Inhoud
Inleiding.......................................................................................................................................... 4
1. Hoe denken we over misdrijf en straf....................................................................................... 4
2. De ‘logica’ van de strafrechtsketen – de echelons...................................................................5
2.1 De strafrechtsketen als een trechter................................................................................... 5
2.2 Verregaande juridisering..................................................................................................... 5
2.3 Ruimte voor beleid: ‘beleid voeren’.................................................................................... 5
2.4 Keuzes maken bij opsporing (Verhaege).............................................................................5
2.5 Keuzes maken bij vervolging (Colman)...............................................................................5
2.6 Keuzes maken bij straftoemeting (Verhaege).....................................................................6
2.7 De rechter als koorddanser................................................................................................. 6
2.8 Dispariteit........................................................................................................................... 7
2.9 Strafuitvoering (Verhaege).................................................................................................. 7
2.10 Besluit: de strafrechtsbedeling......................................................................................... 7
Hoofdstuk 1: geschiedenis van het strafrechtsdenken....................................................................7
1. Overzicht.................................................................................................................................. 7
2. Ancien Régime......................................................................................................................... 8
3. De Verlichting........................................................................................................................... 8
4. Het Positivisme...................................................................................................................... 10
5. Het Sociaal Verweer............................................................................................................... 11
6. Het Nieuw Sociaal Verweer.................................................................................................... 12
7. Recentere ontwikkelingen...................................................................................................... 13
7.1 Na de golden 1960’s......................................................................................................... 13
7.2 Maatschappelijke ontwikkelingen als katalysator.............................................................14
7.3 Herstelgericht model in België.......................................................................................... 15
7.4 Herstelrechterlijke bandering van bestraffing...................................................................15
7.5 Vanaf voormalig minister Geens tot vandaag...................................................................16
7.6 Vlaams Minister van Justitie.............................................................................................. 16
Hoofdstuk 2: Vervolging................................................................................................................ 17
1. Inleiding: de logica van de strafrechtsketen..........................................................................17
2. Voornaamste actoren............................................................................................................. 17
2.1 Minister van justitie........................................................................................................... 18
2.2 Openbaar Ministerie.......................................................................................................... 18
2.3 Onderzoeksrechter............................................................................................................ 20
3. Vervolgingsbeslissing: Instroom, doorstroom en uitstroom....................................................22
1
, 3.1 Instroom van zaken........................................................................................................... 22
3. Beslissingen op parketniveau............................................................................................. 24
3.2 Gerechtelijk onderzoek..................................................................................................... 27
3.3 Voorlopige hechtenis (VH)................................................................................................. 28
3.4 Beslissing tot vervolging................................................................................................... 29
3.5 Herhaling: instellen strafvordering....................................................................................30
4. Gastcollege: onderzoeksrechter Karel Van Cauwenberghe....................................................31
4.1 Rol van de onderzoeksrechter........................................................................................... 31
4.2 Voorlopige hechtenis......................................................................................................... 32
Hoofdstuk 3: Straftoemeting......................................................................................................... 35
