SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
→ leren samen met de ppt of notities Estelle!! want dingen die nt in boek zijn..
BEGRIP ‘SOCIALE ZEKERHEID’
1) beginselen onderliggend aan socialezekerheidsstelsels
omschrijving van sociale zekerheid in het algemeen
geen eenduidig begrip
sociale zekerheid: op uiteenlopende wijzen ingevuld in de wereld
→ elke auteur heeft eigen def
sommige landen hebben in socialezekerheidsrecht begrip ‘sociale zekerheid’
omschreven, anderen lijsten expliciet welke nationale regelingen deel uitmaken van
socialezekerheidsrecht
int. en europees recht: geen duidelijke def
wel: elke int. en europese instrumenten beschrijven elk hun eigen materiële
toepassingsgebied
door regelingen inhoudelijk te beschrijven, of noemen de bedoelde nationale regelingen
bij naam
IAO1: van de VN: verantwoordelijk voor ontwikkeling van minimumstandaarden in
arbeids- en socialezekerheidsrecht
→ conventie nr 102: heeft het over minimumnormen in sociale zekerheid waaraan landen
zich moeten houden
heeft gn inhoudelijke omschrijving van begrip ‘sociale zekerheid’ maar beschrijft
regelingen die deel uitmaken vd sociale zekerheid
die omschrijving: vertrekt van aantal sociale risico’s zoals werkloosheid of ziekte
⇒ risico’s opgesomd in conventie 102: beschouwd als de klassieke onderdelen vd
sociale zekerheid
minimumstandaarden voor de risico’s van conventie nr 102:
- medische zorg
- arbeidsongeschiktheid
- werkloosheid
- ouderdom
- arbeidsongevallen
- gezinslasten
- moederschap
- invaliditeit
- overlijden
op EU niveau: verschillende werkwijzen om ‘sociale zekerheid’ te definiëren
er zijn verschillende instrumenten die verwijzen naar regelingen die deel uitmaken van sz
die vallen onder EU-instrument in kwestie
1
Internationale Arbeidsorganisatie
1
, vb. verordening nr 883/04 over coördinatie van socialezekerheidsstelsels:
toepassingsgebied in art 3 verwijst op algemene wijze naar risico’s die vallen onder de
verordening
en er is een lijst met risico’s + mogelijk dat er afwijkende regels zijn (vb. bijlage X van
België bij de verordening)
dus: socialezekerheidsbegrip kan gedefinieerd door sociale risico’s op te sommen
voordeel: op duidelijke wijze de verschillende risico’s weergegeven
maar gevaren:
- onvoldoende ruimte voor nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen of sociale
problemen binnen sz
vb. bevolking wordt steeds ouder, dus er is meer zorgnood. verschillende
landen hebben maatregelen genomen om aan deze zorgnoden tegemoet te
kunnen komen. maar hier kijkt men niet naar als we nagaan of landen
conventie nr 102 respecteren.
+ sociale risico’s kunnen nieuwe invulling krijgen door nieuwe
maatschappelijke evoluties
vb. risico ‘overlijden’: wanneer de kostwinner vd familie overlijdt… maar in
landen waar steeds meer tweeverdieners zijn: sociale risico ‘overlijden’ moet
dan andere invulling krijgen of zelfs afgeschaft worden..
- laat niet toe de nationaalrechtelijke eigenheid van landen mee te nemen
want sz krijgt binnen landen op diverse wijze vorm!
dus sommige elementen die al lang in landen als sz worden gezien, staan nt
in conventie nr 102
vb. regelingen in landen die in financiële ondersteuning van studenten of
huurders voorzien en dit als integraal deel van sz zien
voorgestelde werkdefinitie
afgelopen decennia: bredere benadering van socialezekerheidsbegrip naar voren
geschoven door IAO
→ jaren 80: sz door IAO omschreven als het antw op verzuchting naar zekerheid in de
breedste zin, eerder dan als de bijzondere mechanismen waardoor die zekerheid
gewaarborgd wordt
andere benaderingen knopen ook aan bij de doelstelling om ‘zekerheid’ te verschaffen
→ definities ontwikkeld door Sinfield en Berghman: leggen nadruk op sz als een staat van
zekerheid, en minder op instrumenten die noodz om die staat te beschrijven
- Sinfield: “staat van volledige bescherming tegen verlies van middelen”
- Berghman: “toestand van volledige bescherming tegen menselijke schade”
dus vanuit deze invalshoek: sz omvat alle regelingen die ertoe strekken mens te
beschermen tegen risico’s die verbonden zijn aan opkomst van industriële maatschappij en
haar verdere ontwikkelen
= tegen “sociale risico’s”
maar welke risico’s zijn sociaal?
