Anatomie & fysiologie
De cel
De cel
- Alleen zichtbaar onder microscoop.
- Er zijn cellen met verschillende functies.
- Bouwstenen van het lichaam.
Bouwplan van de cel
- Het celmembraan – de celwand.
- Cytoplasma (waterige structuur)
- Organellen
Bekendste organellen van de cel:
- Celkern
- Mitochondriën
- Endoplasmatisch reticulum
- Ribosomen
- Golgi-systeem
- Lysosomen
Het celmembraan
Scheidt de ruimte tussen:
- Intracellulair (in de cel).
- Extracellulair (buiten de cel).
Het celmembraan is erg dun.
Functies membraan:
- Transport van diverse stofen
- Bescherming tegen beschadiging/ziektekiemen
- Stevigheid, onderhouden vorm van de cel
- Gevoelig voor signalen van buitenaf.
Opbouw celmembraan:
- Dubbele laag fosfolipiden, opgebouwd uit een vet
(lipide) en een fosfaatgroep (fosfo).
- Tussen deze fosfolipidenlagen bevinden zich
eiwitmoleculen.
- Op enkele plekken cholesterolmoleculen voor de stevigheid.
Functie celmembraan:
Doorlaten van stofen mbv:
- Fosfolipiden.
- Speciale openingen.
- Speciale transporteiwitten.
cytoplasma bestaat uit
- Celvloeistof ( latijn Cytosol) - Celorganellen
,organellen
De celkern
- Nucleus, bevat erfelijk materiaal (DNA) van de cel.
- Kernlichaam maakt eiwitten die nodig zijn voor opbouw.
- Celkern is omgeven door dubbel membraan (kernenvelop).
- Verantwoordelijk voor regelen celgroei en deling van de cel.
Functies celkern
- Opslag DNA
- Uitwisselen van RNA
- Regelen welke genen tot uiting komen
- Verdelen genetisch materiaal tijdens celdeling (replicatie)
- Opslag eiwitten en RNA in celkern
- Transcriptie
- Aanmaak eiwitten
- Regelen stofwisseling in cellen
Mitochondriën
- Energiecentrales van de cel
- Produceren energie uit voedingsstofen door
verbranding m.b.v. zuurstof (aeroob).
2 membranen:
Gladden buitenmembraan
Geplooid binnen membraan
Endoplasmatisch reticulum
- Netwerk van buisjes en zakjes.
- Verbonden met membraan van celkern
Ruwe ER:
Bezaaid met ribosomen die eiwitten maken.
Gladde ER:
Geen ribosomen, daardoor glad.
O.a. voor productie koolhydraten en verwerken gifstofen.
Ribosomen
- Maken eiwitten aan
Cellen waarin veel eiwitten worden gemaakt, bevatten meer
ribosomen.
Meeste ribosomen op het ruwe ER, ook een aantal die vrij
rondzweven in de cel.
Golgi-systeem
Functies:
Aanpassen, sorteren en verdelen van nieuw aangemaakte
eiwitten.
Lysosomen
- Klein, bol blaasje in cytoplasma.
, - Belangrijk bij afbraak van stofen (afvalverwerker).
-
Endocytose:
Opnemen van stofen van buiten de cel door ze in te sluiten in het lysosoommembraan.
Spoellichaampjes (centrosomen)
- Belangrijke rol bij celdeling en opbouw microbuisjes (deze
buisjes houden de vorm van de cel in stand).
- Een centrosoom bestaat uit twee centriolen die zich loodrecht
van elkaar bevinden.
Eiwitsynthese (aanmaak van eiwitten)
Erfelijk materiaal in de cel
- Chromosomen zijn opgebouwd uit DNA.
- DNA molecuul bestaat uit 2 strengen.
- Op het DNA liggen genen, dit zijn stukjes DNA die informatie
bevatten over de aanmaak van specifeke eiwitten.
Eiwitten
Komen op verschillende manieren in de cel voor, b.v.:
- Als enzymen die de cel nodig heeft voor de eigen celstofwisseling
- Als bouwstenen voor celorganellen
- Als onderdeel van het celmembraan
- Als receptor of als transportmiddel in het membraan
- Als antigeen
Eiwitsynthese verloopt in 3 stappen:
1. Transcriptie: Messenger-RNA maken
Begint in de kern. Gen wordt actief gemaakt door strekken en vervolgens loslaten van de
dubbele helix. Er ontstaat RNA. Het RNA gaat de kern uit, en neemt een boodschap mee
voor de ribosomen (namelijk hoe het eiwit in elkaar gezet moet worden). Dit
boodschapper-RNA (m-RNA) is een precies afschrift van het DNA. Deze stap heet
transcriptie.
2. Translatie: Messenger-RNA en transport-RNA koppelen
Boodschapper-RNA komt aan in ribosomen. Hier bevinden zich ook andere, kleinere
stukjes RNA (t-RNA). M-RNA wordt afgelezen, op elk codon past een specifek anti-codon
van een deeltje T-RNA. Als de juiste combinatie gevonden is, vindt er een tijdelijke
koppeling plaats tussen M-RNA en T-RNA in het ribosoom.
3. Aanmaak eiwitten
Tijdens deze koppeling worden de aminozuren die het t-RNA bij zich heeft, aan elkaar
vastgezet. Als dat klaar is, schuift het m-RNA iets op, zodat er plaats komt voor een nieuw
deeltje t-RNA. Zo wordt de volgorde in het m-RNA vertaald in een volgorde van
aminozuren. Dit proces heet translatie. Aminozuurketting groeit aan, translatie is klaar als
het m-RNA helemaal is overgeschreven naar een aminozuurketting.