1. Herhaling: instellen strafvordering......................................................................................... 35
2. Inleidende begrippen............................................................................................................. 35
3. De kunst van het straftoemeten............................................................................................ 38
4. Soorten straffen..................................................................................................................... 39
4.1 hoofdstraffen.................................................................................................................... 40
4.2 bijkomende straffen.......................................................................................................... 46
4.3 Internering: geen straf, maar veiligheidsmaatregel (gastcollege)....................................51
4.4 Modaliteiten van de strafoplegging...................................................................................51
5. Dispariteit.............................................................................................................................. 52
5.1 Motivering van de straftoemeting..................................................................................... 53
5.2 Verschillen in de straftoemeting: hoe?.............................................................................. 54
5.3 Naar straftoemetingsrichtlijnen en uniformisering straftoemeting?..................................57
5.4 Besluit dispariteit.............................................................................................................. 58
Hoofdstuk 4: strafuitvoering.......................................................................................................... 58
1. Algemeen kader..................................................................................................................... 58
2. Actoren................................................................................................................................... 60
2.1 Strafuitvoeringsrechtbanken............................................................................................. 60
2.2 FOD Justitie....................................................................................................................... 60
2.3 Gemeenschappen............................................................................................................. 61
2.4 Gedetineerden.................................................................................................................. 62
3. Aspecten van de rechtspositie van gedetineerden en geïnterneerden..................................64
3.1 Internationale verdragen.................................................................................................. 64
3.2 Nationaal: België en de gebrekkige rechtspositie van gedetineerden..............................65
4. Interne rechtspositie van gedetineerden............................................................................... 65
5. Toekomst gevangeniswezen................................................................................................... 71
6. Externe rechtspositie: gastcollege Eric Maes.........................................................................73
2
, 6.1 Inleiding............................................................................................................................ 73
6.2 Bevoegdheidsverdeling..................................................................................................... 74
6.3 Strafuitvoeringsmodaliteiten Minister van Justitie............................................................74
6.4 Strafuitvoeringsmodaliteiten strafuitvoeringsrechter en strafuitvoeringsrechtbank.........79
6.5 Aan de slachtoffers toegekende rechten...........................................................................87
6.6 Afsluitend.......................................................................................................................... 88
7. Internering (geen straf): gastcollege Joris D’Heedene...........................................................88
7.1 De nieuwe interneringswet............................................................................................... 88
7.2 Zorg en internering........................................................................................................... 91
7.3 Waar botsen we op........................................................................................................... 95
Criminologie van de
strafrechtsverdeling
3
, Inleiding
1. Hoe denken we over misdrijf en straf
Slingerbeweging strafrecht:
- Focus fluctueert tussen dader en daad doorheen tijd
Ancien regime (tem 18de E)
- Willekeur, recht op bestraffing was alleenrecht koning, bekentenis afdwingen,
voorbeeldstraffen
- “wrede Middeleeuwen” versus recent onderzoek (niet even wreed dan werd gedacht)
- Voornamelijk focus op vergelding en afschrikking (algemene preventie)
Verlichting en Klassiek Strafrecht (18-19de E)
- De mens is een rationeel wezen, sociaal contract, Magna Charta v/h strafrecht (legaliteit-
proportionaliteit- subsidiariteit), vaste straffen, geen individualisering, schuldnotie centraal
- Voornamelijk focus op vergelding (maar ifv sociaal contract), algemene preventie
(afschrikking), bijzondere preventie (geboorte gevangenisstraf)
Focus daad, schuld en rationele mens
Positivisme (2de helft v/d 19de E)
- Misdrijf gevolg causale factoren, de mens heeft geen vrije keuze, gedetermineerd, sociaal
gevaarlijkheid, Magna Charta op de helling, verschuiving van daad naar dader, sanctie
- Focus op bijzondere preventie en resocialisatie (sanctie)
- Vergelding = zinloos!!