2
, onze werkdefinitie van sociale zekerheid:
geheel van regelingen die vormgeven aan de solidariteit met personen die geconfronteerd
worden met ‘de dreiging van) een gebrek aan inkomen uit arbeid of met bijzondere kosten
nr aanleiding van het zich voordoen van een sociaal risico
omschrijving van “sociale risico’s”
volgende situaties als sociale risico’s erkend waartegen sz bescherming biedt:
- afwezigheid van inkomen uit arbeid bij mensen die nt (langer dienen te) werken ten
gevolge van ouderdom
- wegvallen van inkomen door overlijden vd partnerr die het inkomen verdient
- afwezigheid v/e inkomen wegens arbeidsongeschiktheid
- afwezigheid v/e inkomen wegens werkloosheid
- nood aan (dekking v kosten voor) medische verzorging
- bijzondere kosten die samenhangen met opvoeden van kinderen
- nood aan dekking vd kosten voor een verlies aan zelfraadzaamheid (“zorg”)
- ontbreken van voldoende middelen om menswaardig leven te leiden
in deze inleiding: we concentreren ons op de uitkeringen in geld igv erkende sociale risico’s
oppassen:
sz nt verengen tot loutere compensaties in vorm van geld:
steeds meer regelingen waarbij gn bescherming in vorm van geld
steeds meer nadruk op noodzaak op:
- eerst voorkomen dat een sociaal risico zich voordoet,
- en dan pas denken aan het herstel nr toestand voorafgaand aan zih voordoen vh
sociale risico
= “activeren” van socialezekerheidsuitkeringen
preventie → herstel → compensatie
ook grote waarde van ruimere opvatting van sz2:
sz houdt zich ook bezig met veiligheid en hygiëne op werk en daarbuiten,
arbeidsvoorziening en arbeidsbemiddeling, opleiding en scholing,...
⇒ nt mogelijk om dit allemaal in dit vak te bespreken
“verborgen welvaartsstaat” = verborgen gelduitkeringen vd fiscaliteit → niet
onderschatten
vb. bijzondere bepalingen in belastingwetboek ten gunste van specifieke activiteiten of
bepaalde groepen
⇒ band tss sz en belastingregelingen kan heel nauw zijn
vb. bestrijden van kosten verbonden aan hebben en opvoeden van kinderen:
- in sommige landen stelsel van gezinsuitkeringen
- in andere landen: ongeveer dezelfde doelstelling bereikt door vrijstellingen en
aftrekken in inkomstenbelasting
2
hoewel we in deze cursus sz vrij eng gaan opvatten als vooral geheel van regelingen van
uitkeringen in geld
3
, in Vlaanderen: zowel via sz als belastingstelsel ondersteuning aan kosten van
gezinnen voor kinderopvang
solidariteitstechnieken om sociale zekerheid vorm te geven
korte historiek
industriële revolutie: bestaansonzekerheid op individueel vlak was vooral in nood aan
inkomen wanneer men nt in staat was om inkomen voor zichzelf en gezinsleden te werven
→ hiervoor aantal technieken:
- familiale solidariteit: gezin vormde een eerste vorm van ‘sz’
- liefdadigheid beoefend door kerkelijke en wereldlijke groeperingen
- burgerrechtelijke aansprakelijkheid als beveiligingstechniek voor geleden verliezen
ontstaan door fout v/e andere
eind 19e E: besef dat grote groepen vd bevolking gn beroep konden doen op de
hogervermelde technieken, dus
- eerst onderlinge verzekering (mutualiteit)
- daarna: met steun van OH zekerheid
- politiek besef dat OH voor burgers moet zorgen groeit
verticale en horizontale solidariteit
solidariteitstechnieken ≠ sociale zekerheid:
sociale zekerheid kunnen we zien als herverdeling op 2 assen vd solidariteit
- verticale solidariteit:
- solidariteit tss hoge en lage inkomens
- mogelijk gevaar voor het draagvlak vd sz: als een te grote solidariteit met
lagere inkomens wordt gevraagd en rechten van hoge inkomens te veel
ingeperkt: sz kan onder druk komen
- horizontale solidariteit:
- solidariteit tss laag risico en hoog risico
- personen die gn risico lopen staan in voor personen die hoog risico lopen
individuele particuliere verzekeringen:
- element van solidariteit is te zwak, en
- kanscontractelement is te aanwezig om
om die verzekeringen onder sociale zekerheid te brengen
maar: wel idee van horizontale solidariteit aanwezig
sommige technieken geven uiting aan notie van solidariteit, maar toch nt altijd gekwalificeerd
als sz
vb. loutere liefdadigheid: geeft uiting aan solidariteitsidee maar is enkel in sz als het is
ingebed in een publiekrechtelijke regeling
⇒ publiekrechtelijk karakter is essentieel om regeling als onderdeel van sz te kwalificeren
sociale verzekering en sociale bijstand
= 2 bekendste technieken waarvan sz zich bedient
4
→ leren samen met de ppt of notities Estelle!! want dingen die nt in boek zijn..