De cel
De cel
- Alleen zichtbaar onder microscoop.
- Er zijn cellen met verschillende functies.
- Bouwstenen van het lichaam.
Bouwplan van de cel
- Het celmembraan – de celwand.
- Cytoplasma (waterige structuur)
- Organellen
Bekendste organellen van de cel:
- Celkern
- Mitochondriën
- Endoplasmatisch reticulum
- Ribosomen
- Golgi-systeem
- Lysosomen
Het celmembraan
Scheidt de ruimte tussen:
- Intracellulair (in de cel).
- Extracellulair (buiten de cel).
Het celmembraan is erg dun.
Functies membraan:
- Transport van diverse stofen
- Bescherming tegen beschadiging/ziektekiemen
- Stevigheid, onderhouden vorm van de cel
- Gevoelig voor signalen van buitenaf.
Opbouw celmembraan:
- Dubbele laag fosfolipiden, opgebouwd uit een vet
(lipide) en een fosfaatgroep (fosfo).
- Tussen deze fosfolipidenlagen bevinden zich
eiwitmoleculen.
- Op enkele plekken cholesterolmoleculen voor de stevigheid.
Functie celmembraan:
Doorlaten van stofen mbv:
- Fosfolipiden.
- Speciale openingen.
- Speciale transporteiwitten.
cytoplasma bestaat uit
- Celvloeistof ( latijn Cytosol) - Celorganellen
,organellen
De celkern
- Nucleus, bevat erfelijk materiaal (DNA) van de cel.
- Kernlichaam maakt eiwitten die nodig zijn voor opbouw.
- Celkern is omgeven door dubbel membraan (kernenvelop).
- Verantwoordelijk voor regelen celgroei en deling van de cel.
Functies celkern
- Opslag DNA
- Uitwisselen van RNA
- Regelen welke genen tot uiting komen
- Verdelen genetisch materiaal tijdens celdeling (replicatie)
- Opslag eiwitten en RNA in celkern
- Transcriptie
- Aanmaak eiwitten
- Regelen stofwisseling in cellen
Mitochondriën
- Energiecentrales van de cel
- Produceren energie uit voedingsstofen door
verbranding m.b.v. zuurstof (aeroob).
2 membranen:
Gladden buitenmembraan
Geplooid binnen membraan
Endoplasmatisch reticulum
- Netwerk van buisjes en zakjes.
- Verbonden met membraan van celkern
Ruwe ER:
Bezaaid met ribosomen die eiwitten maken.
Gladde ER:
Geen ribosomen, daardoor glad.
O.a. voor productie koolhydraten en verwerken gifstofen.
Ribosomen
- Maken eiwitten aan
Cellen waarin veel eiwitten worden gemaakt, bevatten meer
ribosomen.
Meeste ribosomen op het ruwe ER, ook een aantal die vrij
rondzweven in de cel.
Golgi-systeem
Functies:
Aanpassen, sorteren en verdelen van nieuw aangemaakte
eiwitten.
Lysosomen
- Klein, bol blaasje in cytoplasma.
, - Belangrijk bij afbraak van stofen (afvalverwerker).
-
Endocytose:
Opnemen van stofen van buiten de cel door ze in te sluiten in het lysosoommembraan.
Spoellichaampjes (centrosomen)
- Belangrijke rol bij celdeling en opbouw microbuisjes (deze
buisjes houden de vorm van de cel in stand).
- Een centrosoom bestaat uit twee centriolen die zich loodrecht
van elkaar bevinden.
Eiwitsynthese (aanmaak van eiwitten)
Erfelijk materiaal in de cel
- Chromosomen zijn opgebouwd uit DNA.
- DNA molecuul bestaat uit 2 strengen.
- Op het DNA liggen genen, dit zijn stukjes DNA die informatie
bevatten over de aanmaak van specifeke eiwitten.
Eiwitten
Komen op verschillende manieren in de cel voor, b.v.:
- Als enzymen die de cel nodig heeft voor de eigen celstofwisseling
- Als bouwstenen voor celorganellen
- Als onderdeel van het celmembraan
- Als receptor of als transportmiddel in het membraan
- Als antigeen
Eiwitsynthese verloopt in 3 stappen:
1. Transcriptie: Messenger-RNA maken
Begint in de kern. Gen wordt actief gemaakt door strekken en vervolgens loslaten van de
dubbele helix. Er ontstaat RNA. Het RNA gaat de kern uit, en neemt een boodschap mee
voor de ribosomen (namelijk hoe het eiwit in elkaar gezet moet worden). Dit
boodschapper-RNA (m-RNA) is een precies afschrift van het DNA. Deze stap heet
transcriptie.
2. Translatie: Messenger-RNA en transport-RNA koppelen
Boodschapper-RNA komt aan in ribosomen. Hier bevinden zich ook andere, kleinere
stukjes RNA (t-RNA). M-RNA wordt afgelezen, op elk codon past een specifek anti-codon
van een deeltje T-RNA. Als de juiste combinatie gevonden is, vindt er een tijdelijke
koppeling plaats tussen M-RNA en T-RNA in het ribosoom.
3. Aanmaak eiwitten
Tijdens deze koppeling worden de aminozuren die het t-RNA bij zich heeft, aan elkaar
vastgezet. Als dat klaar is, schuift het m-RNA iets op, zodat er plaats komt voor een nieuw
deeltje t-RNA. Zo wordt de volgorde in het m-RNA vertaald in een volgorde van
aminozuren. Dit proces heet translatie. Aminozuurketting groeit aan, translatie is klaar als
het m-RNA helemaal is overgeschreven naar een aminozuurketting.