Focus dader en gedetermineerde mens
Sociaal Verweer (2de helft v/d 19de E)
- Combinatie Verlichting en Klassiek Strafrecht en Positivisme
- De maatschappij beschermen (‘verweren’), de mens heeft een ‘zekere vrijheid’ , het
eclecticisme van Prins (= tweesporenbeleid)
- ‘Normale’ delinquenten versus andere delinquenten, straffen versus maatregelen
(“geestesgestoorden en jeugdigen”)
Na WOII
- Overgangsfase, bloei, welvaartstaat en verzorgingsstaat
- Uitbouw sociale vangnetten (verkleint kans tot criminaliteit)
Nieuw Sociaal Verweer (na WOII)
- Reactie op gruwel WOII
- Aandacht voor persoonlijkheid & sociaal milieu (zie ‘oud’ sociaal verweer),
individualisering, mét aandacht voor de rechtspositie v/d dader (legaliteit)
- Resocialisatie centraal
Vandaag: diverse stromingen
- Straf = diverse straffen
- Streven naar evenwicht tussen vergelding, afschrikking, resocialisatie en herstel
- Rechter als koorddanser = veel keuzemogelijkheid en bijkomende mening v publieke
opinie
4
Inleiding.......................................................................................................................................... 4
1. Hoe denken we over misdrijf en straf....................................................................................... 4
2. De ‘logica’ van de strafrechtsketen – de echelons...................................................................5
2.1 De strafrechtsketen als een trechter................................................................................... 5
2.2 Verregaande juridisering..................................................................................................... 5
2.3 Ruimte voor beleid: ‘beleid voeren’.................................................................................... 5
2.4 Keuzes maken bij opsporing (Verhaege).............................................................................5
2.5 Keuzes maken bij vervolging (Colman)...............................................................................5
2.6 Keuzes maken bij straftoemeting (Verhaege).....................................................................6
2.7 De rechter als koorddanser................................................................................................. 6
2.8 Dispariteit........................................................................................................................... 7
2.9 Strafuitvoering (Verhaege).................................................................................................. 7
2.10 Besluit: de strafrechtsbedeling......................................................................................... 7
Hoofdstuk 1: geschiedenis van het strafrechtsdenken....................................................................7
1. Overzicht.................................................................................................................................. 7
2. Ancien Régime......................................................................................................................... 8
3. De Verlichting........................................................................................................................... 8
4. Het Positivisme...................................................................................................................... 10
5. Het Sociaal Verweer............................................................................................................... 11
6. Het Nieuw Sociaal Verweer.................................................................................................... 12
7. Recentere ontwikkelingen...................................................................................................... 13
7.1 Na de golden 1960’s......................................................................................................... 13
7.2 Maatschappelijke ontwikkelingen als katalysator.............................................................14
7.3 Herstelgericht model in België.......................................................................................... 15
7.4 Herstelrechterlijke bandering van bestraffing...................................................................15
7.5 Vanaf voormalig minister Geens tot vandaag...................................................................16
7.6 Vlaams Minister van Justitie.............................................................................................. 16
Hoofdstuk 2: Vervolging................................................................................................................ 17
1. Inleiding: de logica van de strafrechtsketen..........................................................................17
2. Voornaamste actoren............................................................................................................. 17
2.1 Minister van justitie........................................................................................................... 18
2.2 Openbaar Ministerie.......................................................................................................... 18
2.3 Onderzoeksrechter............................................................................................................ 20
3. Vervolgingsbeslissing: Instroom, doorstroom en uitstroom....................................................22
1
, 3.1 Instroom van zaken........................................................................................................... 22
3. Beslissingen op parketniveau............................................................................................. 24
3.2 Gerechtelijk onderzoek..................................................................................................... 27
3.3 Voorlopige hechtenis (VH)................................................................................................. 28
3.4 Beslissing tot vervolging................................................................................................... 29
3.5 Herhaling: instellen strafvordering....................................................................................30
4. Gastcollege: onderzoeksrechter Karel Van Cauwenberghe....................................................31
4.1 Rol van de onderzoeksrechter........................................................................................... 31
4.2 Voorlopige hechtenis......................................................................................................... 32
Hoofdstuk 3: Straftoemeting......................................................................................................... 35