BEGRIP ‘SOCIALE ZEKERHEID’
1) beginselen onderliggend aan socialezekerheidsstelsels
omschrijving van sociale zekerheid in het algemeen
geen eenduidig begrip
sociale zekerheid: op uiteenlopende wijzen ingevuld in de wereld
→ elke auteur heeft eigen def
sommige landen hebben in socialezekerheidsrecht begrip ‘sociale zekerheid’
omschreven, anderen lijsten expliciet welke nationale regelingen deel uitmaken van
socialezekerheidsrecht
int. en europees recht: geen duidelijke def
wel: elke int. en europese instrumenten beschrijven elk hun eigen materiële
toepassingsgebied
door regelingen inhoudelijk te beschrijven, of noemen de bedoelde nationale regelingen
bij naam
IAO1: van de VN: verantwoordelijk voor ontwikkeling van minimumstandaarden in
arbeids- en socialezekerheidsrecht
→ conventie nr 102: heeft het over minimumnormen in sociale zekerheid waaraan landen
zich moeten houden
heeft gn inhoudelijke omschrijving van begrip ‘sociale zekerheid’ maar beschrijft
regelingen die deel uitmaken vd sociale zekerheid
die omschrijving: vertrekt van aantal sociale risico’s zoals werkloosheid of ziekte
⇒ risico’s opgesomd in conventie 102: beschouwd als de klassieke onderdelen vd
sociale zekerheid
minimumstandaarden voor de risico’s van conventie nr 102:
- medische zorg
- arbeidsongeschiktheid
- werkloosheid
- ouderdom
- arbeidsongevallen
- gezinslasten
- moederschap
- invaliditeit
- overlijden
op EU niveau: verschillende werkwijzen om ‘sociale zekerheid’ te definiëren
er zijn verschillende instrumenten die verwijzen naar regelingen die deel uitmaken van sz
die vallen onder EU-instrument in kwestie
1
Internationale Arbeidsorganisatie
1
, vb. verordening nr 883/04 over coördinatie van socialezekerheidsstelsels:
toepassingsgebied in art 3 verwijst op algemene wijze naar risico’s die vallen onder de
verordening
en er is een lijst met risico’s + mogelijk dat er afwijkende regels zijn (vb. bijlage X van
België bij de verordening)
dus: socialezekerheidsbegrip kan gedefinieerd door sociale risico’s op te sommen
voordeel: op duidelijke wijze de verschillende risico’s weergegeven
maar gevaren:
- onvoldoende ruimte voor nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen of sociale
problemen binnen sz
vb. bevolking wordt steeds ouder, dus er is meer zorgnood. verschillende
landen hebben maatregelen genomen om aan deze zorgnoden tegemoet te
kunnen komen. maar hier kijkt men niet naar als we nagaan of landen
conventie nr 102 respecteren.
+ sociale risico’s kunnen nieuwe invulling krijgen door nieuwe
maatschappelijke evoluties
vb. risico ‘overlijden’: wanneer de kostwinner vd familie overlijdt… maar in
landen waar steeds meer tweeverdieners zijn: sociale risico ‘overlijden’ moet
dan andere invulling krijgen of zelfs afgeschaft worden..
- laat niet toe de nationaalrechtelijke eigenheid van landen mee te nemen
want sz krijgt binnen landen op diverse wijze vorm!
dus sommige elementen die al lang in landen als sz worden gezien, staan nt
in conventie nr 102
vb. regelingen in landen die in financiële ondersteuning van studenten of
huurders voorzien en dit als integraal deel van sz zien
voorgestelde werkdefinitie
afgelopen decennia: bredere benadering van socialezekerheidsbegrip naar voren
geschoven door IAO
→ jaren 80: sz door IAO omschreven als het antw op verzuchting naar zekerheid in de
breedste zin, eerder dan als de bijzondere mechanismen waardoor die zekerheid
gewaarborgd wordt
andere benaderingen knopen ook aan bij de doelstelling om ‘zekerheid’ te verschaffen
→ definities ontwikkeld door Sinfield en Berghman: leggen nadruk op sz als een staat van
zekerheid, en minder op instrumenten die noodz om die staat te beschrijven
- Sinfield: “staat van volledige bescherming tegen verlies van middelen”
- Berghman: “toestand van volledige bescherming tegen menselijke schade”
dus vanuit deze invalshoek: sz omvat alle regelingen die ertoe strekken mens te
beschermen tegen risico’s die verbonden zijn aan opkomst van industriële maatschappij en
haar verdere ontwikkelen
= tegen “sociale risico’s”
maar welke risico’s zijn sociaal?
