gedeelde toiletten, … ongezond, veel ziekte …
2