1. Herhaling: instellen strafvordering......................................................................................... 35
2. Inleidende begrippen............................................................................................................. 35
3. De kunst van het straftoemeten............................................................................................ 38
4. Soorten straffen..................................................................................................................... 39
4.1 hoofdstraffen.................................................................................................................... 40
4.2 bijkomende straffen.......................................................................................................... 46
4.3 Internering: geen straf, maar veiligheidsmaatregel (gastcollege)....................................51
4.4 Modaliteiten van de strafoplegging...................................................................................51
5. Dispariteit.............................................................................................................................. 52
5.1 Motivering van de straftoemeting..................................................................................... 53
5.2 Verschillen in de straftoemeting: hoe?.............................................................................. 54
5.3 Naar straftoemetingsrichtlijnen en uniformisering straftoemeting?..................................57
5.4 Besluit dispariteit.............................................................................................................. 58
Hoofdstuk 4: strafuitvoering.......................................................................................................... 58
1. Algemeen kader..................................................................................................................... 58
2. Actoren................................................................................................................................... 60
2.1 Strafuitvoeringsrechtbanken............................................................................................. 60
2.2 FOD Justitie....................................................................................................................... 60
2.3 Gemeenschappen............................................................................................................. 61
2.4 Gedetineerden.................................................................................................................. 62
3. Aspecten van de rechtspositie van gedetineerden en geïnterneerden..................................64
3.1 Internationale verdragen.................................................................................................. 64
3.2 Nationaal: België en de gebrekkige rechtspositie van gedetineerden..............................65
4. Interne rechtspositie van gedetineerden............................................................................... 65
5. Toekomst gevangeniswezen................................................................................................... 71
6. Externe rechtspositie: gastcollege Eric Maes.........................................................................73
2
, 6.1 Inleiding............................................................................................................................ 73
6.2 Bevoegdheidsverdeling..................................................................................................... 74
6.3 Strafuitvoeringsmodaliteiten Minister van Justitie............................................................74
6.4 Strafuitvoeringsmodaliteiten strafuitvoeringsrechter en strafuitvoeringsrechtbank.........79
6.5 Aan de slachtoffers toegekende rechten...........................................................................87
6.6 Afsluitend.......................................................................................................................... 88
7. Internering (geen straf): gastcollege Joris D’Heedene...........................................................88
7.1 De nieuwe interneringswet............................................................................................... 88
7.2 Zorg en internering........................................................................................................... 91
7.3 Waar botsen we op........................................................................................................... 95
Criminologie van de
strafrechtsverdeling
3
, Inleiding
1. Hoe denken we over misdrijf en straf
Slingerbeweging strafrecht:
- Focus fluctueert tussen dader en daad doorheen tijd
Ancien regime (tem 18de E)
- Willekeur, recht op bestraffing was alleenrecht koning, bekentenis afdwingen,
voorbeeldstraffen
- “wrede Middeleeuwen” versus recent onderzoek (niet even wreed dan werd gedacht)
- Voornamelijk focus op vergelding en afschrikking (algemene preventie)
Verlichting en Klassiek Strafrecht (18-19de E)
- De mens is een rationeel wezen, sociaal contract, Magna Charta v/h strafrecht (legaliteit-
proportionaliteit- subsidiariteit), vaste straffen, geen individualisering, schuldnotie centraal
- Voornamelijk focus op vergelding (maar ifv sociaal contract), algemene preventie
(afschrikking), bijzondere preventie (geboorte gevangenisstraf)
Focus daad, schuld en rationele mens
Positivisme (2de helft v/d 19de E)
- Misdrijf gevolg causale factoren, de mens heeft geen vrije keuze, gedetermineerd, sociaal
gevaarlijkheid, Magna Charta op de helling, verschuiving van daad naar dader, sanctie
- Focus op bijzondere preventie en resocialisatie (sanctie)
- Vergelding = zinloos!!
Focus dader en gedetermineerde mens
Sociaal Verweer (2de helft v/d 19de E)
- Combinatie Verlichting en Klassiek Strafrecht en Positivisme
- De maatschappij beschermen (‘verweren’), de mens heeft een ‘zekere vrijheid’ , het
eclecticisme van Prins (= tweesporenbeleid)
- ‘Normale’ delinquenten versus andere delinquenten, straffen versus maatregelen
(“geestesgestoorden en jeugdigen”)
Na WOII
- Overgangsfase, bloei, welvaartstaat en verzorgingsstaat
- Uitbouw sociale vangnetten (verkleint kans tot criminaliteit)
Nieuw Sociaal Verweer (na WOII)
- Reactie op gruwel WOII
- Aandacht voor persoonlijkheid & sociaal milieu (zie ‘oud’ sociaal verweer),
individualisering, mét aandacht voor de rechtspositie v/d dader (legaliteit)
- Resocialisatie centraal
Vandaag: diverse stromingen
- Straf = diverse straffen
- Streven naar evenwicht tussen vergelding, afschrikking, resocialisatie en herstel
- Rechter als koorddanser = veel keuzemogelijkheid en bijkomende mening v publieke
opinie
4