2
, onze werkdefinitie van sociale zekerheid:
geheel van regelingen die vormgeven aan de solidariteit met personen die geconfronteerd
worden met ‘de dreiging van) een gebrek aan inkomen uit arbeid of met bijzondere kosten
nr aanleiding van het zich voordoen van een sociaal risico
omschrijving van “sociale risico’s”
volgende situaties als sociale risico’s erkend waartegen sz bescherming biedt:
- afwezigheid van inkomen uit arbeid bij mensen die nt (langer dienen te) werken ten
gevolge van ouderdom
- wegvallen van inkomen door overlijden vd partnerr die het inkomen verdient
- afwezigheid v/e inkomen wegens arbeidsongeschiktheid
- afwezigheid v/e inkomen wegens werkloosheid
- nood aan (dekking v kosten voor) medische verzorging
- bijzondere kosten die samenhangen met opvoeden van kinderen
- nood aan dekking vd kosten voor een verlies aan zelfraadzaamheid (“zorg”)
- ontbreken van voldoende middelen om menswaardig leven te leiden
in deze inleiding: we concentreren ons op de uitkeringen in geld igv erkende sociale risico’s
oppassen:
sz nt verengen tot loutere compensaties in vorm van geld:
steeds meer regelingen waarbij gn bescherming in vorm van geld
steeds meer nadruk op noodzaak op:
- eerst voorkomen dat een sociaal risico zich voordoet,
- en dan pas denken aan het herstel nr toestand voorafgaand aan zih voordoen vh
sociale risico
= “activeren” van socialezekerheidsuitkeringen
preventie → herstel → compensatie
ook grote waarde van ruimere opvatting van sz2:
sz houdt zich ook bezig met veiligheid en hygiëne op werk en daarbuiten,
arbeidsvoorziening en arbeidsbemiddeling, opleiding en scholing,...
⇒ nt mogelijk om dit allemaal in dit vak te bespreken
“verborgen welvaartsstaat” = verborgen gelduitkeringen vd fiscaliteit → niet
onderschatten
vb. bijzondere bepalingen in belastingwetboek ten gunste van specifieke activiteiten of
bepaalde groepen
⇒ band tss sz en belastingregelingen kan heel nauw zijn
vb. bestrijden van kosten verbonden aan hebben en opvoeden van kinderen:
- in sommige landen stelsel van gezinsuitkeringen
- in andere landen: ongeveer dezelfde doelstelling bereikt door vrijstellingen en
aftrekken in inkomstenbelasting
2
hoewel we in deze cursus sz vrij eng gaan opvatten als vooral geheel van regelingen van
uitkeringen in geld
3
, in Vlaanderen: zowel via sz als belastingstelsel ondersteuning aan kosten van
gezinnen voor kinderopvang
solidariteitstechnieken om sociale zekerheid vorm te geven
korte historiek
industriële revolutie: bestaansonzekerheid op individueel vlak was vooral in nood aan
inkomen wanneer men nt in staat was om inkomen voor zichzelf en gezinsleden te werven
→ hiervoor aantal technieken:
- familiale solidariteit: gezin vormde een eerste vorm van ‘sz’
- liefdadigheid beoefend door kerkelijke en wereldlijke groeperingen
- burgerrechtelijke aansprakelijkheid als beveiligingstechniek voor geleden verliezen
ontstaan door fout v/e andere
eind 19e E: besef dat grote groepen vd bevolking gn beroep konden doen op de
hogervermelde technieken, dus
- eerst onderlinge verzekering (mutualiteit)
- daarna: met steun van OH zekerheid
- politiek besef dat OH voor burgers moet zorgen groeit
verticale en horizontale solidariteit
solidariteitstechnieken ≠ sociale zekerheid:
sociale zekerheid kunnen we zien als herverdeling op 2 assen vd solidariteit
- verticale solidariteit:
- solidariteit tss hoge en lage inkomens
- mogelijk gevaar voor het draagvlak vd sz: als een te grote solidariteit met
lagere inkomens wordt gevraagd en rechten van hoge inkomens te veel
ingeperkt: sz kan onder druk komen
- horizontale solidariteit:
- solidariteit tss laag risico en hoog risico
- personen die gn risico lopen staan in voor personen die hoog risico lopen
individuele particuliere verzekeringen:
- element van solidariteit is te zwak, en
- kanscontractelement is te aanwezig om
om die verzekeringen onder sociale zekerheid te brengen
maar: wel idee van horizontale solidariteit aanwezig
sommige technieken geven uiting aan notie van solidariteit, maar toch nt altijd gekwalificeerd
als sz
vb. loutere liefdadigheid: geeft uiting aan solidariteitsidee maar is enkel in sz als het is
ingebed in een publiekrechtelijke regeling
⇒ publiekrechtelijk karakter is essentieel om regeling als onderdeel van sz te kwalificeren
sociale verzekering en sociale bijstand
= 2 bekendste technieken waarvan sz zich bedient
4
